Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 27]

europese droom en vlaamse realiteit

manu ruys

Geb. 1924 te Antwerpen. Studeerde Germaanse filologie te Leuven. Sedert 1949 journalist. Momenteel politiek redaktiechef van De Standaard-groep. Redakteur Keesings Historisch Archief. Vast medewerker Winkler Prins.

Adres: Leliestraat 62, Hove (Antwerpen).

N.v.d.R. - Onderstaande beschouwing is geschreven n.a.v. het artikel ‘Vlaanderen - Nederlandse kulturele integratie - Benelux - Europa’ van Prof. Dr. H. Brugmans (Ons Erfdeel, XIII - 1,5-10). De van Prof. Brugmans afwijkende vizie van Manu Ruys lijkt ons belangwekkend als diskussiestof over deze problematiek, al menen we dat hij onvoldoende oog heeft voor allerlei wellicht weinig spektakulaire, maar niettemin heel reële rezultaten van de Noord-Zuid-integratie, die geleidelijk ook de interne Vlaamse situatie beïnvloeden (wat een gemummificeerde ‘De Witte-klub’ hierover denkt, is bepaald irrelevant, omdat deze in geen enkel opzicht representatief is voor wat dan ook). Daarnaast menen we dat Manu Ruys' konkluzie: ‘Eerst Vlaanderen en België vernieuwen’ een niet noodzakelijke tegenstelling schept tussen Vlaamse en Europese beweging.

De jongste tijd noteert men in Vlaanderen - ook en vooral bij de jongeren - een groeiende tendens om Europa op het voorplan van de politieke belangstelling te plaatsen. Op studievergaderingen en in tijdschriftartikelen staat de eenwording van Europa - wat daaronder ook moge worden verstaan - centraal. Verre van ons dit te betreuren. Er kan nooit genoeg onderstreept worden, hoezeer de samenwerking en de geleidelijke staatkundige integratie van de Europeanen wenselijk is. Wie voor een Europees federalisme opkomt, timmert aan de toekomst. Maar dit europeanisme is niet vrij van schaduwen. Het biedt sommige personen die allergisch zijn voor de konkrete, vaak ontgoochelende vraagstukken van de eigen, kleine gemeenschap, een gemakkelijk alibi. Soms ook is het nogal snobistisch gekleurd. Vooral ernstig lijkt ons de dreiging van een zeker irrealisme, dat in Vlaanderen heel wat krachten zou kunnen afleiden van de meest dringende doelstellingen van vandaag. Sommige ijveraars voor een verenigd Europa herinneren aan de vooroorlogse literatuur over Groot-Nederland. Eenzelfde gebrek aan werkelijkheidszin beheerst hun gedachtengang. Wij lazen de jongste maanden enkele publikaties over het Europa der regio's en over de plaats van Vlaanderen in dat Europa. De auteurs ervan waren voortreffelijke lieden, bezield door edele motieven, maar men ontkwam niet aan de indruk dat zij bij voorkeur hun tijd plegen door te brengen in biblioteken en in het gezelschap van vrienden die precies als zijzelf denken: teoretisch en idealistisch. Deze personen doen ongetwijfeld nuttig werk; het zijn pioniers; maar een voortschrijdende inbeslagneming van de Vlaamse beweging door deze denkrichting zouden wij toch niet gelukkig noemen. Het is immers zo - men kan het niet genoeg herhalen - dat de eenwording van Europa een beweging op zeer lange termijn is. Het is daarenboven helemaal niet zeker dat de evolutie de kanalen zal volgen, die de federalisten aan 't graven zijn. Het Europa der regio's is zeker een ideaalbeeld, maar vooralsnog kan men enkel vaststellen 1. dat het er nog niet is; 2. dat het zelfs niet in de maak is; 3. dat de Europese samenwerking meer georiënteerd is

[p. 28]

op een Europa der staten dan op een Europa der volkeren of der gewesten.

De Europese eenwording bevindt zich momenteel in de aanvangsfaze der ekonomische integratie. Benelux streeft reeds meer dan twintig jaar naar een ekonomische unie en ook vandaag hebben wij dat (bescheiden) doel nog steeds niet bereikt. De hindernissen in het Europa van de Zes zijn oneindig veel groter; de recente verwikkelingen op monetair gebied hebben ook de koppigste optimist daarvan overtuigd. Wanneer straks Groot-Brittannië, Ierland, Denemarken, Noorwegen en misschien Zwitserland tot de gemeenschap toetreden, zal dat het tempo van de integratie nog vertragen. En een ‘Verenigde Staten van Europa’, opgevat als een staatkundige eenheid, ligt nog veel verder in het verschiet.

