Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 24]

de alliance française

marc blancpain

Geboren in 1909 te Le Nouvionen-Thierache (Aisne-departement). Studeerde o.m. aan de Ecole Supérieure van Saint-Cloud en aan de Sorbonne te Parijs. Was achtereenvolgens professor te Genève en te Kaïro en werd door toedoen van Georges Duhamel in 1944 verkozen tot Sekretaris-Generaal van de Alliance française, funktie die hij tot op vandaag de dag vervult. Maakte talrijke reizen doorheen Europa, het Midden-Oosten en Afrika. Schreef een tiental romans (in 1945 werd hem voor Le Solitaire de Grand Prix du Roman toegekend), novellen (in 1946 kreeg hij voor Contes de la Lampe à graisse de Prix Courteline) en talrijke essays, zoals o.m. France et Français d'Ailleurs (1959), Les lumières de la France (1968). Hij is lid van diverse binnen- en buitenlandse akademies en kreeg een groot aantal onderscheidingen toegewezen, waarvan de Grand Prix du Rayonnement Français, als blijk van erkentelijkheid voor alles wat hij voor de verspreiding van de Franse taal en kultuur heeft ondernomen, ongetwijfeld de voornaamste is.

Adres: Alliance française. Boulevard Raspail 101, Parijs VI.

Privé: Boulevard Jean Mermoz 12, Neuilly-sur-Seine 92.

N.v.d.R. Aangezien een van de doelstellingen van dit tijdschrift is de verspreiding van de Nederlandse taal en kultuur in het buitenland te bevorderen, leek het ons interessant een artikel te publiceren over de ‘Alliance française’, een unieke instelling die gerust in bepaalde opzichten als voorbeeld kan worden gesteld van een goed funktionerende buitenlandse kultuurpolitiek. Dat Marc Blancpain, sekretaris-generaal van de ‘Alliance française’ dit artikel heeft willen schrijven, is een reden te meer om met belangstelling kennis te nemen van de verstrekte informatie. Een en ander in dit artikel is ongetwijfeld voor kritische aanmerkingen vatbaar. Toch menen we door de publikatie van dit artikel in Nederland en Vlaanderen de aandacht te kunnen vestigen op de metode en de rezultaten van een buitenlandse kultuurpolitiek. Misschien kan dit artikel in bepaalde opzichten inspirerend werken voor de Nederlandstalige gemeenschap.

De personen die in 1883 de Alliance Française oprichtten - Paul Cambon en Pierre Foncin, kardinaal Lavigerie en Paul Bert - kwamen uit zeer verschillende richtingen. Twee gedachten bezielden hen. De eerste was dat het mogelijk was aan de Fransen in het buitenland - voor wie het een plicht zou zijn - en aan vreemden die Frans spraken en de Franse kultuur waardeerden, de zorg op te dragen de kennis van die taal in stand te houden en uit te breiden en die kultuur te verspreiden. De tweede gedachte was dat deze aktiviteit moest plaatsvinden met eerbiediging van de gebruiken en de opvattingen van iedereen en buiten elke konfessionele en politieke bedoeling om. Vanaf het begin diende de Alliance zich dus aan als een vrij verbond van vrije mensen.

Zeer vlug werden andere Alliances gevormd naar het voorbeeld en model van de Alliance Française van Parijs. De eerste zagen het licht in Tunis, Londen, Rio, New York, op het eiland Mauritius, en even later in Buenos Aires, Zürich en Montreal. Die Alliances begroetten en verenigden allen die van de Franse taal hielden en ze spraken, allen die in de Franse beschaving een verruiming van hun geest vonden. De Alliances behoorden uitsluitend toe aan hen die ze vormden. Hun banden met Parijs hielden, en houden nog altijd, geen ondergeschiktheid in. De Alliance Française in de wereld bestaat vandaag de dag uit zowat 1.200 onafhankelijke verbonden, vanzelfsprekend onderworpen aan het lokaal recht, waarvoor de Alliance van Parijs slechts een inspiratiebron is, of een vrijgevige oudste zuster die men soms, en terecht, de ‘Alliance-mère’ noemt.

