Ons Erfdeel. Jaargang 13

Leer mij ze kennen... de Vlamingen.

Dit nieuwe boek van Karel Jonckheere verscheen in een serie Leer mij ze kennen..., waarvan de andere delen gewijd zijn aan bv. de Amsterdammers, de Drenten, de Groningers, de Stichtenaren, de Zeeuwen, enz. Eigenlijk hadden er dus ook over Vlaanderen meerdere delen moeten verschijnen, wilde men het Zuiden op precies dezelfde manier behandelen als het Noorden. En dat had Karel Jonckheere, die nu al dadelijk een aanvaardbare definitie van ‘de Vlaming’ moest zoeken, de taak veel eenvoudiger kunnen maken.

Nu heeft hij een boek geleverd met zeer scherpzinnige boutades naast àl te ingewikkelde formuleringen en bepaalde slordigheden. Hij heeft het bv. over Brokburg naast Broeksburg en Winnoksbergen naast St. Winoksbergen; ook spelt hij om onbegrijpelijke redenen Laathem in plaats van Latem. Het proeflezen gebeurde kennelijk in de late uurtjes, want er is op pagina 81 sprake van het ‘Algemeen Nederlanders’ en van ‘korrespontschap’, en op pagina 55 zorgt de zetduivel voor een nieuw Middelnederlands gedicht, nl. ‘Mijn hetze die heeft u uutvercoren’. Minder grappig is natuurlijk de volgende zin: ‘eer de burgerij meende haar fatsoen te moeten ophouden door de dingen, die ze wél deed, voortaan verbood te zeggen’. Zo'n zin nemen we niet van Jonckheere.

Maar daarmee is al het kwaad gezegd dat er over dit boek te zeggen is. Laten we dus liever even nagaan welk portret de belezen auteur, ten gerieve van de Noordnederlanders, van de Vlamingen schildert. Welnu, dit is niet alleen in zijn grote trekken gelijkend, maar bovendien door Jonckheeres inzicht en ironie genuanceerd en bevallig. Jonckheere is een meester van de spitsvondige konkluzie, al dan niet met een korrel zout te nemen. Als hij schrijft: ‘geef de Vlamingen een man met verbeelding, een fel wijf, een verstandige schoonvader en ze schoppen het voor elkaar’, dan is hij gewoon een beetje aan het gekscheren. Op andere bladzijden geeft hij echter formuleringen weg die elk op zichzelf een heel strijdplan verwoorden. Luister maar:

-	Brussel is geen verleden voor de Vlamingen, het moet alleen maar tot heden worden bevestigd.
-	Van de Vlaming mag de geest waaien waar hij wil maar hij mag de Vlaming niet wegwaaien.
-	De Limburgse samenhorigheid lijkt wel de vrucht van een gemeenschappelijke neiging om niet samenhorig te worden.

En nog elders vindt hij een spitse manier om bepaalde verschijnselen, houdingen of uitlatingen in het juiste daglicht te stellen:

-	Nederlanders die grinniken dat Streuvels en andere Vlamingen in... het Nederlands dienen omgezet zijn eenvoudig luie, oppervlakkige lezers.
-	...heuvelen, mild bedacht met de superlatief bergen. Typisch kenmerk bij naamgevende vlaktebewoners. Een vlakteoog is gauw gevuld.
-	Met terugwerkende kracht wil ik Bredero daarom

[p. 180]

	vragen het ‘ons’ niet kwalijk te nemen dat zijn laatste lief hem ontfulseld werd door een Antwerpenaar. Waarom liep hij ook zoveel kroegjes met haar af?
-	(Over Bomans' ‘Denkend aan Vlaanderen’:) Bomans speelt te veel marentak op een eik en is daarenboven zijn eigen druïde.

Die uitspraken liggen te grabbel in een overzicht dat begint bij het ontstaan en de geest van de drie grotere gewesten waarin het hedendaags Vlaanderen vrij gemakkelijk kan verdeeld worden: het eigenlijke Vlaanderen, Brabant en Limburg. Daarna volgen enkele hoofdstukken waarin Jonckheere de Vlamingen vooral vanuit hun schrijvers probeert te verklaren. Hij zegt daarover zelf dat hij geen geschiedenis van de Zuidnederlandse letteren heeft willen schetsen, maar dat hij heeft willen nagaan wat de nagelaten geschriften opleveren ter illustratie van de volkstrekken. Het is begrijpeljik dat deze hoofdstukken toch nogal erg literair blijven. Daarom vind ik de tweede helft van het boek beslist beter: hier probeert Jonckheere aan de Noordnederlander de Vlaming te tonen zoals hij nu is, en hij doet het vaak met getuigenissen uit Nederland zelf en uit het eigenlijke buitenland. De twee hoofdstukken over de horizontale en de vertikale taalgrens zijn de Noordnederlanders op de huid geschreven; een overdruk ervan zou op duizenden eksemplaren in het Noorden moeten worden verspreid (na wijziging van een veel te ongenuanceerde uitlating over de kerk, op pagina 121).

Jonckheere sluit zijn boek af met het rezultaat van een kleine rondvraag: hij verzocht een ‘dertigtal redelijke Vlamingen’ te verklaren wat voor zin zij geven aan de begrippen Vlaming en Vlaanderen. Het dozijn opgenomen antwoorden geven nog wat meer reliëf aan het portret dat Jonckheere borstelde.

De laatste paragraaf is Jonckheeres bepaling van de ideale Vlaming: ‘... iemand die weet dat hij Vlaming is maar het mag vergeten als het niet nodig blijkt’. Akkoord, al is het niet een kwestie van mogen, maar van kùnnen.

Jan Deloof

Leer mij ze kennen... de Vlamingen, door Karel Jonckheere. 140 blz., (waarvan 16 blz. foto's van Herman Selleslags). Uitg. A.W. Sijthoff, Leiden, 1969.