De gemeenschap van de zes is trouwens niet zo soliede. Het is niet onmogelijk dat een van de partners, op grond van strikt nationale overwegingen, de alliantie op lossere schroeven zou zetten om de handen vrij te krijgen voor samenwerking met andere staten of blokken. Dàt is de Europese werkelijkheid: zij is reëler en aktueler dan de literatuur over een Europa waarin Bretagne, Lombardije, Vlaanderen, Friesland en noem maar op, kwasi-zelfstandige, kulturele entiteiten zouden zijn, overkoepeld door supranationale politieke gezagslichamen. Zo iets vaststellen is natuurlijk een open deur intrappen, maar wij hebben de indruk, dat die trap nodig is, omdat meer en meer jongeren, in de roes van hun hartstochtelijk europeanisme, zich geen rekenschap geven van de politieke noden en mogelijkheden, en de neiging vertonen om de hele Vlaamse problematiek als oubollig, overbodig en voorbijgestreefd te beschouwen. Wij menen dat het oude parool ‘Vlaanderen eerst’ nog steeds geldig blijft, niet als een nationalistische, bijna racistische slogan, maar in de zin van: Laten wij eerst orde brengen in het eigen huishouden. Europa blijft het streefdoel, het nieuwe Huis, maar zolang er nog zoveel wanorde heerst op de bouwwerf en in het kleinere, oude huis dat wij nog bewonen, moeten wij hier, dichter bij ons, de dingen aanzuiveren. Dat is wat wij genoemd hebben, in een repliek op het hooggestemde artikel van rektor Brugmans in ‘Ons Erfdeel’ (sept. 1969): Europese droom en Vlaamse realiteit.

Die realiteit dwingt ons ertoe de problemen te zien, zoals ze voor ons liggen, in hun troosteloze kleinheid, in hun soms ontmoedigende absurditeit, maar ook in hun gevaarlijk zijn.

Die realiteit leert dat de nederlandstalige gemeenschap in België alsnog niet over een ruimer Europees kader beschikt om zich staatkundig te reorganizeren. Wij worden nog steeds gekonfronteerd met de grenzen en de instellingen van de Belgische staat. Wat meer is: buiten die grenzen interesseert niemand zich voor onze pozitie, onze moeilijkheden, onze toekomstkansen. De grote ‘stamverwante’ broer heeft liever dat wij hem daarmee niet lastig vallen; hij wendt verveeld de blik af, telkens wanneer wij aankloppen voor wat steun en begrip. Het is altijd zo geweest en het zal niet spoedig veranderen. Eén Geyl en één Willemsen mogen niet doen vergeten dat Den Haag spreekt door de mond van Luns. In de ‘De Witte-klub’ weet men zelfs niet dat Vlaanderen bestaat; daar kent men enkel de ‘Cercle Gaulois’ als volwaardig gesprekspartner. Het speelt helemaal geen rol voor ‘Holland’ dat aan beide kanten van de rijksgrens een zelfde taal wordt gesproken: politieke

[p. 29]

en ekonomische faktoren wegen veel zwaarder door dan etnische of literaire. Dat mag sommigen van onze Nederlandse vrienden wellicht onprettig in de oren klinken, maar zij weten dat de kleine groep van de zg. Vlamingenvrienden niet opweegt tegen de onverschilligheid van het grote Nederlandse publiek t.o.v. Vlaanderen. Wij hebben in de wereld van de partijpolitiek en de kommunikatiemedia reeds teveel staaltjes van hemeltergende onwetendheid en arrogantie ervaren. Dat doet overigens geen afbreuk aan de hechte waardering voor de Nederlandse vrienden die wij boven de Moerdijk tellen. Met hen blijven wij ijveren voor een algemeen-Nederlandse kulturele integratie, die de beschaving in onze landen enkel maar ten goede kan komen.

Inmiddels is de situatie zo, dat wij als Vlaamse gemeenschap in België met onze problemen alleen staan. Die problemen zijn reëler dan de kansen op een spoedige Europese eenwording. En toch bestaat bij een aantal Vlamingen de strekking om ze als bijkomstig te beschouwen, om een jong en blind vertrouwen te stellen in de eigen kracht. Om te beweren dat Vlaanderen niets meer te duchten heeft. Zo pleegt men graag te verwijzen naar de Vlaamse numerieke meerderheid in de staat en naar onze demografische sterkte. Maar dat is toch wel een zeer wankel argument.

De numerieke meerderheid valt op, wanneer men het aantal Vlamingen afweegt tegen het aantal Walen. Het verschil wordt echter heel wat kleiner, wanneer de nederlandstalige gemeenschap geplaatst wordt tegenover de franstalige (Wallonië + de meerderheid van de Brusselaars). Wat de demografie betreft, vergeet men te licht dat alleen Limburg ‘gezond’ is. De toestand in het gewest Gent-Oudenaarde is gewoon slecht, en elders in de Vlaamse provincies is er geen reden tot gerustheid. Ook in Vlaanderen behoort de bevolkingsgroei tot de laagste ter wereld. Wallonië, dat de reputatie heeft er zoveel slechter aan toe te zijn, klimt langzaam naar boven, het mag zijn dank zij de vruchtbaarheid van zijn buitenlandse gastarbeiders, maar die geboorten tellen nu eenmaal mee in de balans.

