Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 155]

vlaamse beweging

Nederlandstalig onderwijs in Brussel.

Ondanks bepaalde statistieken en plannen staat het er met het Nederlandstalig onderwijs in Brussel niet zo goed voor. Het stagneert en gaat dus achteruit. Toch voelen we er niet voor met de bekende ‘grieventrommel’ te gaan werken. We geloven namelijk dat de huidige stand van zaken in het Brusselse niet ‘irréversible’ is, zoals de Anderlechtse burgemeester Simonet denkt. Sinds 1 april 1968 werkt er nl. in het Brusselse een Vlaams Onderwijscentrum-Brussel, dat de tot dan toe verspreide en versnipperde aktie voor het Nederlandstalig onderwijs bundelt en stimuleert. Het initiatief hiertoe kwam van de Antwerpse burgemeester Craeybeckx, die op deze wijze zijn partijgenoot Simonet van repliek diende en meteen zijn belofte inloste, dat Antwerpen Brussel niet zou loslaten. Het voorbereidend werk in het Brusselse werd gedaan door minister Fayat, die dadelijk de volle steun kreeg van de drie kultuur-fondsen, de Bond van Grote en Jonge Gezinnen, het V.E.V., de V.T.B., het Verbond van de Vriendenkringen van de Rijksscholen en het Verbond van het Nederlandstalig Onderwijs te Brussel. Het aldus gevormde V.O.C. is beslist representatief en meteen ook neutraal: het streeft naar de uitbouw zowel van officieel als van vrij onderwijs.

Vanzelfsprekend, voor wie Brussel kent, heeft het V.O.C. geen geld. Voorzitter Gryseels lanceerde het motto ‘één frank per inwoner van alle Vlaamse gemeenten’ en zijn girorekening registreerde na zes maanden de som van 1 miljoen fr. Het gros kwam uit Antwerpen en omgeving, maar ook vele andere Vlaamse gemeentebesturen rekenden even uit hoeveel inwoners zij hadden, en gireerden de daarmee overeenstemmende som. (Vergeetachtige gemeentebesturen en ook simpatiserende partikulieren, kunnen nog terecht bij het V.O.C., Troonstraat 125, Brussel 5, tel. 13.19.60 en PCR 1543.68.)

Met het ingezamelde geld heeft het centrum 400.000 eksemplaren van een uitvoerige folder verspreid, waarin de lijst staat van de bestaande Nederlandstalige scholen van diverse graden en soorten. Hiermee werden alle Brusselse gezinnen bereikt. Zo nam het V.O.C. eigenlijk een initiatief over waarmee jaren geleden werd gestart door het Vlaams Komitee voor Brussel.

Momenteel is het daarbij gebleven, maar laten wij hopen dat er binnenkort nog meer initiatieven genomen worden en dat het V.O.C. daardoor eindelijk een bres slaat in de Brusselse vesting, waarin onze Vlaamse kinderen opgesloten zitten. Het V.O.C. zal daartoe op twee gebieden moeten strijden: tegen de onwil en de moedwil van de gemeentebesturen en tegen het onbegrip van de Vlaamse ouders.

Het probleem in Brussel is dat vele Vlaamse ouders nog altijd niet geloven dat het in het belang is van hun kinderen ze in Nederlandstalige scholen te plaatsen. Zelfs het argument dat destijds gelanceerd werd door het Vlaams Komitee ‘alleen in Vlaamse scholen wordt men echt tweetalig’, doet het nog niet.

Voor mensen uit het Vlaamse land kan het vreemd klinken dat men met dergelijke argumenten werkt; wie Brussel en de Brusselaars kent, beseft dat dit het enige is dat tot de geesten spreekt. De Brusselse ‘kleine man’ gelooft nog steeds dat men ‘zijn Frans’ moet kennen, om wat te worden en kiest daarom de Franstalige school. Hij denkt dat dit de beste metode is om zijn kinderen tweetalig te maken maar vergeet helaas dat het kind dan wel Brussels-Frans zal leren, plus dialekt-Nederlands, maar niet een van beide kultuurtalen. Zo ontstaan meestal de tweederangsburgers van Brussel. Wat overigens bepaalde Franstaligen niet betreuren.