□

Die Alliances in het buitenland verschillen sterk van elkaar. Beheerd door een gekozen komitee, dat bijna uitsluitend uit buitenlanders bestaat, hebben ze een volledige vrijheid van handelen. Er zijn een aantal zeer belangrijke verenigingen, die duizenden studenten onder hun leden tellen - Buenos Aires 11.500, Rio 11.000, Mexico 10.000 - schoolgebouwen bezitten, een lyceum of een kollege, of echte ‘Maisons de la culture française’, terwijl andere integendeel slechts een handvol geleerden tellen en enkele tientallen studenten, in een of andere buurt van een grote stad in de States, ergens aan een universiteit of in een afgelegen plek.

Maar wij in Parijs denken dat een Alliance pas volledig is, vandaag de dag, en pas een rol speelt, als men er het Frans onderwijst. De rangorde van de aktiviteiten van de Alliance en de Alliances is niet meer dezelfde als vroeger, toen het er in de eerste plaats op aankwam het gebruik van het Frans in stand te houden door lezingen, boeken en uitgaven. Nu komt het onderwijs op de eerste plaats; daarna de lektuur, omdat de Franse kultuur essentieel een ‘beschaving van het boek’ is; tenslotte zijn er wat het moderne jargon de ‘kulturele programma's’ noemt, d.w.z. de kursussen, lezingen, tentoonstellingen, filmvoorstellingen...

Die programma's worden gegeven als aanvulling van de taal- en kultuurkursussen, om die te verlengen, leven-

[p. 25]

diger te maken, te bekronen en hun kwaliteit aan te tonen. Want voor ons heeft de verspreiding van de Franse kultuur alleen dan zin als de Franse taal er het instrument van is. Anders komt men er slechts toe informatie te verstrekken, en vandaag de dag komt informatie zeer dicht in de buurt van de propaganda! Wij stellen een middel tot kennis ter beschikking, maar we verspreiden geen geprefabriceerde opvattingen of doktrines!

De omvang van de aktiviteiten der Alliances in het buitenland kan in enkele cijfers weergegeven worden: meer dan 1.200 verenigingen, zoals we al schreven, die zowat 100.000 personen groeperen die een bijdrage betalen, en die ongeveer 350.000 personen samenbrengen door hun aktiviteiten.

Lycea, kolleges en vooral onderwijscentra van de Franse taal en kultuur, waar meer dan 2.500 leraars werken - 2.100 daarvan zijn aangeworven en worden betaald door de Alliances zelf, 400 worden door het Ministerie van Buitenlandse Zaken ter beschikking gesteld - gaven verleden jaar meer dan 187.000 leerlingen en studenten onderricht.

Biblioteken, zowel de belangrijke (40.000 boekdelen in Buenos Aires, bv., of 25.000 in San Francisco) als die geringer van omvang zijn, spannen samen over de wereld een echt net van Franse lektuur, omdat ze talrijk zijn (iets meer dan 800).

Vooral sedert de oorlog ijveren de Alliances ervoor om een eigen huis te hebben. Dank zij hun eigen inspanning en de hulp die ze krijgen van vreemde regeringen, lokale gemeentebesturen, de Franse regering en de Alliance Française van Parijs kunnen ze vaak huizen huren of flats of woningen kopen, die ze dan verbouwen. En vooral, bouwen ze nieuwe instituten. Zo hebben de Alliances gebouwd - een paar voorbeelden uit veel gevallen - te Curepipe en Santiago, in Concepcion, Osorno, Traiguen, Vancouver, Săo Paulo, Bogota, Buenos Aires, Lima, Toluca, Cali... Ze voltooiden zopas hun gebouw in Montevideo, Martinez (Argentinië) en Mendoza. Een belangrijk bouwwerk wordt opgetrokken in Quito. We hebben de hoop niet opgegeven een huis van de Alliance te zien verrijzen in New York.