Een tweede verontrustende opinie in Vlaanderen is, dat Brussel geen werkelijk gevaar meer oplevert. In het slechtste geval schrijven wij Brussel als hoofdstad af! is een geliefkoosde konkluzie in vele gesprekken over ‘la capitale’. Men vergeet daarbij dat dit afschrijven een nogal teoretische operatie is. In een mini-staat als de onze betekent een agglomeratie van ruim één miljoen inwoners die centraal in het land ligt, hoe dan ook, een zware werkelijkheid. Men kan Brussel niet zo maar weggoochelen naar Australië. Er zal daar altijd een huizenzee zijn, en een heleboel mensen. De agglomeratie zit vast aan de huid, misschien zelfs onder de huid, van Vlaanderen. Zelfs wanneer wij de openbare diensten voor de Vlaamse provincies eruit weghalen en de zetel van een aantal bedrijven, zal Brussel een grote aantrekkingskracht uitoefenen, omdat het niet alleen een nationale funktie vervult, maar meer en meer een Europese en zelfs een wereldfunktie. Zeggen dat Brussel de Vlamingen niet interesseert, is pure struisvogelpolitiek. Brussel is voor ons een uitdaging. Geografisch en bestuurlijk. Het is normaal dat er een sterke ekspansiedrang bestaat. Die ekspansie gebeurt echter, vanuit een overwegend verfranst centrum, in een randgebied dat Vlaanderen terecht als een deel van zijn territorium beschouwt. Dit fenomeen mag niet worden onderschat. Wanneer het mogelijk blijft

[p. 30]

voor franstaligen zich te vestigen in Vlaamse gemeenten, daar ‘faciliteiten’ op administratief en onderwijsgebied op te eisen en te verkrijgen, dan mag een kampagne om Vlaanderen opnieuw tweetalig te maken, niet worden uitgesloten.

Men vergete niet dat Brussel en Antwerpen naar elkaar toegroeien, zoals de steden van Randstad Holland in elkaar overgaan. Er is in het deltagebied een megalopolis in wording, die over een eeuw allicht mede-toonaangevend zal zijn in het westen. Brussel vormt een van de groeikernen van die megalopolis. Wanneer men de agglomeratie geografisch sterk laat uitdijen, zal het noordelijke randgebied spoedig tweetalig worden, over Vilvoorde naar Mechelen toe. De jongste jaren zou - luidens een enquête van het ‘Sociologisch Instituut’ van de Brusselse universiteit - de verfransing in de noordelijke randgemeenten weliswaar verzwakt zijn. Dat is echter alleen te danken aan het feit dat vele franstaligen die er zich graag zouden vestigen, even de kat uit de boom kijken en op de gemeenteraadsverkiezingen van 1970 wachten: Wordt dán het stelsel van de faciliteiten uitgebreid tot andere gemeenten, dan is het hek van de dam en zal de vestiging van franstaligen in een hoog tempo worden hervat. Zo komen wij tot de ‘kleingeestige’ maar niettemin essentiële vraag, of het tans mogelijk is van Vlaamse zijde ruimdenkend te zijn en - in het perspektief van de Europese eenwording - over te gaan tot een regime van grote taalvrijheid. Het antwoord daarop moet neen zijn. Brussel moet weten dat het nooit meer de kans zal krijgen om zijn taalstatuut in andere gemeenten in te voeren. Zo alleen zullen de franstaligen ervan overtuigd geraken, dat zij enkel ten zuiden van de agglomeratie mogelijkheden tot ekspansie hebben en dat wie zich in Vlaanderen vestigt, daar de streektaal dient te eerbiedigen. Dat is nummer één van de taalpolitieke realiteit van België.

Nummer twee is het statuut van de hoofdstad. Daar moet worden gewaarborgd dat de nederlandstalige minderheid er steeds over een administratieve struktuur en een onderwijsnet in de eigen taal zal beschikken. Die waarborg moet worden gezocht in een gezagsorgaan, waarin het de Vlaamse leden mogelijk is eventueel ongunstige beleidsbeslissingen te neutraliseren, hetzij door een vetorecht, hetzij door de paritaire samenstelling van het orgaan.

Misschien klinkt dat alles klein-Belgisch, Vlaams-nationalistisch? Een verwaarlozing van deze vraagstukken zou nochtans regelrecht leiden naar de overheersing van het Brusselse machtsapparaat door de franstaligen; naar de opleving van de voorstanders der officiële tweetaligheid in Vlaanderen; en vermoedelijk, als reaktie daarop, naar een terugkeer van het defensieve, gesloten ‘baardflamingantisme’.

Dat is wel de slechtste uitgangspositie voor een intrede in de Europese gemeenschap.

Vlaanderen moet tans alles zetten op de aanzuivering van de toestand in Brussel en het Brabantse randgebied, om daarna met Wallonië de gemodernizeerde en geregionalizeerde Belgische staat voor te bereiden op de grotere kontinentale strukturen van morgen.

First things first. Eerst Vlaanderen en België vernieuwen en daarna klaar staan voor Europa: het is geen nationaal konservatisme. Het is de dwingende eis van de realiteit. En die realiteit is belangrijker dan de droom.