De mentaliteit van de ‘kleine man’ in Brussel spreekt duidelijk uit het antwoord, dat het V.O.C. eens kreeg van een Vlaming: ‘geef mij een winstgevend beroep van 250.000 fr. per jaar, en ik zal mijn kinderen in het Vlaams opvoeden’. Een duidelijker voorbeeld van de sociale dwang, of de angst voor zijn posidie is moeilijk denkbaar. Dit is de realiteit in Brussel, evengoed als die andere reaktie: ‘wij Marolliens zullen ons niet laten attakeren door de keeskoppen’ duidt op de verwording in de geesten bij hen die al in de tweede of derde generatie ‘verbrusseld’ werden.

De andere kant van de medaille zien die Brusselaars niet. Wij bedoelen het enorme nadeel, dat hun kinderen ondergaan, als die in Franstalige klassen komen. Dat nadeel neemt tegenwoordig nog toe, omdat die klassen, vooral in het lager-gemeentelijk onderwijs, voor ruim de helft bevolkt worden door kinderen van vreemde arbeiders. Het niveau van het onderwijs is daar zeer laag en desondanks is het aantal ‘zittenblijvers’ zeer hoog.

In een studie van het Vermeylenfonds (1967) troffen wij de volgende statistieken aan, die een duidelijke taal spreken:

Schoolj. 65-66	Fr. L.O.	Ned. L.O.
Aantal leerlingen	78.991	15.560
Zittenblijvers	21.288	3.026
Percentage	28,2%	19,4%

Het Vermeylenfonds konkludeert daaruit, dat in de groep van de zittenblijvers in Franstalige klassen vooral Vlaamse kinderen zitten die in het Frans onderwezen worden, al kennen ze het onvoldoende. Maar wij voegen hieraan toe dat ook het aantal zittenblijvers aan de Vlaamse kant vrij hoog is. Dit als gevolg van de hoge eisen inzake ‘kennis van de tweede taal’. Maar daarover straks meer.

Laten we eerst even kennis maken met de ‘inrichtende machten’. Dan kan men inzake de Brusselse gemeentebesturen erg bondig zijn. Die doen vrijwel niets voor de Vlaamse kinderen. De staat beloofde (taalwet 1963) per jaar 10 scholen op te richten en verwacht werd dat ook het vrij onderwijs iets zou doen. Maar hier dient er even op gewezen te worden (ter attentie van het V.O.C. en van de partijen, die in de Schoolpaktkommissie zetelen) dat het vrij onderwijs in een erg ongunstige positie verkeert omdat het niet alleen zelf moet zorgen voor de bouwkosten, maar ook nog voor de ‘werkingskosten’ gedurende het eerste schooljaar. De minimale uitgaven voor een middelbare school lopen in de miljoenen!

Desondanks is er in die sektor toch een initiatief gekomen, nl. door het Jan van Ruusbroeck-college aan de Mutsaard. Dat is een ‘leken-kollege’, opgericht door een groep Vlaamse katolieken, die zelf fondsen verzamelden, en gesteund werden door de Vlaamse Jezuieten, die leerkrachten leverden. Het eerste jaar

[p. 156]

werd zo'n sukses, dat in volle vaart klaslokalen dienden te worden gebouwd, omdat het aantal leerlingen (uitsluitend 6e middelbare) alle verwachtingen overtrof. Het rekruteert leerlingen uit de omliggende gemeentescholen en vrije scholen, maar heeft zelf geen voorbereidende afdeling.

Te vermelden is ook dat het Champagnat-Instituut in Schaarbeek (Broeders Maristen) wil uitgroeien tot een volledige middelbare school met alle afdelingen. Het is, samen met het Vlaamse ateneum van Schaarbeek, de enige middelbare school voor Vlaamse jongens. En dit in de grootste gemeente van het land!

