Ons Erfdeel. Jaargang 13

‘Hier spreekt men Nederlands’, een doeltreffend programma.

Sinds zijn opkomst werd het medium ‘televisie’ beschouwd en ook aangewend als hulpmiddel bij de opvoeding en het onderricht. De pedagogische aandacht hieromtrent ging aanvankelijk vooral uit naar de ‘school-televisie’.

Het laatste decennium vooral zijn ook andragogen een vrij ruime aandacht gaan schenken aan televisie als hulpmiddel bij de vorming der volwassenen. In diezelfde periode werden er door de omroepen over de wereld ook meer en meer edukatieve programma's voor volwassenen uitgezonden.

Ofschoon elk tv-programma een positief- of negatief-edukatieve invloed kan uitoefenen op de kijkers en als zodanig vormend genoemd kan worden, werd de meeste aandacht geschonken aan de instruktieve programma's. Deze laatste hebben tot doel, via de tv, een bepaalde kennis over te dragen op de kijkers. Veelal gaat het hierbij om het aanleren van een taal.

Op dat gebied voelen we ons gelukkig met een initiatief, genomen door de Belgische Radio en Televisie, Nederlandse uitzendingen: het programmeren van Hier spreekt men Nederlands. Dit programma verschijnt sinds 1964 driemaal per week op het scherm, kort voor het avondnieuws. Het wordt samengesteld door Joos Florquin, lesgever aan de KUL, met medewerking van Annie Van Avermaet en Fons Fraeters. Vóór het tv-seizoen 1969-70 waren er reeds 537 afleveringen van dit programma uitgezonden. Met Hier spreekt men Nederlands wil de BRT een bijdrage leveren ter bevordering van de beheersing van het Nederlands in Vlaanderen. Florquin noemt het: ‘een trachten spelenderwijs Nederlands aan te leren’.

Het blijft echter zeer de vraag of deze doelstelling bereikt wordt. Het is daarom verwonderlijk dat in de vijf jaren dat het programma reeds uitgezonden wordt, vrijwel geen enkele van de Vlaamse tv-kritici deze vraag stelde in de vele - veelal lovende maar ook afbrekende - kritieken die over het programma in de Vlaamse pers verschenen. Een uitzondering hierop werd gemaakt door V. Parez die in de krant Vooruit van 20-21 november 1965 schreef: ‘Een uiterst belangrijk, alhoewel schijnbaar slechts secundair punt, is het resultaat van deze taalressen. Men zegt soms dat wie goed doet zich niet moet bekommeren om het resultaat van zijn gebaar, maar ik zou toch eens graag ingelicht worden over de resultaten door “Hier spreekt men Nederlands” bereikt’.

Ofschoon deze belangrijke vraag door wetenschappelijk onderzoek beantwoord dient te worden, heeft men blijkbaar ook aan de Vlaamse universiteiten geen belang eraan gehecht, misschien wel door het ontbreken van een specifiek andragogische afdeling aan deze universiteiten. Nochtans konden ook de resultaten van onderzoekingen omtrent andere, hier te lande en elders opgezette tv-taalkursussen ons niets wijzer maken m.b.t. het effekt van Hier spreekt men Nederlands, daar dit programma voldoende specifiek is om een a priori-generalisering van deze wetenschappelijke onderzoeksresultaten onverantwoord te maken. Immers, zowel het feit dat het hier om een moedertaalkursus voor volwassenen gaat als het feit dat elke aflevering maksimum vijf minuten duurt, maken er een uniek programma van. Daarenboven is de ontspannende vorm die Florquin eraan geeft - in 1965 gaf het kabarettoire karakter van het programma zelfs aanleiding tot parlementaire vragen - voor dergelijke instruktieve programma's vrij ongewoon.

Om de hierboven gestelde vraag naar het effekt van Hier spreekt men Nederlands te beantwoorden hebben wij, als student aan de afdeling voor ‘Sociale Pedagogiek’ die in 1966 binnen de Fakulteit der Psychologie en Pedagogische Wetenschappen van de KUL werd opgericht, een onderzoek gepland. Dit had plaats onder de leiding van Prof. Dr. J.A. Stalpers en met de hulp, inzake statistische problemen, van Dr. N. Huygelier. Het verslag van dit onderzoek werd in 1969 door mij als verhandeling aangeboden tot het verkrijgen van de graad van licentiaat in de Pedagogische Wetenschappen.

