Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 11]

het nederlands aan de universitas indonesia

drs. j.w. de vries

Geboren in 1937. Onderwijzer in Den Haag, M.O.-B Nederlands in 1964. Leraar Christelijke Kweekschool te Den Haag. Studeerde in Leiden Nederlandse taal- en letterkunde. Doktoraal in 1969 (cum laude), met als bijvakken algemene taalwetenschap en Bahasa Indonesia. Nu lektor Nederlandse taalkunde te Djakarta.

Adres: p.a. Nederlandse Ambassade te Djakarta, Koeriersdienst Ministerie van Buitenlandse Zaken Casuariestraat 16, Den Haag.

De afdeling Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universitas Indonesia is in februari 1970 heropend, dertien jaar na de gedwongen sluiting in 1957.

Op 21 januari 1946 werd in Djakarta de ‘Nooduniversiteit’ geopend, een uitbreiding van de reeds bestaande medische en juridische hogescholen. In 1949 werd binnen de Literaire Faculteit de afdeling Nederlandse taal- en letterkunde gesticht. Op 28 februari 1950 veranderde de ‘Nooduniversiteit’ in de Universitas Indonesia. Ruim drie jaar heeft het Nederlands als volledige studierichting bestaan; in 1952 werd het Nederlands als hoofdvak afgeschaft en de hoogleraren K. Heeroma en S.P. Uri moesten hun ambt neerleggen.

Tot 1957 bleef de mogelijkheid bestaan Nederlands als tweede taal te kiezen bij een andere Westeuropese taal. Bovendien eisten hoogleraren uit enkele fakulteiten van hun studenten een passieve kennis van het Nederlands. Een eis die niet onredelijk is, als men bedenkt dat bijvoorbeeld in de juridische fakulteit bijna alle handboeken door Nederlanders in het Nederlands zijn geschreven. Na 1957 was de positie van het Nederlands erg onzeker: een erkende richting bestond niet meer. Het gebruik van het Nederlands op de universiteit werd verboden. Toch is het onderwijs in het Nederlands nooit geheel stopgezet: de studenten uit enkele richtingen binnen de Literaire Fakulteit moesten kolleges volgen in ‘Bahasa Sumber Pustaka’, d.i. ‘bronnentaal’; deze bronnentaal was het Nederlands!

Op verzoek van de Universitas Indonesia is het Nederlandse Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen behulpzaam geweest bij de heropening van de nu weer officieel erkende studierichting Nederlandse taal- en letterkunde (Djurusan Sastera Belanda). In het kader van het tussen Indonesië en Nederland gesloten Cultureel Accoord zond het ministerie twee lektoren voor enkele jaren uit. Bovendien werd hulp geboden bij de aanvulling van de biblioteek en bij het aantrekken van Indonesische assistenten.

Nederlands als hoofdvak.

Het leerplan van de Nederlandse afdeling sluit zo nauw mogelijk

[p. 12]

aan bij dat van de andere Europese talen. Tot aan het kandidaatseksamen - een opleiding van drie jaar - is het doel de studenten kennis van Nederland in de ruimste zin te doen verwerven. In de eerste plaats kennis van de taal, maar bovendien ook kennis van kulturele en maatschappelijke verschijnselen, met een sterk aksent op de literatuur. Kandidaten moeten in staat zijn met kennis van zaken over Nederland in het Indonesisch te schrijven. Een praktische doelstelling, minder teoretisch als men in Nederland gewend is. Na het kandidaatseksamen volgt een meer teoretische bezinning op de linguistiek of de literatuur. In een ontwikkelingsland heeft men voorlopig meer behoefte aan afgestudeerden met een hoeveelheid kennis die onmiddellijk in de praktijk bruikbaar is.

De aanmelding voor de nieuwe studierichting was overweldigend: 150 gegadigden wensten toegelaten te worden tot de afdeling ‘Nederlandologie’. Slechts 37 studenten konden worden aangenomen; een aantal dat overigens veel groter is dan dat van de andere richtingen binnen de Literaire Fakulteit.

