Ons Erfdeel. Jaargang 13

Die Suidafrikaanse beeldhouer: Edoardo Villa.

Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

Edoardo Villa, beeldhouer van wêreldformaat, is in 1920 te Bergamo, Noord-Italië, gebore as een van vyf kinders en seun van 'n algemene handelaar. Sy vader het verlang dat hy ook tot die sakewêreld toetree, maar Edoardo wou slegs beeldhouer word. Een van sy ooms was 'n klipmesselaar en dit was in sy werkplek waar die jong seun op sy gelukkigste was - hier kon hy teken en sien hoe vorms uit die klippe verrys. Op sy broer se aandrang en met sy moeder se steun, is sy vader eindelik daartoe beweeg om hom te laat studeer aan die Kunsskool en Akademie te Bergamo onder leiding van Minotti, Barbieri, en Lodi. Daarna het hy in die beeldhoukuns in Milaan en Rome gaan spesialiseer.

Maar in 1939 toe Mussolini sy bondgenootskap met Hitler sluit, moes die jong kunstenaar tydelik sy loopbaan vaarwel sê en by die 88ste Infanterie van Bergamo aansluit. Hy het aan gevegte in Noord-Afrika deelgeneem, is in 1940 gewond en deur die Britte by Derna gevangene geneem. Nadat hy drie maande in 'n Kairo-hospitaal en twee jaar as krygsgevangene in Egipte aangehou is, is hy na Suid-Afrika gestuur

[p. 118]

Detail van Vertikale Beeldhouwerk (1965) deur Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

African Guardian (Silwer Medalje toegeken in die Eerste Suid-Afrikaanse Brouery Biennale, 1966) deur Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

waar hy sewe jaar in die krygsgevangenekamp te Sonderwater in die Transvaal deurgebring het. Toe ontdek is dat Villa 'n opgeleide beeldhouer was, is die nodige fasiliteite in die kamp vir hom geskep. Hier het hy in gips, klei, klip en hout gewerk. Interessant is dit dat Villa gewoonlik regstreeks in die materiaal self werk, sonder voorafgaande tekening. Sy rigting was aanvanklik realisties en die invloed van Rodin en die Impressioniste opvallend in sy kuns. Die pyn, lyding, en worsteling van die oorlog het hy uitgebeeld en ook het hy talle borsbeelde geskep o.a. van J.H. Hofmeyer, 'n vorige Suid-Afrikaanse Minister van Finansies. Villa het 'n humoristiese gesig geskets en die vol kurwe van die lippe en ronde ken benadruk. Hierdie realistiese en spontane benadering tot die natuur, herinner aan Rodin.

In 1947, toe Villa vrygelaat is, het hy besluit om hom in Suid-Afrika te vestig. ‘Suid-Afrika het my gemaak en my alles gegee wat ek het’, het hy in 1966 gesê. Hy het verkies om in Johannesburg te woon en te werk. In die huis van 'n mnr. L. Beltramo het hy aan sy eerste uitstalling dieselfde jaar in die voorportaal van die Johannesburgse Openbare Biblioteek gewerk. Deur hierdie tentoonstelling het Edoardo Villa vir die bekende kunstenaar, Douglas Portway ontmoet wat hom voorgestel het aan heelwat intellektueles en ander kunstenaars.

Professor John Fassler, dekaan van die Fakulteit Argitektuur van die Universiteit van die Witwatersrand, het hom sy eerste openbare opdrag help verkry: die muurpaneel bo die Tandheelkunde Fakulteit aan hierdie Universiteit. Erkende kunstenaars wat sy talent waardeer het was die Pretoriase kunstenaar, Prof. Walter Battiss en die Kaapstadse beeldhouer, Lippy Lipschitz.

Toe Edoardo Villa in 1943 na Suid-Afrika as krygsgevangene gekom het, was beeldhoukuns hoofsaaklik realisties. Behalwe vir die prestasies van Moses Kottler (gebore 1896), Lippy Lipschitz (gebore 1903), Elza Dziomba (gebore 1906) en Willem De Sanderes Hendrikz (1910-1959) wat op verskillende wyses vorms van Impressionisme of Ekspressionisme voortgebring het, het die vitale bewegings van twintigste eeuse beeldhoukuns min weerklank in Suid-Afrika gevind.