Daar het hier niet zozeer de bedoeling is de wetenschappelijke metode dan wel de resultaten van het onderzoek mede te delen kan het volgende omtrent de metode volstaan. Het onderzoek kan beschouwd worden als een eksperiment met als onafhankelijke variabele: het zien van een reeks van acht uitzendingen van Hier spreekt men Nederlands, en als afhankelijke variabele: de passieve taalkennis die door middel van deze reeks uitzendingen aangeleerd wilde worden. Deze kennis werd onderzocht door middel van een ‘eksperimentele vragenlijst’, opgesteld aan de hand van de skripts van deze uitzendingen. Om de faktoren ‘geheugen’, en ‘bijzondere aandacht’, mogelijk verwekt door een voorafgaande onderwerping aan de vragenlijst, uit te schakelen, werd niet één groep ondervraagd vóór én na het zien der uitzendingen, maar werd een kontrolegroep ondervraagd vóór en een proefgroep na het tijdstip van uitzenden.

Beide groepen omvatten een honderdtal personen. Deze groepen werden m.b.t. hun voorafgaande kennis van het Nederlands gelijkgesteld door middel van een ‘kontrolevragenlijst’. Op de uitslagen, behaald op beide vragenlijsten, werd de kovariantieanalyse toegepast.

Teneinde de resultaten van het onderzoek niet te laten overschatten, moet nog gezegd worden dat het mij onmogelijk was, binnen het kader van een individuele en niet-gefinancierde licentiaatsverhandeling, een steekproef uit de hele tv-kijkende Vlaamse populatie bij het onderzoek te betrekken. Daarom werd onze steekproef beperkt tot ‘bedienden’ te Mechelen, wat streng wetenschappelijk gezien een generalisatie van de onderzoekingsresultaten

[p. 162]

voor het hele Vlaamse land niet toelaat. Anderzijds moet ook worden gezegd dat alle mogelijke faktoren die het leren van het Nederlands, dan in de bedoelde uitzendingen aan bod kwam, konden beïnvloeden en die niet alleen uit het programma voortvloeiden, omwille van het wetenschappelijk karakter werden uitgeschakeld. (Dit was o.m. het geval voor woorden die tijdens de periode van het onderzoek ook aan bod kwamen in de radio-rubriek Voor wie haar soms geweld aandoet van Dr. Marc Galle of in de taalrubrieken van de kranten.) Hierdoor werd het effekt van Hier spreekt men Nederlands vast enigszins onderschat.

Tenslotte moet men nog weten dat enkel de ‘passieve’ taalkennis van de kijkers onderzocht kon worden, daar het onmogelijk is het ‘aktieve’ taalgebruik van een groep personen te kennen in een niet-eksperimentele, d.w.z. hun natuurlijke situatie.

Welke zijn nu de effekten van Hier spreekt men Nederlands die door het onderzoek werden vastgesteld?

Het gunstig effekt van het programma is uiterst gering en statistisch zonder betekenis voor de totale populatie van tv-kijkers waarbinnen geen onderscheid wordt gemaakt naargelang van de frekwentie waarmee deze kijkers het programma volgen. Dit is allesbehalve verwonderlijk daar enerzijds een gedeelte der tv-kijkers het programma niet of slechts zeer toevallig volgt en daar anderzijds een gedeelte der aan te leren elementen van het Nederlands (woorden, zegswijzen...) reeds vooraf tot de passieve kennis van deze moedertaal der kijkers behoort. Dat geringe effekt kan dus geenszins als argument gelden voor het stopzetten der uitzendingen.

Uit een ander en o.i. belangrijker besluit van het onderzoek bleek immers dat kijkers die Hier spreekt men Nederlands met een vrij grote frekwentie volgen, aan de hand van het programma beduidend meer leren dan diegenen die het programma met een kleinere frekwentie volgen. Daarenboven leerden we uit het onderzoek dat de eerste groep kijkers duidelijk de intentie heeft door middel van het programma Nederlands iets te leren, terwijl de tweede groep eerder toevallige kijkers zijn: zij kijken omdat de televisie toch aanstaat.

Hierdoor is er alle reden toe te pleiten voor het verder programmeren van Hier spreekt men Nederlands - wat in het lopend tv-seizoen ook het geval is - temeer daar we ook weten dat de groep frekwent kijkende personen, d.w.z. personen die minstens twee uitzendingen per week zien, 36% is van de tv-bezitters. Heel wat programma's - en niet alleen vormende programma's - bereiken immers niet eens zó'n hoge kijkfrekwentie, laat staan een zo hoog percentage van geïnteresseerde kijkers.