Omdat de universiteit beschikt over een talenlaboratorium met een kapaciteit van 40 plaatsen met twee ‘teacher desks’ - een geschenk van de Nederlandse regering - wordt in het eerste jaar uitgegaan van een audiolinguale metode, de kursus ‘Speak Dutch’, geschreven door dr. W. Lagerwey. Deze kursus wordt niet klakkeloos gevolgd, omdat Lagerweys's metode berust op een ‘contrastive analysis’ die uitgaat van Engelssprekenden. Er worden drills weggelaten; andere, waarin de verschillen tussen het Nederlands en het Indonesisch een extra behandeling krijgen, worden bijgevoegd. Aan deze kursus worden zeven lesuren per week gewijd, waarvan twee of drie in het talenlaboratorium. Het plan is in het eerste jaar met de kursus klaar te komen. Verder volgen de studenten per week een uur fonetiek, een uur spelling, een uur konversatie, twee uur taalkunde en twee uur het kollege ‘Overzicht van de Nederlandse letterkunde’. Alle kolleges worden in het Indonesisch gegeven.

In het tweede en het derde jaar wordt de stof uitgebreid met aktieve schriftelijke taalbeheersing, kolleges over de literaire betrekkingen tussen Nederland en Indonesië, sociale, politieke en kulturele geschiedenis van Nederland in Westeuropees verband, mytologie en een inleiding tot de algemene taalwetenschap.

Het Nederlands als tweede taal.

Veertien studenten hebben het Nederlands als tweede taal gekozen. Het zijn kandidaten in Westeuropese talen, maar ook enkele afgestudeerde wetenschappelijke medewerkers. Ook bij deze kolleges wordt uitgegaan van ‘Speak Dutch’. De studie duurt twee jaar. In het eerste jaar zijn vier lesuren beschikbaar, die geheel

[p. 13]

gewijd worden aan taalbeheersing. In het tweede jaar zal het kollege ‘Overzicht van de Nederlandse letterkunde’ gevolgd moeten worden.

Het Nederlands als verplicht bijvak.

De studenten van de richtingen Geschiedenis, Culturele Antropologie, Archeologie, Indonesisch, Javaans en Arabisch moeten gedurende twee jaar een kursus Nederlands volgen. Veel van hun handboeken zijn in het Nederlands geschreven. Voor deze studenten is het van belang dat ze in staat zijn met behulp van een woordenboek Nederlands wetenschappelijk proza te lezen. Het aksent ligt op een passieve schriftelijke beheersing van het Nederlands. In het eerste jaar wordt de Nederlandse grammatika beknopt behandeld; vervolgens wordt begonnen met het lezen van teksten. Jammer genoeg zijn voor het Nederlands als verplicht bijvak maar twee uur per week beschikbaar. In totaal volgen 34 studenten het Nederlands als verplicht bijvak.

Biblioteek.

De Literaire Fakulteit bezit een belangrijke Nederlandse biblioteek. In de woelige jaren rond 1960 is de Nederlandse boekenschat zo goed weggestopt, dat de boeken weliswaar nooit verbrand zijn, maar ook nauwelijks iemand van hun bestaan afwist. Nog steeds komen op de meest onwaarschijnlijke plaatsen boeken tevoorschijn. Dank zij een gift van het Algemeen Nederlands Verbond - uit het Prins Bernardfonds - kon de biblioteek aangevuld worden met boeken die na 1952 zijn verschenen. De hoogleraren K. Heeroma en C.P. Uri mogen dan geen gelegenheid gehad hebben Nederlandisten af te leveren, ze hebben een prachtige boekerij achtergelaten. Het is te hopen dat de politieke ontwikkeling het mogelijk maakt een generatie studenten op te leiden die gebruik kan maken van misschien wel de mooiste Nederlandse biblioteek in Azië.