Na sy vrylating uit Sonderwater, het Villa se jeug-realisme ontwikkel tot 'n abstrakte, impressionistiese styl, reghoekig, massief en sy werke was meestal van metaal. Op sy indiwidualistiese en onvergelykbare kuns, die spykeragtige en hoekige vorms, is die stempel van sy nuwe vaderland duidelik afgedruk. Hy het ideogramme uit inheemse organiese en anorganiese vorms geskep - die puntige alwyn en woestynkaktus, die doringbome en die skerp verweerde rotse waaruit die dramatiese natuurlike milieu bestaan. Dié het hy saam met bykomstige motiewe van Bantoekunshandwerk in smeestaal uitgebeeld.

Alhoewel Villa aanvanklik impressionisties gewerk het, het hy gou die behoefte gevoel aan 'n meer monumentale vorm van uitdrukking om die atmosfeer van die uitgestrektheid van sy nuwe land weer te gee. Vanaf 1951 ontvang hy ook meer argitektoniese opdragte. Nuwe eksperimente lei tot 'n reduksie van vorm en 'n meer abstrakte aanbieding van voorwerpe.

Sy monumentale werke het lig, lug en ruimte nodig gehad. In 1953 het hy soos Henry Moore, die oop ruimtes begin ondersoek en sy vorms na buite laat open. Dit is juis die ganse verskil tussen die twee-dimensionale kunsvorm van skilder en die rasegte driedimensionale begrip van goeie beeldhouwerk; - 'n geldige beeldhoustuk verplaas ruimte en sny sodoende in die lug rondom hom 'n patroon uit, en daardie patroon beweeg en verander soos die toeskouer se gesigspunt verskuiwe. Die gedaanteverwisseling van die lugpatroon verleen aan beeldhouwerk wat genoem word ‘plastisiteit’ - die wesentlike eienskap van die beeldhouer se prestasie.

Omdat dit beweeg en verander, neem 'n beeldhoustuk groter ruimte in beslag as wat dit self is. Dit is die dinamiek van daardie visuele kragte wat die ‘gate’ in Henry Moore se werke so dramaties maak en die ritmiese krag gee aan baie van Villa se werk.

Vertikaal nr. 2/1968 (Smeestaal) deur Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

[p. 119]

Horizontaal nr. 3/1968, gekies vir die Biennale Sao Paulo, 1969. (Smeestaal) deur Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

‘Figuur met Behangsel’ (1953), is 'n voorbeeld van hierdie betekenisvolle tydperk. Die figuur rus op beenagtige knoppe van sy uitgestrekte bene. Die ledemate wat soos linte vertoon, hang soos takke van doringbome in die lug, sluit in en bepaal die ruimte sodat feitlik gedwing word om 'n aktiewe rol te speel. Die effek is van 'n lewendige figuur wat tydelik teen die lig gesien kan word asof vasgevang deur die wind.

In 1955 het die moontlikhede om in yster te werk, hom begin interesseer, veral die verskillende tegnieke van werk in metaal. Weereens het Villa in die abstrakte vorm gewerk. In ‘Ritmiese Groep’ (1955) - van gegote yster - is tien immekaargrypende organiese vorms van verskillende groottes in 'n gebalanseerde komposisie gerangskik. Elke vorm vertoon verskeidenheid, maar deur mekaar aan te raak, kombineer hulle in een gebalanseerde eenheid met sinspelings op deurmekaargevlegde oshorings. Gekromde spasies word tussen hierdie massas ingesluit.

Aan die einde van die jaar het Villa die vorme wat hy gebruik het, in hul mees saamgeperste vorm geraffineer. Hy het begin om stawe van 1/4″ staaldraad in 'n tipe beeldhouwerk, genoem ‘ruimtehokke’ (‘space cages’), deur Picasso vir die eerste maal in 1930 ontwikkel, te sweis. Sy nuwe benadering ten opsigte van die probleem van balans en spanning was om ruimtes in te sluit. Die delikate spanninge; die skerpheid: uittartings van dorings of assegaaie; die strak afskaduwings van ruimte deur die suggestie van vorm deur lyn, was die elemente wat Villa gebruik het, gesteun deur die fel Suid-Afrikaanse sonlig.