In het onderzoek stelden we ook de vraag welke elementen het meest werden geleerd. Het was onze bedoeling de samenstellers hiermee inlichtingen te verstrekken die hen konden helpen om het effekt van het programma nog te vergroten. Zo werd o.m. vastgesteld dat de verklaring van zegswijzen - het waren er zeven in de onderzochte reeks uitzendingen - niet wordt geleerd. Een andere voorstelling van deze verklaringen zal hier eventueel toch resultaat kunnen opleveren. Ook werd vastgesteld dat de enige uitspraakregel - het betrof hier de uitspraak van ‘belangrijk’ - in belangrijke mate werd geleerd. Alleen verder onderzoek echter zou kunnen aantonen of dat positieve resultaat voor meer uitspraakregels geldt. Wat de aan te leren Nederlandse woorden betreft, tenslotte, was het duidelijk dat ze meer geleerd werden naarmate de woorden voor de kijker ‘nieuw’ waren. ‘Nieuw’ werden deze woorden genoemd die bij de kontrolegroep, ondervraagd voor het uitzenden van het programma, niet bekend waren. Reeds vrij bekende woorden daarentegen werden niet ‘bij’-geleerd, wat trouwens ook moeilijk had gekund.

Vermelden we ook nog enkele andere gegevens omtrent het programma die door middel van het onderzoek werden verzameld.

Wat betreft de beoordeling door de kijkers van Hier spreekt men Nederlands mag gezegd worden dat de meerderheid het programma goed vindt zoals het is. Immers, 39,6% vindt het aantal uitzendingen, 43,9% de duur der uitzendingen, 56,7% het tijdstip van uitzenden en 61% de inhoud van het programma ‘juist goed’. 58,2% vindt de presentatie van het programma ‘geslaagd’ of ‘zeer geslaagd’. Als voornaamste reden tot kijken naar Hier spreekt men Nederlands noemt 53,4%: ‘om veel of om op een aangename wijze bij te leren’ terwijl slechts 25,8% kijkt ‘omdat de televisie toch aanstaat’. 6,2% kijkt omdat het ontspannend is. Dit alles ligt in de lijn van de vrij grote populariteit van het programma die door herhaalde enquêtes in het populaire en onafhankelijk tv-weekblad Humo werd vastgesteld.

Verder blijkt nog dat wie veel naar televisie kijkt ook aanzienlijk meer naar Hier spreekt men Nederlands kijkt. Er werd ook een duidelijk verband vastgesteld tussen de frekwentie van kijken naar het programma en de intentie tot het leren van Nederlands door middel van het programma, die bij de kijkers aanwezig was. Er was echter geen enkel verband aan te tonen tussen het kijken naar Hier spreekt men Nederlands en het luisteren naar de gelijkaardige radio-rubriek Voor wie haar soms geweld aandoet, waaruit blijkt dat beide programma's een verschillend publiek bereiken.

Een verheugende vaststelling tenslotte was het feit dat 85,8% der ondervraagden een betere kennis van het algemeen Nederlands nodig achtten, terwijl slechts 3,9% deze kennis overbodig vonden. De overigen hadden hieromtrent geen mening. Hoewel het door het onderzoek niet met wetenschappelijke zekerheid aangetoond kon worden, mag men wellicht aannemen dat Florquin en zijn medewerkers in belangrijke mate hebben bijgedragen tot het tot stand komen van deze positieve houding t.o.v. het algemeen Nederlands in Vlaanderen.

Het spreekt echter vanzelf dat de bevindingen van het hier genoemde onderzoek, als hulp voor de samenstellers van Hier spreekt men Nederlands veel aan waarde zouden winnen indien ze ook door andere gelijkaardige onderzoeken bevestigd mochten worden. Voor een dergelijk verder onderzoek stellen wij voor dat de middelen beschikbaar gesteld zouden worden om het onderzoek op grotere schaal, o.m. in meerdere streken, bij meerdere beroepsklassen en over een langere periode te kunnen doorvoeren. Tevens zou het hierbij wenselijk zijn het effekt van elke aflevering en elk aan te leren element afzonderlijk vast te stellen. Hiervoor zou het onderzoek het best samen met een kijkonderzoek kunnen plaatshebben waardoor men van elke proefpersoon precies zou weten welke uitzendingen hij zag. Om echter de aandacht der proefpersonen niet eksperimenteel te verscherpen zouden deze geen weet mogen hebben van dit samengaan van beide onderzoekingen.

Dries Delrue, Sociaal-pedagoog