De Alliances schijnen virtuozen te zijn geworden in de kunst ‘goede sier te maken’ met weinig geld, en hun voornaamste verwezenlijkingen hebben in 't algemeen de Franse republiek maar weinig financiën gekost. Het lyceum ‘La Bourdonnais’ te Curepipe werd gebouwd met inschrijvingen van toekomstige ouders van leerlingen en met een lening, in Frankrijk aangegaan met de borgtocht van de Alliance van Parijs. Ons tehuis in Managua werd ondergebracht in een perceel dat door de regering van Nicaragua geschonken werd en dank zij een schenking van een milde mecenas en een toelage van de Alliance van Parijs. De Alliance van Săo Paulo en de vereniging met de naam ‘Maison de la Culture française’ hebben met uitsluitend eigen middelen een prachtig gebouw opgetrokken en de grote villa van Amanda Tiete gekocht. De twee lycea en drie kolleges van de Alliance in Chili zijn gebouwd door die Alliance zelf, na toekenning van investeringstoelagen die slechts de helft bedroegen van wat de gebouwen gekost hebben.

We zouden dertig of veertig van dergelijke initiatieven kunnen vermelden die op dezelfde manier tot een goed einde gebracht werden en die bewijzen dat de Alliances het gemeenschappelijk werk zijn van onze buitenlandse vrienden en van Frankrijk. Uit die bundeling van inspanningen bestaat onze oorspronkelijkheid: de Alliance is een ‘werk’ en niet een staatsdienst.

□

De Alliance van Parijs heeft het voorbeeld gegeven. Sedert 1910 gehuisvest in een groot herenhuis aan de Boulevard Raspail, bouwde ze tussen 1952 en 1954 een onderwijscentrum, een teater, een studentenrestaurant en een residentie met 100 kamers. Later - in 1961 - werd ze eigenaar van drie vervallen gebouwen aan de Rue de Fleurus. Een

[p. 26]

ervan maakte plaats, in 1967, voor het Centre Georges Duhamel, een studententehuis en centrum voor onderzoek en onderwijs, uitgerust met de meest moderne installaties.

Die aankopen en de nieuwbouw werden gefinancierd door middel van leningen voor een totaal bedrag van 14.500.000 francs (1 miljard 450.000 miljoen oude francs), waarvoor de Alliance van Parijs borg staat.

Nog enkele cijfers: de school van de Alliance van Parijs wordt gemiddeld elke dag bezocht door meer dan 8.600 studenten, behorend tot 124 nationaliteiten. Binnen haar muren kregen sedert februari 1945 iets meer dan 550.000 buitenlanders onderricht. Zij was, sedert 1890, het eerste instituut dat gespecializeerd was in het onderwijs van het Frans aan buitenlanders. Pas sedert het einde van de laatste oorlog volgen de Franse universiteiten dit voorbeeld na. Van de Boulevard Raspail vertrekken elke dag pakken boeken en abonnementen op Franse tijdschriften: meer dan 118.000 boeken en meer dan 4.000 abonnementen in 1968. Maar vooral op het gebied van het pedagogisch onderzoek, de pedagogische opleiding en inspiratie speelden en speelt de school aan de Boulevard Raspail en de Alliance in 't algemeen een originele en dikwiils beslissende rol. In 1945 al nam de Alliance in Buenos Aires het initiatief een informatie- en recyklagestage te organizeren voor de Argentijnse leraars Frans. Dit riep veel van dergelijke initiatieven in het leven, en die stages zijn nu een algemeen gebruik, een mode en bijna een ziekte van de moderne pedagogie!

In 1948 publiceerden deskundige leraars, die tegelijk hun taal kenden en de technieken en vakbekwaamheid om ze te onderrichten, het eerste deel van de ‘Mauger’, een kursus in de Franse taal en beschaving ten behoeve van buitenlanders, die in zekere zin de internationale ervaring van ons huis te boek stelde. Het sukses was groot: de ‘Mauger’ is onbetwistbaar sedert 20 jaar, met een verkoop van 600 tot 700.000 eksemplaren per jaar, een van de grootste suksessen van de Franse uitgeverswereld. Een nieuwe Mauger, de ‘Mauger rouge’, zal weldra geleidelijk de ‘Mauger bleu’ vervangen, waarvan we weten dat hij nu verouderd is.