De Brusselse gemeentebesturen, die wél geld hebben, deden het erg kalm aan. In het voorbije schooljaar kwamen nieuwe kleuterklassen of afdelingen in Anderlecht (twee), en in Evere. Anderlecht opende een lagere school. Voor het huidige schooljaar vond men de inspanning voldoende en kwam er nergens wat bij.

Het beginsel van ‘Antwerpen laat Brussel niet los’ wordt nu ook toegepast door het Lieven-Gevaertfonds. Dit zet in Antwerpen het werk verder van Lieven Gevaert, en steunt financieel het Sint-Lievenskollege en de Sint-Lutgardis-scholen. Het heeft beslist een grootse geldinzameling te organiseren voor het katoliek onderwijs in het Brusselse. Twee projekten komen voor die steun in aanmerking: het Jan van Ruusbroeck-kollege en de nieuwe stichting ‘Lutgardisscholen’

Het Jan van Ruusbroeckkollege, waarover wij het al hadden, zal vanaf volgend schooljaar 8 klaslokalen plus een sportzaal hebben, maar tegelijk ook een schuld van zowat 30 miljoen BF...

De Lutgardis-scholen worden gevormd door de samensmelting van de Beatrijsschool van Etterbeek (100 meisjes l.o. en 90 kleuters) die in slechte lokalen is ondergebracht en toch in september nog een peutertuin wil openen; en van de Aleydisschool van Elsene, op 2 km. daar vandaan, met 60 meisjes en 40 kleuters. Dat wordt in september een gemengde school, met jongens uit de parochie van Ter Kameren erbij. Beide scholen hebben grond voor nieuwbouw, maar geen geld. Op die nieuwbouw komen moderne lokalen voor lager onderwijs, en later middelbare scholen voor meisjes. Dit in een gebied waar de nood aan Vlaams onderwijs het grootste is van de hele Brusselse agglomeratie.

Voor die twee konkrete projekten zamelt het Lieven Gevaertfonds nu geld in op pc. 1547.15, Lieven Gevaertfonds-Antwerpen, of rekening 1100/13/41.938 van dit fonds bij de Kredietbank-Antwerpen. Het initiatief van dit Fonds wordt gesteund door de kranten: Gazet van Antwerpen, De Standaard, Het Volk, Het Laatste Nieuws en Het Belang van Limburg, die ook het Ruusbroeckkollege financieel steunen en nu intekenlijsten publiceren.

De Vriendenkringen van het Rijksonderwijs hebben twee ‘peutertuinen’ opgericht, namelijk in Evere en Bosvoorde. Die waren dadelijk ‘vol’, want juist aan Nederlandstalige ‘peutertuinen’ is in het Brusselse de behoefte het grootst. De overgrote meerderheid van die ‘krèches’ is Franstalig en mag dat zijn, want de wetgever heeft in 1963 aan die allereerste vorm van onderricht niet gedacht. Tal van Vlaamse kinderen gaan via die ‘krèches’ over naar het Franstalig regime, omdat zij hun eerste woordjes, tuis geleerd, hebben verwisseld voor een mondvol Frans, zodat geen enkele taalinspekteur in het lager onderwijs nog kan volhouden dat de ‘gebruikelijke’ taal van het kind geen Frans is... En hier blijven zowel de overheid als het vrij initiatief erg in gebreke! Ook het V.O.C. zou o.i. aan dit aspekt van de Brusselse realiteit meer aandacht (en geld) moeten besteden.

