Ons Erfdeel. Jaargang 13

De boeiende wereld van Marc en Monique Stockman.

In november 1955 waagde het toenmalige tijdschrift West-Vlaanderen, in een soort jeugdige overmoed - het bestond amper drie jaar - zich aan een overzicht van de schilderkunst in West-Vlaanderen anno 1955. In dit mooie albumnummer, waarin heel wat kunstenaars voorkomen die nu al gekonsakreerd of vergeten zijn, was ook een ‘kop’ van Marc Stockman afgedrukt, een regelrecht uit de sfeer van Permeke stammende tekening. Stockman was toen achttien jaar en daarmee de jongste kunstenaar die in deze aflevering aan bod kwam. In hetzelfde jaar hield hij twee tentoonstellingen in zijn geboortestad Kortrijk, die de aandacht vestigden op zijn jong talent. Nóg in 1955 vertrok Stockman naar Parijs en sindsdien hadden wij niets meer van hem gehoord.

Haast vijftien jaar later, in december 1969, dook hij nu plotseling weer te Kortrijk op, waar een belangrijke en goed georganiseerde tentoonstelling van zijn werk plaatsvond in de selektieve An-Hyp-galerij. Voor velen werd het een verrassing want Stockman bleek in al die jaren bepaald niet stil gezeten te hebben. Slechts enkele maanden heeft hij het destijds uitgehouden met zijn studie aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Parijs. Maar hij had aan Parijs an sich genoeg en hij heeft er aan de hand van talloze persoonlijke kontakten en door bezoek aan tentoonstellingen de groten van onze hedendaagse schilderkunst kunnen bestuderen: Klee, Braque, Matisse, Schwitters, maar ook Bazaine, Bissière en Estève. Hij vond er ook zijn vrouw, Monique Stockman, die fijne gedichten schrijft en teksten bij zijn gravures en hij maakte er ook vele nouvelles vagues mee die zijn talent aldoor verdiepten en verruimden. Het was voor hem blijkbaar een tijd van twijfel en zoeken en van veel hard werk. Uit deze periode waarin hij ook enkele duidelijke stappen op het abstrakte terrein zette, hebben wij geen werk van Stockman gezien. Wel uit de jongste jaren, want sinds 1967 - en dat is wel typisch en het onderstrepen waard - is het eksuberante temperament van de Vlaming in deze kunstenaar weer naar boven gekomen. Krachtig, eenvoudig en toch rijk komt het nu tot uiting in zijn jongste scheppingen. Beleven we hier een terugkeer naar de bron? Naast Ensor en Permeke, twee machtige voorbeelden? Of een come-back uit de abstraktie, die nu in alle landen waar te nemen valt, en soms ten onrechte wordt opgeschroefd? In elk geval valt met deze wederopstanding van Stockman samen een wederopnemen van de figuratie. Stockman gaat weer ‘mannetjes’ schilderen en tekenen. Voor hem een nieuw beginpunt en de start van een buitengewone periode van grote aktiviteit. Op de Kortrijkse tentoonstelling waren vele werken uit die periode te bewonderen. En ze wekten instemming en verwondering ook. Wij weten niet hoe ze ontstaan zijn, zo te zien in aanleg vrij spontaan en steeds verder versoberd en uitgepuurd tot een aantal vaste patronen die in diverse vormen nu en dan terugkeren. Het zouden figuren van een stripverhaal kunnen zijn, maar de kunstenaar heeft er blijkbaar iets anders, iets groters mee voor. De diverse aangezichten, lichamen, figurenkombinaties vormen evenzovele instellingen van de kunstenaar tegenover het leven en de omringende wereld en evenzovele alibi's voor markante kunstwerken waarin hij deze instelling wil neerleggen en blijvend uitbeelden: ‘Le plus beau c'est d'avoir envie à faire quelque chose’...

De demon die de kunstenaar bezielt, die hij loslaat en streelt, tuchtigt en beheerst, komt bij een figuur als Stockman tot uiting allereerst via de zin en de kennelijke lust om een of ander facet van de menselijke psyché te belichten, te veredelen, aan te klagen of ontwricht voor te stellen. Dat zien we op de aangezichten, in de houding van de figuren die hij ons toont. Kunst met een inhoud dus, kunst die iets zegt, zoals alle goede kunst, maar het

[p. 119]

Marc Stockman: Le Luth, 1969.

