Ons Erfdeel. Jaargang 13

muziek

Opera in Nederland: Pleidooi voor Boulez.

Er zijn weinig kunsttakken die zo gevoelig liggen als de opera. Wie praat over intriges in de 17e eeuw hoeft heus niet met open mond beluisterd te worden. Want in de 17e zal men even smakelijk verhalen van verwikkelingen in onze tijd (denk alleen maar aan von Karajan/ Wenen, aan de strubbelingen rond de Mets, die overigens wanneer U dit leest wel tot het verleden zullen behoren). Opera en problemen zijn één en dat zal wel altijd zo blijven. Daarom was het zinvol dat de Nederlandse Operastichting onder leiding werd gesteld van intendant dr. Maurice Huisman, de man die twaalf jaar geleden de Brusselse Munt nieuw leven had weten in te blazen.

Een buitenstaander is onbelast en heeft een frisse kijk. Helaas, na dit seizoen zal hij vervangen moeten worden, en omdat zijn opvolging een uitermate delikate aangelegenheid vormde (?) wist men hem te bewegen, voorlopig nog aan te blijven.

In 1946 werd de Nederlandse Opera gesticht, die in '64 door de toenmalige staatssekretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, drs. L.J.M. van de Laar, moest worden ontbonden. Maar nog steeds is de oude vorm ‘in liquidatie’, nog steeds wordt men met de konsekwenties van die daad gekonfronteerd en nu de benoeming van een nieuwe intendant in het geding is, worden weer allerlei bekende problemen van voorheen opgerakeld. Bijvoorbeeld de kwestie van een ensemble-opera. Voor mij staat het vast, dat dit een schijnprobleem is, zolang er nog geen onderkomen is, zolang het nieuwe opera-gebouw er niet staat. De meest serieuze kandidaat, Pierre Bouiez, heeft meermalen duidelijk laten weten dat er zonder dit gebouw - in 1974, dan kan hij tijd vrijmaken; voorlopig nemen verplichtingen in Londen en New York hem volledig in beslag - eenvoudigweg niet te werken valt. Bovendien heeft Boulez (gelukkig!) duidelijk omlijnde plannen, die direkt met de vorm en de funktie van het gebouw samenhangen. In het Brabants Dagblad heeft gestaan, dat Boulez weinig opera-ervaring heeft, bovendien zou hij hier niet komen als intendant, maar als adviseur met bindende volmachten. Van mijn part komt hij als Pietje Puk, als zijn ideeën maar gerealiseerd worden. Wanneer hij het Nederlandse operaen muziekleven gezicht weet te geven (het is er nu één van oude la pen), dan is dat meegenomen. Ook al zou hij hier evenmin als dr. Maurice Huisman jaren blijven. Hoe langer men wacht met de benoeming van Boulez, een man met een visie zoals er geen tweede heeft, hoe groter de kans wordt dat hij zich elders bindt...

Nog een enkel woord over het repertoire in het seizoen 1969-'70. Met Mozarts Don Giovanni, Gounods Faust en Puccini's Tosca in 1969 en Le Comte Ory van Rossini en Boccaccio van Suppé in de vier eerste maanden van 1970 bewoog men zich op vertrouwde, om niet te zeggen platgetreden paden. Maar in feite is dit maar betrekkelijk: ook een draak van een stuk als Tosca kan nieuw leven worden ingeblazen. Welnu, Roberto Benzi hád een interessante en wat mij betreft ook wel aansprekende opvatting. De bezetting was niet slecht, zeker niet met Gré Brouwenstijn als Floria Tosca. Gunilla af Malmborg, die de eerste voorstellingen voor haar rekening nam ging àf: zij maakte er een soort Elektra van in prikkelige nonlegatostijl en met gierende uithalen in het hogere oktaaf. Toch vond ik het niet oninteressant, ik stoor me ook veel meer aan niets zeggende middelmatigheid dan aan een ‘mislukte’ visie, die ten minste een visie is...

