Ons Erfdeel. Jaargang 13

Jef Van Tuerenhout.

Jef Van Tuerenhout (foto M.J. Sagaert).

In 1965 werd Jef Van Tuerenhout uitgenodigd voor het bekende Salon de Mai te Parijs. Dit gebeurde door bemiddeling van de surrealist Felix Labisse. In Parijs ontmoette Jef Van Tuerenhout twee andere grootmeesters van het surrealisme: Salvator Dali en Max Ernst. Evenals Labisse waren deze laatsten geboeid door het werk van Jef Van Tuerenhout. En dat was niet te verwonderen. De tekeningen en schilderijen van Van Tuerenhout liggen immers in een sfeer - die van het surrealisme - die zowel Labisse als Dali en Ernst moest aanspreken. Als Vlaams kunstenaar

Plaaster en jasmijn - uw blik door Jef Van Tuerenhout.

bezit Van Tuerenhout bovendien een beheersing van het métier die opvalt binnen een tendens, waarin de technische vaardigheid het vaak moet afleggen tegen de... idee. Gevoed door de traditie van de Vlaamse schilderkunst ontsnapt Jef Van Tuerenhout aan de klicheetoepassingen van het doorsnee-surrealisme. Hij spreekt een uitdrukkelijke pikturale taal en manifesteert zijn simbolisch-magische bekommernissen in de eerste plaats als schilder.

Jef Van Tuerenhout heeft altijd figuratief gewerkt. Ook wanneer, na 1945, de abstraktie een alles-overheersende pozitie ging innemen in de schilderswereld en op de kunstmarkt, bleef hij zijn figuratieve instelling trouw. Hij kon eigenlijk niet anders. Zowel inzake vizie, als in de richting van pikturale overlevering en ambachtelijke vaardigheid was hij ‘innerlijk’ gedwongen het figuratief beginsel aan te wenden.

Jef Van Tuerenhout heeft altijd ‘iets’ willen zeggen met zijn schilderkunst. Steeds meer werd hij zich van zijn situatie als fantasmagische ‘boodschapper’ bewust. Daarbij heeft hij er steeds naar gestreefd een algemeen, zij het dan ook zéér persoonlijk plan te bereiken en zijn verbeeldingen naar een universele essentie te richten.

Door het verstrengelen van fantasmagische elementen met onderbewuste impulsen, filozofische seinen, oer-aanleidingen en mysterieuze simbolen (zowel menselijke als nietmenselijke) heeft Jef Van Tuerenhout datgene geschapen wat men een ‘eigen wereld’ pleegt te noemen. Dit is zodanig waar dat men géén rechtstreekse beïnvloeding van zijn natuur-omgeving (echter wél van zijn levenssfeer) kan waarnemen.

Het insekt (Modern art museum Lagos) door Jef Van Tuerenhout.

Afkomstig uit Mechelen, waar hij in 1926 geboren werd, leeft Van Tuerenhout reeds jaren te Oostende. Het is te Oostende dat hij zichzelf heeft gevonden, dat hij zijn kunst een specifiek aangezicht heeft geschonken. Maar dat betekent niet dat de zee die men ziet opgolven vanuit zijn ‘living’, dat het strandgebeuren vlak voor de deur en het landschap langs en achter de kust een rol spelen in zijn werk. Integendeel. Wij zouden eerder zeggen dat diep in een onontgonnen oerwoud, ergens grote, onbekende ruimten zijn ontstaan, waarin Jef Van Tuerenhout zijn figuren heeft neergelegd of opgesteld, zijn ruïnes heeft gestrooid en zijn beelden (in keramiek) opgericht. In dit verband noteert Jaak Brouwers: ‘De schilderkunst van Jef Van Tuerenhout ontwikkelde zich van een ekspressief miserabilisme en primitivisme tot een magisch realisme. Steeds bezetener ging Van Tuerenhout op zoek naar de bronnen van de mensheid, naar de primitieve mens van wie de driften nog zuiver, nog eerlijk, nog spontaan waren. En uit de verscheidenheid van technieken kiest hij degene, die zijn boodschap het best konkretizeert: de glacistechniek.

Het resultaat is een statische schilderkunst; hoewel bepaalde ritmiek wordt verkregen door de herhaling van het essentiële, maar dan rijk geschakeerd en telkens met een nieuw betekenisgevend detail. De kompositie is overwegend opgebouwd uit driehoeken, die er de verborgen struktuur van vormen.

De overwegend vrouwelijke figuren en prototypen, die Van Tuerenhout schildert, zijn de anima-gestalten van de schilder, nauw verwant dus met het onderbewuste en de ont-

[p. 135]

vankelijkheid voor het bovenwerkelijke. Deze anima manifesteert zich in de vorm van een erotische verbeelding. Ook de cirkel is een belangrijk bestanddeel van dit werk, namelijk het simbool van de totaliteit van het Zelf.

Van Tuerenhouts kompositie wordt door de rede bepaald. De gestalte is statisch, elk gebaar betekenisgevend en verwijzend naar het mysterie. Maar binnenin de sakrale vorm groeit het schilderij als een biologisch proces, als cellen die zich vermenigvuldigen, maar die elkander terzelfdertijd ontbinden. In feite schildert Jef Van Tuerenhout de myte van leven en dood. De kwaliteit van dit werk wordt echter niet zozeer bepaald door de tema's, hoewel zij een boodschap bevatten, maar wel door het rijke koloriet en de schilderkunstige hoedanigheden.’