ook vrij direkt meedeelt, zoals de Epinalbladen of de middeleeuwse blokboeken. En toch is dit geen gemakkelijke, literaire of anekdotische kunst, hoe grillig ze ook mag zijn en hoe ze ook met onberekend en onberekenbaar menselijk gevoel geladen is. Want Stockman is een kunstenaar uit één stuk, een man met kultuur en achtergrond - iets wat wij bij zovele beeldende kunstenaars helaas wel eens missen. Hij weet een kosmos van menselijk engagement en scheppingsdrang in zich verenigd. Hij is een schakel, een passage in de geschiedenis van de westerse kunst - en van de niet-Europese ook, want het masker, zowel het primitieve als het precolombiaanse kent en waardeert hij kennelijk ook in zijn kunst. Zijn wortels zitten ver en diep, tot bij Klee en Dubuffet, de kindertekening en de harlekijn. Zijn persoonlijke bijdrage ligt echter ook op zuiver formeel, plastisch en pikturaal terrein en in feite is dit wel het voornaamste. Hoe en waar is hij daar gesitueerd? Dat is moeilijk te omschrijven, omdat hij apart, nogal geïsoleerd, staat, zonder vaste en gelukkig zonder te stevige banden met al de invloeden die hem ongetwijfeld aantrokken en door hem gegaan zijn. Stockman heeft het namelijk bestaan in een periode van vijftien jaar een geheel eigen wereld op te bouwen - goeddeels mysterieus en versluierd - die wij in zijn gravures en in zijn olieverfschilderijen geïllustreerd vinden. Centraal staat de mens, de menselijke figuur in alle leeftijden, soms ekspressionistisch geladen en gedeformeerd, soms kinderlijk vereenvoudigd, soms als ledepop in geledingen verdeeld, een andere keer tot slechts één vormklomp teruggebracht. Eenvoudige lieden van stad

Marc Stockman: Imbroglio, 1969.

en land, klowns, monsters, dieren, hoge pieten, zieners en taumaturgen. Doch steeds de figuur - alleenstaand of in kleine groepen - tegen een steeds gevoelige en verfijnd bewerkte achtergrond - speels, geladen, vol, rijk, ironisch, tragisch. Niet strikt niet rechtlijnig, klaarblijkelijk wars van alle oppervlakkige eenheid, maar intens, spontaan, soms naïef aandoend, levendig, steeds op de uitkijk. Ook pikturaal beschouwen we Stockman als een wezenlijk talent. Hij smaakt de verf en matière bijzonder diep; de rijkdom van zijn werk ligt in het feit dat hij zich laat boeien door het wonder van het mysterie en daar als homo ludens zijn werk mee doet.

Marc Stockman: A Rungis, 1969, Verz. J. De Jaegere, Kortrijk (foto's: D. Dailloux, Parijs)

Marc Stockman: Carbo-Crack, 1969.

In een zelfde geest en gedachtengang liggen zijn gravures, zijn houtsneden. Hij heeft een indrukwekkende verzameling, uitstekend afgedrukt en voor een deel ook gegraveerd door Maryvonne Gervais de Lafond. Het lijkt wel of hij op dat terrein volop in zijn schik is. Hij dwingt het blad - gave gegevenheid, naakt lichaam, te betreden veld - tot een kultureel gebeuren. Nog meer haast dan in zijn schilderijen zien wij de hand van de artiest die ingrijpt, leidt, effent en natuur-materie en techniek cptilt tot het niveau van de kunst. Vele bladen zijn werkelijk geslaagd, hier en daar speelt er nog een beetje kleur in mee en vinden we het ruwe, onaffe van bepaalde oude

[p. 120]

gravures terug. Het werk van Monique Stockman komt hier aan bod. De houtsneden worden veelal met een gedicht van haar hand begeleid. Of het gedicht er eerst was dan wel de gravure doet weinig ter zake; ze vormen een hecht geheel en de ene discipline werkt bevruchtend op de andere in. Zo ontstaan een aantal vormgave en zinvolle werken. De poëzie van Monique Stockman is niet eenvoudig, vaak hermetisch of zelfs kryptisch ingesteld, maar de sonoriteit die toch integrerend is voor alle poëzie, voor de Franse vooral, is steeds intens of intiem, eerlijk en geladen. Haar Images libres en haar Poèmes 1969 - twee gestencilde bundels, echte ‘feuilles volantes’, de ware bedoeling van poëzie voor het volk gebracht - bevatten een aantal markante gedichten, zoals:

Quand on est dans le froid
Quand on est dans le bruit
Quand on est dans le vide
Il y a des mots pour le froid
Il y a des mots pour le bruit
Il y a des mots pour le vide

Het zijn voldoende woorden om de stilte te vangen. Eenvoud, geladenheid, versobering, meesterschap over de menselijke middelen. Ze heeft gedichten geschreven over de kleuren, over de letters, over Parijs en ook over Vlaanderen (Damme o.a.). Het engagement van deze twee Parijse kunstenaars ligt - hoe paradoksaal dat ook klinken mag - dicht bij ons. Vlaams van eksuberantie en overdaad, van mystische verstilling, van kilheid en oplaaiend vuur, van de dualiteit tussen beide en het eeuwig heen en weer van een door de geschiedenis fel getekend volk - zo is het werk van deze jonge kunstenaar en deze dichteres. Definitief en degelijk is het wonder van de kunst aan hen gebeurd.

Fernand Bonneure