Barry Morell in de rol van de schilder speelde duidelijk met een verkouden stem, wat natuurlijk minder erg is dan voor een Tosca; immers: zij moet óók in het stuk een zangeres verbeelden; John Shaw beschikte over veel vokaal vlagvertoon, maar hem vond ik voor de Scarpiarol, hij is tenslotte chef van politie, te weinig een griezel. De kleinere rollen waren uitnemend bezet, de regie - als er iéts ongeloofwaardig is... - toch nog redelijk aanvaardbaar (Lofti Mansouri, met nog in het vorige seizoen een schitterende L'Heure Espagnole op zijn naam), de aankleding kon er mee door. Natuurlijk waren de zware marmeren pilaren van bordpapier, wat ook

[p. 130]

bleek toen de temperamentvolle Zweedse eventjes tegen één aanleunde - hij viel nét niet om. Dit is trouwens de gewoonste gang van zaken in de traditioneel aangeklede opera, en wat mij betreft vormt het een aantrekkelijk aspekt. Maar niet altijd kun je er in zulke badinerende termen over spreken, ik denk met name aan de enscenering van Heinrich Wendel van II Prigioniero van Luigi Dallapiccola, die de Nederlandse Operastichting in kombinatie met Busoni's Arlecchino bracht. Dat was een avondje dat bijbleef, waar van alles gebéurde. Goed, de regie schoot er in het laatste werk, dat één dolle boel moet zijn, volledig naast, het smaakte naar lauwe priklimonade in plaats van champagne. En de gevangene in Dallapiccola's gelijknamige meesterwerk (Norman Baily, overigens een stem als een klok, die schitterend ‘zit’) was anders getypeerd dan de komponist had bedoeld: verslagen alsof er geen hoop meer is te verwachten. Nogmaals: het waren geen perfekte opvoeringen, maar dit neemt niet weg dat de positieve facetten veruit in de meerderheid waren: voldoende engagement over de gehele linie, goede direktie van Francis Travis met het Utrechts Symfonie Orkest in de bak, dat de partituur van Dellapiccola speelde alsof het Tosca of welk ander overbekend werk ook was. Nóg twee uitschieters dienen genoemd: Sophia van Sante als de zeer subtiel zingende Moeder en Inge Dietrich, verantwoordelijk voor de sprankelende (‘zonovergoten’ in het versleten vakjargon) enscenering in Busoni's moraliteit.

Met alle respekt voor de prestatie van Travis moest ik toch steeds denken: stel je voor dat Boulez hier de hand in had gehad. De zwakke plekken (een iets mindere bezetting in Arlecchino, vooral ook de regie in dat stuk) had hij er ongetwijfeld ‘uitgesneden’, zo is hij wel. Zelfs het Concertgebouworkest laat Boulez weten, wanneer dat zo uitkomt, dat een uitvoering niet door kan gaan omdat de repetitietijd onvoldoende bleek. De zwakte van Bruno Maderna: hij probeert er dan tóch iets van te maken. Ik noem beide namen in één adem, omdat zij lange tijd genoemd werden om in Amsterdam naast Bernard Haitink het hedendaagse repertoire een gezicht te verlenen. Het verschil is alleen, dat Maderna (of Boulez, of Ernest Bour) voorgesteld werden door buitenstaanders (een open brief in het Algemeen Handelsblad van 16 maart 1966, - nee: zeker niet achterhaald), terwijl de kwestie-Boulez wel degelijk binnen het bestuur van de Nederlandse Operastichting ter sprake is. Kom, we hebben wat goed te maken, Arnold Schönberg is enkele malen in Nederland geweest zonder dat er een haan naar kraaide (men weet niet eens de precieze data!), Boulez vindt het artistieke klimaat in Amsterdam gunstig, wat willen we nog meer...

Ernst Vermeulen