Jef Van Tuerenhout komt van vér. Hij studeerde aan Sint-Lukas te Brussel. Vrij vlug erkend als één der begaafdste Mechelse jongeren, aanvankelijk enigszins onder invloed van Hubert Wolfs, maakte hij kort voor de ‘zelfmoord’ van het tijdschrift Tijd en Mens, samen met Jan Vaerten en Rudolf Meerbergen, deel uit van deze groep. Gestart in het onvermijdelijk ekspressionisme, overgegaan naar een miserabilisme gedeeltelijk door het leven zelf gedikteerd, niet altijd vertroeteld door de omstandigheden, is Van Tuerenhout geleidelijk naar zijn eigen schilderswijze, zijn eigen kontemplatieve wereld, zijn eigen techniek toegegroeid. Ook de keramiekskulpturen, die hij gedurende de laatste periode kreëert, sluiten op ieder plan bij zijn doeken aan. Terwijl hij met zijn laatste wastekeningen boeiende, vooral koloristische variaties tot stand brengt.

Willen we dieper binnendringen in het werk van Jef Van Tuerenhout, dan moeten we zeker rekening houden met de volgende beschouwingen van Frank Edebau, de Oostendse Museumkonservator: ‘Heeft de kunst van Jef Van Tuerenhout, in haar heidens-hiëratische figuren, die u als versteende idolen hoogmoedig aanstaren, in hallucinante oerlandschappen, een definitief hoogtepunt bereikt? Het antwoord op deze vraag laten wij in het midden en heeft trouwens weinig belang. Alhoewel onmiddellijk moet gekonstateerd worden dat zijn techniek hier een perfektie heeft bereikt die nog moeilijk kan overtroffen worden. Langs welke wegen werd deze perfektie bereikt? Indien het waar is dat ‘genie het resultaat is van eindeloos geduld’, dan is Van Tuerenhouts

In het teken van de vogel door Jef van Tuerenhout.

kunst hier een schitterend voorbeeld van. Van meetaf was hij wars van het spontane, het automatisme, of ‘als men wil, van de action-painting. Zijn grote bekommernis was steeds de eerbied voor de verantwoorde vorm. Elk van zijn geslaagde werken betekende een glansrijke overwinning op de stugge materie, dank zij een strenge zelfdiscipline, geschraagd door een diepere zin voor ruimteplastiek. Dit verklaart misschien het skulpturaal aspekt van zijn schilderijen en, meteen, zijn uitgesproken

De gele bloemen door Jef Van Tuerenhout

liefde voor het taktiele in het algemeen en de beeldhouwkunst (zie keramiekskulpturen o.m.), in het bijzonder.’ Dat Jef Van Tuerenhout in zijn ‘unheimische’ doeken, tekeningen en beelden de grote Vlaamse kunsttradities van ekspressionisme en fantastiek op autentieke en eigentijdse wijze heeft verwerkt, wordt door Stéphane Rey onderstreept: ‘Van Tuerenhout est en quelque sorte un expressioniste magique, différent en cela des expressionistes flamands de stricte observance qui sont lyriques

De handen (Brons) door Jef Van Tuerenhout.

[p. 136]

dans la lignée de Permeke, ou bornés dans celle de Gustave De Smet. Van Tuerenhout va bien audelà de ses joies rustiques et de l'orgueil du terrien contemplant ses labours. Il a remonté le fil du temps et retrouvé le monde des géants légendaires. Il appartient à la race des grands créateurs et le mélange de sensualité et de fantastique qui baigne son oeuvre, témoigne que celle-ci est étonnamment accordée à notre temps.’

In Le Soir volgde Paul Caso een ongeveer gelijklopend denkpatroon: ‘Les compositions de Jef Van Tuerenhout sont les creusets où se fondent, dans une matière savamment burinée, aux transparences mélancoliques, la double vision du monde intérieur et de l'arche contemporaine. La femme de pierre, la femme sarcophage, la statue mutilée aux larges formes stylisées comme celles du modèle de l'expressionisme nordique, surgissent dans l'univers pessimiste du peintre. Le sentiment de la démesure stimule les figures de proue de cet art dominé par l'angoisse et le regret de l'amour. “La naissance d'un ange”, “Le mystère de la forêt”, “La richesse de la terre” sont des titres qui laissent percer la lueur de l'espérance par-dessus un monde écroulé, mais encore lourd de palpitations.’

Het is normaal dat sommigen onwennig of afkerig staan tegenover de schilderswereld van Jef Van Tuerenhout, evenals tegenover zijn ‘leefwereld’. Van Tuerenhout beweegt zich vér van het gewone stilleventje of landschapje, vér van het traditioneel figuurtje. Hij onthutst. Hij schrikt af. Maar hij weet ook te overtuigen. Hij schept kunst voor de ogen, de zinnen én voor de geest. Sensueel en visionair vormt zijn werk een kreatieve tijdsbijdrage, geformuleerd door een rasschilder.

Jan D'Haese

De gevangene door Jef Van Tuerenhout.