Andere werken vullen de ‘Mauger’ aan en verlengen zijn werking: de audiovizuele aanpassing van de eerste lessen, het handboek van het kommerciële Frans, de reeks die luistert naar de naam ‘Livre de Poche-Université’, de kaart van het ‘Frankrijk van vandaag’ en, binnenkort, een repertorium van het wetenschappelijk en technisch Frans. Een maandelijks bulletin van het onderwijs van het Frans aan buitenlanders wordt gratis gestuurd aan zowat 12.000 leraars.

De school startte, veertien maand geleden, met een ‘Cours de Professorat’, die nu verlengd wordt met een vervolmakingskursus. Die kursussen zijn intensieve leergangen van een semester. Het aantal kursisten, zeer klein in het begin, is vlug toegenomen: vandaag de dag zijn er bijna 300 studenten per semester.

Drie stages worden door de school aangeboden aan buitenlandse leraars: de grote zomerstage, die in 1967 460 deelnemers mocht boeken van meer dan 50 nationaliteiten, de winterstage die een vijftigtal leraars bereikt uit het zuidelijk halfrond, en de versnelde stage met Pasen die zowat 200 leraars uit Europese landen aantrekt. Tenslotte zendt de school naar de bevoegde onderwijskringen in het buitenland die daarom verzoeken gekwalificeerde leraars, die voor echte vorming instaan. Joegoslavië, Hongarije, Chili, Cuba, Bulgarije, Canada, de Verenigde Staten deden en doen geregeld een beroep op de school.

Wij hebben van de Boulevard Raspail niet een gewone kursus voor buitenlanders willen maken, maar een echte school. Onze studenten bezitten en beheren een echt tehuis. Een vereniging van oud-studenten bevordert de doorstroming van de geest van hen die studeren naar hen die hun studie voltooi-

[p. 27]

den. Een ontvangstkomitee, dat ongeveer 400 Franse families groepeert, maakt het onze studenten mogelijk ook andere dingen te leren kennen dan de Parijse straten en de klaslokalen. Een sociale dienst vindt voor hen ieder jaar 4.000 werkgelegenheden en ongeveer 3.000 kamers.

□

Het zijn de Fransen - natuurlijke of rechtspersonen - leden van de Alliance, die de Raad van Beheer kiezen die de Alliance leidt. De diensten van die raad worden beheerd door een algemene sekretaris, bijgestaan door een algemene penningmeester en een direkteur van het huis. De algemene sekretaris, net als de voorzitter, wordt voor een jaar gekozen en is opnieuw verkiesbaar.

□

De oorspronkelijkheid van die grote intellektuele onderneming spreekt ontelbare buitenlanders aan. Steunend op de instemming van vrije mensen, spontaan - en dus legitiem - toont de Alliance Française precies het krediet dat onze taal nog altijd geniet en de aantrekkingskracht die onze beschaving uitoefent op 's werelds beste geesten.

In het buitenland is het gebruikelijk het ere-voorzitterschap van de Alliances aan te bieden aan de staatshoofden, de goeverneurs, de eerste magistraten van de gemeenten en, tezelfdertijd, aan de diplomatieke vertegenwoordigers van Frankrijk.

Bepaalde Alliances blijven afzonderlijke verenigingen en korresponderen direkt met de Alliance van Parijs. Elders hebben de Alliances zich verenigd in unies of federaties. Dit is het geval in Groot-Brittannië, de Verenigde Staten, Mexico, Canada, Spanje, Marokko, België. In weer andere landen - Brazilië, Portugal, Argentinië, Denemarken, Colombië, Bolivië... - koördineert een algemene afgevaardigde van de Alliance van Parijs de pedagogische en kulturele aktie van de Alliances van het land, en probeert die te inspireren. Om redenen van administratieve vereenvoudiging moedigt Parijs de federalizering aan. Maar bovenal staat Parijs er op de vrijheid van handelen en de initiatieven van iedereen te eerbiedigen. Zoals Parijs ook zijn stem verleent, zonder enige beperking, aan de ‘aangesloten’ of ‘korresponderende’ verenigingen die in sommige landen ontstonden (Nieuw-Zeeland, Finland, Joegoslavië, Luxemburg...) en die dezelfde doelstellingen hebben als de eigenlijke Alliances. Parijs wil trouwens alleen de federale band zijn tussen de Franse vriendenkringen in het buitenland.