Van die schone belofte om jaarlijks 10 Nederlandstalige scholen op te richten (sinds september 1963) kwam maar weinig terecht. Het heeft allereerst jaren geduurd, eer er iets werd gedaan, dan was het wachten op het Rapport-Kint, en het resultaat is bedroevend. De jongste twee jaren heeft de staat zich tevreden gesteld met de opening van lagere scholen in Ukkel, Evere (met kleuterklassen), Sint-Agatha-Berchem, Brussel (twee), Schaarbeek (bij bestaande middelbare), en Sint-Pieters-Woluwe (kleuter plus lagere bij M.O.). In Sint-Lambrechts-Woluwe kwam een rijkskleuterschool (gegevens V.O.C.).

Verder werden de direkties gesplitst in de volgende instituten: Rijkshoger Instituut voor Kernenergie, Rijkshoger Technisch Instituut van Anderlecht, Rijkstechnisch Instituut van Evere en het Koninklijk Atheneum van Koekelberg. Daarnaast kwamen er de Rijksakademies in Etterbeek en Schaarbeek.

Dat er niet genoeg Nederlandstalige scholen zijn, hoeft eigenlijk geen betoog. Maar volledigheidshalve verwijzen we toch even naar het al vermelde Rapport-Kint, in 1966 gemaakt op verzoek van de toenmalige minister Grootjans, waaruit blijkt dat er in het Brusselse een ‘potentiële’ Vlaamse schoolbevolking moet zijn van ongeveer 52.250. In werkelijkheid zaten er dat jaar in de bestaande Nederlandstalige scholen maar 37.245 leerlingen, wat een tekort betekent van 19.025. Maar dit wordt dan nog groter, als men bedenkt dat heel wat kinderen uit Vlaamse randgemeenten naar middelbare en technische scholen komen in het Brusselse. Die groep heb ik, in mijn boek Brussel Open Stad geraamd op 4.000 (op zijn minst!). Dit in aanmerking nemend, is het resultaat dat 20.000 Vlaamse kinderen uit het Brusselse niet in Nederlandstalige scholen terecht komen.

Aansluitend hierbij verwijzen we naar de scherpe klacht in De Brusselse Post over het kleuteronderwijs:

‘De taalflamingant, die zich van zijn gelukzalige gevoelens wil laten genezen ‘omdat er weer één verkoopster meer Vlaams wil spreken in de Bazar te Brussel’, die zoetwaterflamingant leze er even de statistieken op na over de voortschijnende verfransing in het kleuteronderwijs in de agglomeratie.

Kleuteronderwijs: de meest openhartige cijfers. De eerste kolom geeft het % in 1957-58, de laatste in 1967-68.

Anderlecht	31,6	23,9
Brussel	19,8	16,8
Elsene	1,8	3,1
Etterbeek	11,8	15,0
Evere	31,8	30,2
Ganshoren	37,0	25,4
Jette	34,7	27,0
Koekelberg	33,6	21,7
Oudergem	17,1	15,8
St.-Agatha-Berchem	49,5	40,0
Schaarbeek	12,7	11,5
St.-Gillis	5,8	8,1
St.-Jans-Molenbeek	36,0	21,7
St.-Joost-ten-Node	7,7	4.1
St.-Lambrechts-Woluwe	27,3	15,3
St.-Pieters-Woluwe	20,9	12,5
Ukkel	9,9	7,7
Vorst	8,7	8,7
Watermaal-Bosvoorde	11,2	9,8

Wij kursiveerden de gemeenten, waar vooruitgang werd geboekt, maar moeten direkt een domper zetten op het eventueel daaruitvolgend optimisme. Het zijn namelijk gemeenten, waar men vrijwel met niets is gestart. Een aanwinst van vijf kleuters betekent daar een stijging met 50% of meer... Alleen in Etterbeek is de vooruitgang reëel.

Men kan zeggen dat het onderwijs

[p. 157]

in het Brusselse kwantitatief onvoldoende is, maar kwalitatief te goed is. Daarover statistieken aanhalen, is moeilijk, omdat een en ander niet in cijfers wordt omgezet. Men heeft er al een voorsmaakje van, als men bedenkt hoeveel zittenblijvers het Nederlandstalig lager onderwijs heeft, maar ons ontbreken de cijfers over de vele jongeren, die hoogstens tot de 4e middelbare geraken, om dan gedwongen naar het technisch onderwijs te gaan, ook al hebben zij daarvoor niet altijd de bekwaamheid, evenals over de studenten, die een jaar over moeten doen, omwille van het te zware programma.

