Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 167]

Reisroutes door Frans-Vlaanderen - 2.

Door het Houtland.

km
0	Poperinge verlaten richting Duinkerke, na 2 km links afslaan richting Watou;
7	Watou: bij 't binnenrijden naar rechts, dan paar honderd meter verder naar links (wegwijzer ‘Houtkerke’);
9	grensovergang (Belgische douaniers slechts paar uur per dag aanwezig), over Hei- of Heidebeek (komt van Steenvoorde en vormt ± 7 km de grens); Franse douane; de weg draagt nu nummer D 17 (we volgen die tot in Zegerskapelle);
10	Houtkerke: Sint-Antoniuskerk uit midden 16e eeuw, Vlaamse gotiek, talrijke latere restauraties, vooral de toren is interessant (1556); variant: 2 km ten NW van de dorpskern: houten molen van 't Hofland; verder over D 17 (schilderachtige kronkelweg, talrijke typische boerderijtjes) naar
14,5	Herzele: in later eeuwen sterk herbouwde 17e-eeuwse kerk, matig interessant;
19,5	Wormhout: hoofdplaats van kanton en streekoentrum, aan hoofdweg Rijsel-Duinkerke gelegen (druk verkeer!); langwerpig driehoekig plein, met aan zuidpunt Vlaams-gotische bakstenen kerk: stompe toren aan westkant met binnenin figuren in gelijste baksteen, beeld en altaar van O.L. Vrouw der Tranen, met Nederlands onderschrift; achter de kerk: Penebeek, vloeit naar IJzer; variant: 4 km ten zuiden van dorp, op weg naar Kassel: Briaarde- of Deschodtmolen uit 1756 (Deschodt was eigenaar tot 1965), kan bezocht worden, zeer interessant; terug naar noordkant van plein en dan links weer op de D 17 naar
22	Ekelsbeke: bij binnenrijden, over IJzer; heeft sfeer van oud Vlaams dorp heel goed bewaard; in hoek van dorpsplein: mooi renaissance-kasteel in baksteen (1610), gebouwd door Jan de Hert, omringd met water uit de IJzer; negen ronde torens en zeshoekig spietorentje dat 't geheel beheerst; van dit kompleks maken deel uit: portierswoning, duiventoren, Vlaamse tuin en park van 5 ha, voormalig gemeentehuis (metserstekens in zijmuur), nu café-restaurant Vandersluys (‘Auberge du Château’); het kasteel is niet te bezoeken, wél is het éénmaal per jaar open (1e zondag van september) voor groot Vlaams openluchtfeest; sinds 1962 diezelfde dag ook Vlaamse kultuurdag in Zaal Vandersluys; typische bakstenen hallenkerk uit 1610 (vieringtoren: 13e eeuw, met klokkenspel), bakstenen versieringen in westergevel, merkwaardig meubijair, paar interessante schilderijen; kerk is gewijd aan St.-Folquinus (15e bisschop van Terwaan die hier in 855 stierf (Markt 6, gedenkplaat); dorp verlaten via D 17 (nog even een blik slaan op kasteel en park), kronkelend naar
25,5	Zegerskapel: woonplaats van de Blankaerts, die een grote rol speelden in de Frans-Vlaamse beweging (familiegraf op kerkhof, links van de kerk, plaat voor Justin B., ‘hier rust een Vlaming’); merkwaardige driebeukige kerk (12e eeuw) die door verbouwing in 17e eeuw tweebeukig geworden is, romaanse resten in middenbeuk, ijzerzandsteen en baksteen door elkaar gebruikt, twee mooie westergevels, één met laat-gotisch raam; bij verlaten van dorpskern, richting Bollezele: kasteeltje van Orval, met trapgevels en achthoekig renaissancetorentje; neem nu N 28 en dan rechts gehucht Ekelsbrugge) op D 11, vervolgens D 226 naar
30	Bollezele: kerk uit 17e eeuw, dikwijls omgebouwd, met opengewerkte vieringtoren, sober interieur, beeld van O.L. Vrouw van Bollezele (bedevaart); neo-Vlaams gemeentehuis met torentje; Hotel du Lion d'Or; nu verder op D 226; op de rand van het Houtland, met gezicht op de zeevlakte (40 m verschil op 700 m in richting zee), zeer mooie weg, vooral bij helder weer, naar
33	Merkegem: even vóór het dorp, twee poortpilaren, overblijfselen van cisterciënzerinnenabdij van Ravensberg, dorp is helemaal uitgebouwd op rand van ‘plateau’ (oude kustlijn tot in 9e eeuw); even voorbij dorpskom heeft men het mooiste gezicht op Blootland, met aan rechterzijde een uitstekende landtong, de Galgeberg (60 m); verder achter die berg kronkelt weg naar een diepte waar St.-Mulders of Mildredakapel (1702) staat; ga even links van de weg over een beek en dan weer links, een dreef naar de kapel op; voor bezoek: vraag sleutel aan portier in huisje ernaast; leven van Mildreda, een Engelse prinses (overleden ±700) in zes grote schilderijen uitgebeeld door Duinkerkenaar Pieters (1780); onderschriften in het Nederlands; bedevaart: 13 juli; van hier weg terug naar D 226 en kort erop rechts naar
37	Millam: taalgrensdorp, laatgotische kerk uit 16-17e eeuw in mooie omgeving, enkele interessante schilderijen; dorpskern verlaten over D 346 werp nog even een blik op kerk, heel mooie ligging), die nog even de kontoeren volgt van Houtland-‘plateau’ en dan verder naar beneden in dal van A; recht voor u, aan de overkant van de A; begin van Artesisch heuvelland met Sperlekebos; over gehucht Watendam, gezicht op Watenberg, met abdij en romp van molen, naar centrum van
41	Waten: voornamelijk franstalig, ligt aan A en Kolmevaart, die aan de sluis begint (er zijn hier nu werken aan de gang); mooi