‘Formele Struktuur’ (1956), is 'n drie-dimensionele struktuur, gebaseer op die spel van verwante lyne en spasies. 'n Voortdurende gevoel van lig en lug word geskep soos die delikaat-geskepte spasies verander en skuif met elke verandering van lig. Die Strukture besit 'n Afrika-tempo, omdat die patrone wat hulle vorm, die ritme van 'n inheemse liedjie kon wees, verstrik deur die drade van hierdie ruimtehokke. In 1957 het Villa die herhaling van sy vorige temas vermy en die effek van gesnyde vorms van plat metaal, gesmee in basreliëfs aan aaneenskakelende drade van dun staal wat hy op panele monteer het, ondersoek. In hierdie basreliëfs het hy verskillende metale gekombineer om die kunswerk deur gebruik van kleur te verlig.

Vanaf 1958 begin die kunstenaar sterk vertikale komposisies saam te stel wat die basis vorm van die belangrike ‘Afrika’ die volgende jaar. Die dubbelsinnige swart aggressiewe vorms is regstreeks deur meganisasie beïnvloed en weerspieël Villa se eie meesterskap van indusstriële tegnieke. ‘Afrika’ - 34′ hoog, is Suid-Afrika se grootste metaalbeeldhouwerk en is in opdrag gemaak vir die Republiekpaviljoen in Milnerpark, Johannesburg. Dis 'n abstrakte simboliese beeld met as tema, die Familie. In ‘Afrika’ het hy die doringboom en oshoringmotiewe met die vertikale long van fabriekskoorstene verenig; die skild en assegaai met die ‘squat’-masjien.

Brons Groep (Inmekaarsluitende vorm), 1968, deur Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

Sonlig en skerp sy-skaduwees veroorsaak bewegende patrone wat verdere ruimte-verhoudinge tot stand bring. Die beeldhouwerk kan tans op Yskorheuwel, net buite Pretoria besigtig word.

Vanaf 1961 was die kunstenaar besonder produktief. Voorbeelde is o.a. die gemonteerde basreliëfs in metaal, ‘Afrika Masker’ (1962) en 'n koper-reliëf, ‘Masjien Ballet’ (1962). Vir die eerste maal voeg hy dele van oorskiet-yster by die konstruksies in. In 1963 gaan Villa voort om te werk aan spykeragtige metaalfigure in drie-dimensies wat hy ‘Afrika Vegters’ noem. Die hoogtepunt van die reekse is die massiewe ‘Afrika Brandwag’ (1963) in koper en brons wat hy vir 'n fontein by 'n Johannesburgse winkelsentrum moes skep. In volledige wapenuitrusting van regop spiese en assegaai-vorms, staan die Brandwag op 'n eenvoudige geometriese struktuur wat die waterstrale van die fontein reguleer. Die skerp punte van die uitgroeisels dring op aggressiewe wys deur die lug en verander die totem in 'n beskermende symbool - 'n wakker brandwag wat oor die vreedsame inkopers waak.

Villa begin om meer masjienonderdele soos ratte, kettingstukke ens. in sy metaalbeelde saam te flans om aldus 'n raamwerk van masjienonderdele tot stand te bring. Die strukture integreer hy weer met gesnyde swart staaldele. Hierdie samestelling laat sy werke 'n mate van delikaatheid verloor, maar voeg

[p. 120]

Vertikaal nr. 4/1968 (Smeestaal), deur Edoardo Villa (foto E. Guenther, Johannesburg).

heelwat gewig en krag by die volume van sy werk. ‘Afrika Maagd’ (1963), ‘Sittende Bantoe’ (1963) en ‘Middeleeuse Figuur’ (1963) - almal in smeestaal - is voorbeelde hiervan. Gedurende 1964 skep Villa 'n reeks van dinamiese, massiewe koppe en figure, byvoorbeeld ‘Kop’, en ‘Mapogga-vrou’. Sy ‘Afrika Bewaker’ (‘African Guardian’) (1966) is 'n hierargiese voog of beskermer wat met sy hotnotsgodkop waarskuwend bo sy gebukte metaalliggaam staar, gereed om gevaar af te weer en teen onheil te beskerm.