De Brusselse scholen moeten allemaal versterkt onderricht geven in de ‘tweede taal’, d.i. het Frans in het Nederlandstalig onderwijs, het Nederlands in het Franstalig onderwijs. Allereerst moet vastgesteld worden dat de ernst, waarmee de tweede taal aangeleerd wordt in het Franstalig onderwijs, vér beneden de inspanningen ligt, die in het Nederlandstalig onderwijs worden gedaan. En toch krijgen de Franstalige afgestudeerden een diploma, met identiek dezelfde waarde.

Dat geldt ook voor de Vlaamse jongens en meisjes die in Brussel studeren: ook zij krijgen hetzelfde diploma, als alle andere kinderen in Vlaanderen, hoewel zij zwaardere studies deden, zeker wat het Frans betreft. Hoeveel kinderen zijn daardoor al niet gestruikeld en konden hun middelbaar, zelfs technisch onderwijs, niet voleindigen, omdat zij sukkelen met taalkennis?

Men bedenke daarbij dat de geforceerde studie van het Frans niet alleen een grotere inspanning vergt, maar bovendien dat daaraan ekstrauren worden besteed, wat ten koste gaat van de andere vakken. En om daarin geen achterstand op te lopen, wordt ook die stof in versneld tempo gegeven. Dat dit alles tot gevolg heeft dat middelmatige leerlingen in het Brusselse struikelen, is duidelijk.

Die toestand is nog erger in de kolleges dan in de atenea en lycea, want in het vrij middelbaar onderwijs voor jongens en in de katolieke meisjes-instituten gaat men verder dan het officiële programma, voor alle vakken! In tegenstelling tot de officiële middelbare scholen, zijn de vrije dan ook nog overbevolkt, wat het individueel volgen van leerlingen zeker niet in de hand werkt. Er heerst in de meeste katolieke middelbare scholen, op het Jan van Ruusbroeck-kollege na, nog teveel de mentaliteit van de Hogere Burgersschool. Voor de leerkrachten en de direkties telt maar één zaak: knappe leerlingen naar de universiteit zenden, waar zij de faam van de school hoog houden. Dat dit doel bereikt wordt, ten koste van een zeer groot aantal kinderen met middelmatige aanleg, die zonder meer uitgeschakeld worden omdat zij niet mee kunnen, schijnt nauwelijks mee te tellen.

Dit is een aspekt van het onderwijsprobleem, waaraan ook te weinig aandacht wordt besteed. Met een dergelijke mentaliteit stoot men om te beginnen de Vlaamse volksmens uit Brussel af, en maakt men het bovendien alle Vlaamse katolieken in en rond de hoofdstad moeilijk. In vele gevallen opteren zij voor Franstalige scholen of voor Nederlandstalige rijksinstellingen. (In het laatste geval is er uiteraard op Vlaams gebied niets verloren.)

In het bestek van dit korte artikel is het niet mogelijk het gehele probleem van het Nederlandstalig onderwijs in alle details te ontleden. Ik heb willen wijzen op enkele zwakke plekken, op de oorzaak van de nog steeds doorgaande verfransing en de remedies ervoor. Wat dit laatste betreft hopen wij dat het V.O.C., waarin officieel en vrij onderwijs samenwerken, een doortastend plan zal uitwerken om in het Brusselse Volksscholen te krijgen, die aantrekkelijk zijn voor iedereen, en die degelijk onderwijs geven, zonder te vervallen in die neiging om zich alleen te interesseren voor de elite. Want wat hebben wij morgen aan zo'n elite, als de massa van de volksmensen ons ontglipt?

Karel de Witte, Brussel