Ons Erfdeel. Jaargang 13

Plannen en Projekten.

Achter de schermen wordt er nog druk getimmerd en gezaagd aan een nieuw toneelbestel in Nederland. Afschaffing van de huidige gezelschappen-struktuur is bij velen wel uitgangspunt.

Een kommissie van drie, Hans Croiset, Carl van der Plas en Kommer 't Mannetje, heeft de Vereniging van Nederlandse Toneelgezelschappen een plan voorgelegd. De kommissie gaat uit van de individuele kunstenaar die zelf moet kiezen in welke vorm, op welke plaats en met welk projekt hij wil en kan werken. Per 1 september 1971 zo stelt de kommissie voor kan elke toneelkunstenaar in vereniging met anderen en op bazis van een omschreven projekt gaan werken en een beroep doen op de voor handen zijnde overheidssubsidies. Alle projekten hebben maksimaal een looptijd van drie jaar, daarna wordt alles weer opnieuw opengegooid.

Alle mogelijke nieuwe initiatieven kunnen van onder op worden ontwikkeld.

De kommissie die geen vaste stellingen, punten of richtlijnen geeft, heeft als een voorzichtig pre-advies aangegeven, dat maksimaal vier groepen zich met de toneelvoorziening zou moeten bezig houden. Ik kan daar gezien het aanwezige talent en de geringe publieke belangstelling volkomen achterstaan.

Dit plan laat vele mogelijkheden open, is fleksibel en kan telkens omgebogen en aangepast worden. Dit heeft het voor op het plan van Kees van lersel (zie vorig nummer) waarmee het overigens in vele punten overeenstemt, alleen gaat de opzet van Van lersel te veel uit van een koöperatieve, overkoepelende centrale. Ondertussen hebben zich eigenlijk al twee gegadigden aangemeld, nl. Guus Oster die te kennen heeft gegeven dat hij met zijn Nederlandse Komedie de Amsterdamse Schouwburg wil blijven bespelen. Dit is zeker met een looptijd van 3 jaar binnen het plan mogelijk. Verder heeft Erik Vos met een aantal met name genoemde akteurs en aktrices een projekt in voorbereiding, onder de naam Plan 71. De eerste faze bestaat uit een intensief research binnen de groep en daarna een optreden naar buiten, met een reeks voorstellingen in Carré in Amsterdam van Aischylos' Oresteia en een reeks voorstellingen van een Shakespeare, Molière of Nederlands stuk. Gezien de vroegere produkties van Erik Vos (De Perzen, Prometheus, De Vrek, De Spaanse Brabander) mag men hoge verwachtingen koesteren. Eerst gaat Erik Vos echter nog naar Amerika met een Hamlet-projekt.

Dus maar afwachten wat de toneelpot ons het komend seizoen zal schaften. Voor dit seizoen wil ik nog de aandacht vestigen op het volgende:

Tweemaal B. Brecht.

Hoe B. Brecht maksimaal gespeeld kan worden heb ik ervaren bij een voorstelling van ‘Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny’ door Die Deutschen Kammerspiele Buenos Aires, een reisgezelschap uit Latijns Amerika, tijdens haar toernee door Nederland.

Dit stuk noemt Brecht zelf een opera die tot stand kwam in samenwerking met Kurt Weill. Het is een avondvullend stuk in tegenstelling tot het zgn. Songspiel Mahagonny dat eerder door Brecht en Weill werd samengesteld en dat onlangs (volgens de kritieken niet erg suksesvol) door Globe werd uitgebracht, aangevuld met gedichten, korte scenes en liedjes van dezelfde auteur en komponist.

De Duitse opvoering was bijzonder boeiend en typisch Brechtiaans. Daartoe droeg bij de Duitse taal zelf die scherper en harder klinkt. Bij vertaling gaat veel verloren van dat

[p. 138]

bitse en schreeuwerige wat Brecht in zijn situaties meestal nodig heeft om wantoestanden aan de kaak te stellen. Verder was er het zeer inventieve stellage dekor dat snel wisselend met spandoeken, borden en summiere aanduidingen veranderd kon worden, en bovenal het akteeren zangtalent van de spelers (namen noemen heeft hier geen zin, want wie kent wie).

Het verhaal over de opkomende gangsterstad, beeld van het kapitalisme, waar alles is toegestaan: vreten, hoereren en zuipen (wij vertalen dat netjes met eten, vrijen en drinken) zolang men maar geld heeft, want daar draait alles om, wordt in flitsende episoden verteld aan de hand van de opkomst en ondergang van Paul Ackermann. Hij wordt tenslotte terechtgesteld omdat hij geen geld meer heeft en niet meer kan betalen: ‘Er hat kein Geld. Er bezahlt nicht was es kostet. Nieder mit Paul Ackermann!’

Deze bittere satire op de geidmaatschappij anno 1920, komt nog vlijmscherp over en kan nog als een felle aanklacht gezien worden op onze konsumptiemaatschappij, al is dit leerstuk ook gestoken in een wat gedateerde situatie van goudzoekers in Amerika.

Ook de toneelgroep Theater heeft traditiegetrouw dit seizoen een Brecht op haar repertoire en wel de ‘Kaukasische Krijtkring’. Het is al weer negen jaar geleden dat dit het laatst in Nederland werd gespeeld onder regie van de inmiddels overleden Richard Flink in het kader van het Holland Festival 1961. Die uitvoering blijft voor mij een hoogtepunt van de toneelgebeurtenissen in Nederland. Het stuk vraagt een grote bezetting, vandaar dat een groep zich wel tweemaal zal bedenken voor het op het repertoire te zetten. Onder regie van Elise Hoomans heeft Theater een hoge gooi gedaan met een zeer bevredigend rezultaat. Na een matige opening waarin een beeld gegeven wordt van de twist en de verzoening tussen de geitenkolchos en de fruitkolchos n.a.v. de grondverdeling na het wegtrekken van de Duitsers na de tweede wereldoorlog, komt het eigenlijke stuk op gang waarin Grusche, het dienstmeisje, zich ontfermt over het in de steek gelaten kind van de vermoorde gouverneur. Haar lijdensweg en, dank zij rechter Azdak, haar overwinning wordt in verschillende taferelen getoond. Het stuk zit vol tegenstellingen met in het tweede deel als summum van tegenspraak de burleske rechter Azdak. In tegenstelling tot de Gruschefiguur van 1961, gesteeld door Lia Dorana, was het meisje in deze opvoering veel resoluter en vinniger. Christine Ewert maakte er hier en daar een brutaal en doelbewust meisje van, terwijl Lia Dorana destijds meer het lijdende, zwoegende kind uitbeeldde. Bernard Droog was voortreffelijk in zijn kreatie van de onbeschaamde zwerver-schrijver-rechter Azdak. De vele bonte taferelen waren knap geensceneerd. De zanger die het verhaal bijeen-zingt van Carol Linssen was zeer ekspressief. En toch zal mij deze opvoering niet zo bij blijven als die van 1961, maar dat zal wel aan mij liggen.

Piet Simons