[p. 168]

	gezicht op dorp en Watenberg aan overkant van de A; kerk is neo-gotisch, maar heeft een imposante toren uit de 14e eeuw; op kerkhof: graf (familiekelder) van J.-M. Gantois, bezieler van het Vlaams Verbond van Frankrijk, hier geboren en overleden (1904-1968); restaurants: Auberge flamande, A la Tête d'Or (ook hotel); bij het verlaten van het dorp, volg de richtingwijzers ‘Cassel’, op de D 26 dat opwaarts voert naar de top van de Watenberg (72 m); ruïne van voormalige augustijnerabdij, gesticht in 1072 door Robrecht de Fries; alleen de toren en een gedeelte van de muur staan nog overeind; Diederik van de Elzas ligt hier begraven (geen spoor meer ervan); de abdij werd in 1566 door de Geuzen verwoest en kort erop platgebrand, was later verblijfplaats van Engelse jezuieten en in 1792 als nationaal goed verkocht; er is sinds enkele jaren geen mogelijkheid tot bezoek meer, naar het schijnt wegens instortingsgevaar; bij abdij: Hostellerie de la Montagne; terug op de D 26, na enkele bochten (laatste blik op A-vallei) een lange rechte weg (voormalige Romeinse heerbaan) naar Kassel toe; voorbij Lederzele, bij gehucht Point du Jour, rechts (1,2 km) naar
51	Buisscheure Vlaamssprekend, aan taalgrens, geboortedorp van J.B. van Grevelynghe, beter bekend als Tisje Tasje, venter en volkszanger (gedenkplaat aan kerk); bij terugkeer naar hoofdweg, halverwege klein wegje rechts naar de Cloethoeve: achteraan in bomengroep ligt bron van de IJzer; op D 26, na een kleine kilometer: over de IJzer, hier nog een beekje; variant: wie nog een paar dorpjes uit het ‘binnenland’ wil zien neme links de weg D 426 naar Rubroek, geboorteplaats van Willem van Rubroek (1120-1270), minderbroeder en ontdekkingsreiziger in Mongolië; interessante laat-gotische kerk met imposante toren uit 1532; verder naar Arneke (kerk met metserstekens in muur en binnen mooi wandbeschot, en terug naar D 26; ter hoogte van gehucht Menegat (café met deze naam), naar rechts richting
58	Noordpene waar Tisje Tasje stierf in 1842 (gedenkplaat in kerkmuur); bekijk vooral de prachtige romaanse doopvont (12e eeuw), uit zwart marmer van Ecaussines; kasteel De Toren in groot park, herbouwd in 1485; terug naar D 26, richting Kassel, eerst over Penebeek (zie Wormhout) en daarna over spoorweg Rijsel-Duinkerke; hierna beginnen de eerste hoogten die de Vlaamse bergen aankondigen (hier tot 60 meter);
62	Wemaarskappel: vlak bij weg, merkwaardig Sint-Maartenskerkje, uit begin 12e eeuw, sober interieur, resten van romaanse driebeukige kerk; bekijk vooral rechts van koor stenen bas-reliëf met voorstelling van Adriaan Sinte (goed hersteld!); kruisweg met Vlaamse teksten; gevel in ijzersteen; dan verder bergop naar
66	Kassel: hoogste punt van het arrondissement (176 m), streekcentrum; reeds een versterking onder de Morinen en de Menapiërs, later centrum van Romeinse heerwegen (acht); op de markt: Landshuis, 16-17e eeuw, renaissance, eertijds zetel van Kasselerambacht, later gemeentehuis, nu plaatselijk museum (romeinse oudheden, grafstenen, heemkundige voorwerpen), wandbeschotten uit 18e eeuw (open alle zondagen van Pasen tot 10 juni, 14.30-18 uur; van 10 juni tot eind september: alle dagen van 9.30-12.00 uur en 14.30-18.00 uur, entreeprijs: 1 F); vanuit markt bereikt men gemakkelijk de O.L. Vrouwkerk: gotische hallenkerk, midden 12e eeuw (romaanse fragmenten); hersteld in 17e eeuw; interessante schilderijen, carillon met acht klokjes, beeld van O.L. Vrouw van de Krocht (uit St.