Die volgende twee jaar vervang Villa die driehoek en spykers van gesnyde staal wat sy strukture verlewendig met soliede masjiendele: - langwerpiges, rondes, vierkantiges en gekruisde bande wat die vloei van die lig reguleer. ‘Kruisvaarder’ (1965) met 'n Middeleeuse motief en ‘Die Ambassadeur’ (1965) is van hierdie kragtige voorbeelde. ‘Staalkoppe’ (1966) verteenwoordig weer die trotse koppe van ruimtemanne.

Vanaf 1967 maak Villa weer meer van kleure gebruik. Voorheen het hy kleure aangewend om deel te vorm van die tekstuurlaag. Die keer maak hy van kleure gebruik om die voortsetting van 'n gelyke oppervlakte te behou. Hy kies kleurskakeringe van mos wat op verweerde rotsblokke aangetref word: okers, dowwe oranjes, mosgroene, dowwe rooibruine en loodbloue. Die smal paalvormige figure wat met hierdie sagte tinte geverf is, kom soos wesens uit 'n robotwêreld voor. Die kunstenaar se vermoë om oor te swaai van die strengheid van hierdie geverfde paalstrukture met hul lisse, kurwes, hefbome en kegels wat ligweg boop gebalanseerd is, na byna middeleeuse karakter en drama in die swaarder en donkerder metaalkomposisies, beklemtoon sy meesterlike hantering van onderwerp.

Tentoonstellings en Versamelings.

1947, 1949, 1950 en 1953 - Eenmanskoue in Johannesburg en Pretoria.

1955 - Van Riebeeck Driehonderdjarige-tentoonstelling.

1956 - Eerste Vierjaarlikse Uitstalling van Suid-Afrikaanse Kuns.

1956 - Verteenwoordig op die Venesiese Biennale en sedertdien is sy werke op elkeen van hierdie Biennales ingesluit.

1957, 1959, 1963 en 1969 - Verteenwoordig op die Sao Paulo Biennales.

In 1957 ontvang sy ‘Afrika Ritme’ 'n Eervolle Vermelding en in 1959 word 'n Bronsmedalje aan sy ‘Swart Konstruksie’ toegeken.

1959 - Royal Academy, Londen.

1959 - Kunstenaars van Roem en Faam, Johannesburg (Eerste Prys).

1960 - Tweede Vierjaarlikse Tentoonstelling van Suid-Afrikaanse Kuns, Johannesburg.

1963 - Reisende Uitstalling van die Sao Paulo Biennale in die V.S.A.

1963-64 - Amadlozi-groep in Rome, Venesië, Firenze en Milaan.

1965 - Johannesburgse Kunsfees Uitstalling.

1965 - Transvaalse Akademie, Johannesburg. (Silwer Medalje vir ‘Die Atleet’).

1966 - Pretoriase Republiekfees Kunsuitstalling.

1966 - Kunstenaars van Roem en Faam, Johannesburg.

1969 - Suid-Afrikaanse Bierbroueryuitstalling (Silwer Medalje vir ‘Afrika Beskermer’ (‘African Guardian’).

1969 - Transvaalse Akademie. (Goue Medalje en Olivetti-prys vir Beeldhoukuns).

Sy openbare werke kan besigtig word by die Universiteit van die Witwatersrand, die ‘African Guarantee’-gebou, die Koloniale Bankgebou, Rhodeanskool, in die tuine van Doromo-woonstelle en die Mediese Kunstgebou, Johannesburg, die Polana Hotel, Lourenço Marques, en die ‘African Guarantee’-gebou, Kaapstad.

Villa werk vandaag amper uitsluitlik in metaal. Sy argitektoniese werke word tans gesien waar hulle tot hulle reg kom, in die buitelug.

Toe Douglas Portway na Engeland verhuis het, het Villa sy huis in Kew, Johannesburg, gekoop waar hy nou met sy Griekse vrou, Claire, woon.

Edoardo Villa stel dikwels in Europa

[p. 121]

uit. 'n Aantal van sy werke was op die uitstalling te New Orleans. Hy is een van die wêreld se bekendste beeldhouers wat buite Europa en die V.S.A. werk en word beskryf as een van Suid-Afrika se uitstaande beeldhouers.

Jenny Basson, Pretoria