Maar er is geen pedagogisch, kultureel, financieel of persoonlijk probleem dat niet aan onze ideeën en onze ervaring kan getoetst worden, en als de ontoereikendheid van onze middelen ons niet toelaat aan iedereen de steun te verlenen die hij van ons zou mogen verwachten, dan helpt ons advies hem altijd voor zijn problemen de meest elegante en minst slechte oplossing te vinden.

In Frankrijk is de ere-voorzitter van de Alliance Française de president van de Franse republiek. In Algiers, in 1963, ter gelegenheid van de 60e verjaring van onze associatie, en in Parijs, in 1958, ter gelegenheid van onze 75e verjaring, heeft generaal de Gaulle welsprekend en nadrukkelijk gewezen op de rol van de Alliance Française die ‘het zich tot een plicht en een eer rekent overal het licht van Frankrijk aan te bieden’.

□

De oprichters van de Alliance Française, bijna een eeuw geleden nu, hebben hun inspiratie niet geput uit een of ander ‘kultureel imperialisme’; zij geloofden van ganser harte, door zich in te spannen om in het buitenland het gebruik van het Frans in stand te houden en te verspreiden, een nuttig werk te verrichten... door aan de wereld de toegang mogelijk te maken tot een andere dan de eigen nationale kultuur, de toegang tot een reeds oude beschaving, rijk aan werken van elke soort,

[p. 28]

en liberaal, want steunend op de rede. Een nuttig werk ook door aan de elite van de grote wereld een middel te verschaffen om met elkaar van gedachten te wisselen.

Die inspiratie heeft haar waarde behouden, inzoverre zelfs dat gelijkaardige of verwante ideeën opkwamen bij anderen: in 1886 richtten Italianen de Vereniging Dante Alighieri op, Engeland riep de British Council in het leven, enkele jaren voor de tweede wereldoorlog; na een ongelukkige eerste poging richtten de Duitsers dan het Goethe-Institut op...

Wij zullen niet zo ijdel zijn te geloven in de absolute onbaatzuchtigheid van intellektuele ondernemingen van deze aard: het feit alleen al dat de staten ze zijn gaan steunen en soms overnemen laat bijbedoelingen vermoeden van prestige of zelfs ekonomisch eigenbelang: ‘het voorwerp volgt het boek’, heeft een Brit vlakaf gezegd.

Wat er ook van zij, toch betekent het verspreiden en doen kennen van taal en kultuur, een werken voor het gemeenschappelijk heil van de mensheid, het vooruithelpen van de beschaving, en het nader bij elkaar brengen van de mensen, d.w.z. de edelste plicht vervullen.

Men sprak, en spreekt nog, van konkurrentie - zelfs van rivaliteit - tussen de verschillende talen, en in het bijzonder tussen het Engels en Frans. Dat is een kijk op de zaken die tot het verleden behoort. De metodes om talen aan te leren maken het vandaag de dag gemakkelijk mogelijk verschillende vreemde talen te leren gebruiken en daardoor een bredere en tegelijk juistere kijk te verwerven op de diversiteit van de wereld en de eenheid van de beschaving.

Het gaat er niet om iemand een taal op te leggen, maar hem de toegang ertoe te vergemakkelijken. Het gaat er niet om een kultuur te bewieroken of tot voorbeeld te stellen, het gaat er om de mensen van goede wil de kans te geven er naar believen uit te putten. Het gaat er niet om voor zichzelf koninkrijken te bouwen, maar integendeel scheidsmuren te slopen.

En elke kultuur die zich bewust is van haar rijkdom en haar waarde heeft de plicht deze grote ambitie te voeden.