-Pietersstiftkerk, op top van heuvel, nu verdwenen); achter de kerk: voormalige jezuïetenkerk, enige rest van kollege; op de markt: talrijke mooie herenhuizen; op de top van de berg (te voet te bereiken vanuit markt, zoniet auto op aangeduide parkeerplaats laten): enig mooi uitzicht tot een 60-tal km in de omtrek, bij ‘casino’ is nu een uitkijktoren die gratis te beklimmen is, mits nemen van konsumptie; monument van de ‘drie veldslagen van Kassel’; rest van krypte van de voormalige Sint-Pietersstiftkerk, in 1787 gesloopt wegens ouderdom (hier was graf van Robrecht de Fries); monument van Foch; Brandstakemolen (vervangt vroegere Kasteelmolen), kan bezocht worden; oude poort van 1621; bij grondiger bezoek: maak een wandeling aan de zuidbasis van de top van de berg door b.v. vanuit de Arienpoort over paden naar het speelplein te gaan, en dan terug naar boven aan de rue Maréchal Foch; werp ook een blik op het typisch (autentiek!) oud-Vlaams café ‘Au Reuze’; (er is ook een kampeerterrein bij speelplein); verlaat Kassel richting Rijsel (nog mooie vergezichten) en kruis de N 42 (Rijsel-Duinkerke); nu rijdt u rond de Recolettenberg of Wouwenberg (141 m hoog), privé-eigendom; tot 1774 stond hier een klooster van (het laatst) rekoletten; vervolgens gaat de N 348 rechtdoor naar Steenvoorde; twee km vóór de stad: molen van De Reeper (ook: Drijvermolen), werkte tot voor kort, kan bezocht worden;
74	Steenvoorde: stadje gebouwd in een laagte bij de Heibeek, zeer Vlaams van uiterlijk; groot marktplein; in grote gedeelten herbouwde gotische Sint-Pieterskerk met 96 meter hoge westertoren (opengewerkte spits is van einde 19e eeuw), mooi interieur; doopvont met Vlaams opschrift; op hoek rechts van kerk: voormalige pastorie uit 1664; stadhuis in modern-Vlaamse stijl (1968); houten Noordmolen is vervallen; op kerkhof: graf van E.H. Despicht, taal- en letterkundige (1870-1960); bij verlaten van stad richting Poperinge onmiddellijk Franse douane; verder naar Abeele, rechts Beauvoorde-bos; vanaf gehucht Calcane: Belgisch grondgebied, rechts van weg is Frankrijk, ook in gehucht Abeele zelf;
86	Poperinge.

Algemeen

Deze reisroute wil een algemene indruk geven van het Houtland met zijn typisch Vlaamse dorpjes en zijn slingerende wegen. Er zijn geen spektakulaire punten of grote bezienswaardigheden, met uitzondering van Kassel.

De route is per auto gemakkelijk in één dag af te leggen, tenzij men aandacht wil schenken aan alle kerken en alle aangegeven variantes wil doen. Wie twee volle dagen wil besteden kan b.v. St.-Omaars (langs

[p. 169]

de A, 10 km ten Z van Waten), erbij nemen (reken hiervoor een halve dag) en dan weer aanknopen bij Waten.

Benodigde kaarten: Michelin nr. 51 op 1/200.000 of de kaart ‘Saint-Omer’ van het Institut Géographique National op 1/100.000. De Belgische stafkaart 1/50.000, nr. 27 ‘Proven’, dekt het hele gebied, met uitzondering van Millam en Waten (de St.-Mulders-kapel staat er nog nét op).

Deze gegevens die aan verandering onderhevig zijn, zijn van februari 1969.

Frits Pittery