Ons Erfdeel. Jaargang 13

toneel

Start van het N.T.G. en bezoek van Nederlandse gezelschappen.

De inzet van het seizoen 1969-'70 bij het N.T.G. droeg flink de stempel van de door de direktie gevolgde politiek. Sinds de oprichting van het Gentse gezelschap werd immers het teaterklimaat van de Arteveldestad grondig gewijzigd. Niet alleen is het lokaal ensemble uiterst aktief maar er wordt tevens de mogelijkheid geboden een groot aantal andere binnen- en buitenlandse groepen en vooraanstaande kleinkunstenaars aan het werk te zien.

Op deze wijze krijgen de toneelliefhebbers de gelegenheid, om te kiezen uit een ruime verscheidenheid, om produkties te bewonderen die vooralsnog in ons land niet in reeksverband vertoond worden, èn om allerlei vergelijkingen te maken.

Terwijl vroeger in de K.N.S. alles op een gezapige wijze verliep, is het N.T.G. erin geslaagd in amper vijf jaar de schouwburg tot een belangrijk teatercentrum om te bouwen. Er zit vaart in en er is reden tot dankbaarheid, ook al blijft er nog heel wat werk aan de winkel, ook al dient een en ander nog met steviger hand te worden aangepakt. Laten we echter redelijk blijven en niet verlangen, noch eisen dat alles in een paar jaar wordt veranderd. Het is een werk van lange adem.

In deze bijdrage is het niet zozeer mijn bedoeling lang stil te staan bij de eerste en de tweede montering van het N.T.G. zelf, n.l. Zeer geleerde dames door Molière en De Polyester Polka door Dimitri Frenkel Frank. Wel zou ik graag twee produkties van Nederlandse artiesten: de opvoering van Brendan Behans De gijzelaar door het Zuidelijk Toneel Globe en Jules Croisets solotoneel van De zangen van Maldoror door Comte de Lautréamont belichten.

Zeer geleerde Dames door N.T.G. Gent met Martha De Wachter, Marilou Mermans, Chris Boni en Werner Kopers.

Vooraf evenwel kort een paar opmerkingen over de N.T.G.-verwezenlijkingen.

De inzet met Molières stuk werd een meevaller. Hoewel ik uitermate skeptisch stond tegenover de opvoering van dit zo moeilijk werk door het jonge N.T.G.-gezelschap moet ik toegeven dat regisseur Marcel De Stoop en de akteurs erin geslaagd zijn dit stuk op een verrassend frisse en genietbare wijze over het voetlicht te krijgen. In deze produktie dienen vier elementen gereleveerd: de schrandere, sobere en subtiele regie van De Stoop; de levendige en pittige vertaling van Paul Berkenman; het mooi en tijdeloos dekor van Marc Cammaert die eens te meer blijk gaf van zijn veelzijdig talent en tenslotte de knappe typeringen en het vlot en homogeen samenspel van de N.T.G.-akteurs.

Een fraaie inzet die terdege werd gewaardeerd door het publiek.

Deze produktie liep vier weken, als proef. Niettegenstaande het mooie weer, dat allesbehalve tot teaterbezoek aanspoorde, was de belangstelling bijzonder bemoedigend zodat het N.T.G. in de toekomst gerust mag overwegen bepaalde produkties langer dan drie weken op de affiche te houden.

De tweede montering viel minder goed mee, dit voornamelijk door de regie van Eddy Verbruggen en de speeistijl die geenszins van die aard waren om een frivole farce als De Polyester Polka overtuigend te doen inslaan. Storende regiefouten en het gebrek aan ernst bij het uitbeelden van de koddige personages deden de opvoering vaak ontsporen. De akteurs vergaten te dikwijls dat geestig spel geen knipoogjes toelaat om het publiek voor te bereiden of in te lichten over de komische betekenis van een tafereel.

De speler dient te ‘zijn’ of te ‘tonen’, het publiek zal dan zelf wel oordelen en reageren.

Bij de voorstelling van Brendan Behans De gijzelaar door de Nederlandse groep Zuidelijk Toneel

[p. 140]

Polyester Polka door N.T.G. Gent met Eric Raes en Maria Verheyden.

‘Globe’ kregen de toeschouwers goed teater te zien. De in 1964 overleden Ierse auteur Brendan Behan was een zonderling figuur: hartstochteiljk kunstenaar, eksentriek in al zijn handelingen en één van de begaafdste vertegenwoordigers van de angry young men-groep die een radikale, nieuwe wending heeft gegeven aan de Engelse en zelfs de wereldtoneelliteratuur.

‘De gijzelaar’ is een originele tragikomedie, boordevol tegenstellingen: keihard realistisch en innig poëtisch, brutaal en teder, gepassioneerd en stemmig. De gijzelaar is geschreven in een stijl die ons voortdurend herinnert aan het weergaloos werk van O'Casey en Synge en beslist ook aan Brecht.

In een niets- of niemandontziende toonaard neemt Brendan Behan in De gijzelaar heel wat op de korrel: de hypokrisie, de absurditeit, de zinledigheid van het geweld, het niet te stuiten verwateren en teloorgaan van illusies, enz. Behans toneel is nochtans niet moraliserend. Integendeel. De auteur flapte er alles uit, zo maar langs zijn neus weg. Hij tekende een fel gekleurd milieu, waarin hoeren, homofielen, ontredderde en gewone mensen, idealisten en opportunisten door elkaar lopen in een bizar levensballet. De Engelse regisseur Adrian Brine heeft dit stuk volledig in die geest gemonteerd, sterk aangedikt (zonder te vervallen in charge), elke detail releverend, alle plezierige gags uitspelend, met krachtig geprofileerde rare snuiters.

Een verrukkelijke produktie, tintelend van levensechtheid en humor, dooraderd van weemoed en tragiek. De tweede Nederlandse montering, De zangen van Maldoror in solotoneel geprezenteerd door Jules Croiset, was nog grandiozer.

Comte de Lautréamont, pseudoniem van Isidore Lucien Ducasse (1846-1870) was een uitzonderlijk talentrijk dichter die erin geslaagd is op zeer jeugdige leeftijd een geniaal werk te schrijven dat door zijn ongewone virtuositeit, zijn schitterende beeldspraak, zijn gedurfde beschrijvingen een vreemde bekoring uitoefent op de lezer.

In feite behoorde deze fantastische kunstenaar tot de satanische school. Zijn oeuvre is verwant met dit van Baudelaire, Poe, Artaud en hij was onbetwistbaar een meer dan reprezentatief voorloper van het surrealisme.

In De zangen van Maldoror schildert hij met onthutsende beeldspraak afgrijselijke vizioenen, makabere dromen, ijzingwekkende taferelen waarin wreedheid, afschuw en gruwel domineren. De ondertoon is echter weemoed en eenzaamheid, hunker naar liefde en zuiverheid.

Zijn oeuvre herinnert aan de vele schilders die ons via hun surrealistisch-, fantastisch- en magisch-realistisch werk lieten doordringen in een wereld au delà de la réalité.

Jules Croiset heeft die fascinerende zangen op een buitengewone wijze tot leven gebracht, een krachtproef qua zegging, qua akteren, qua lichaams- en stembeheersing.

Verbluffend mooi solotoneel dat geestdriftig werd toegejuicht door de hele zaal.

Rik Lanckrock