Ons Erfdeel. Jaargang 13

Driemaal beeldhouwkunst

Beelden in het Zuidpark.

De Noordstar en Boerhaave, de eerste Vlaamse Verzekeringsmaatschappij, herdenkt dit jaar haar vijftigjarig bestaan. Deze maatschappij werd in 1919 gesticht door Rodolf Overfeldt, een echte pionier die er van overtuigd was dat Vlaanderen alleen zichzelf zou worden als het over eigen ekonomische en financiële instellingen zou beschikken. In 1935 stichtte hij ook de v.z.w. ‘Noordstarfonds’ met het doel mee te werken aan de kulturele ontvoogding van het Vlaamse volk.

Te Gent, waar deze maatschappij gesticht werd en haar zetel heeft, werd dit gedenkwaardig jubileum gevierd met een bijzonder aantrekkelijk initiatief. Het Zuidpark, een vrij streng ingedeelde groene zone, met aardige bomen, water en rozen werd omgetoverd tot een openluchttentoonstelling van beeldhouwwerk. Tot 1 oktober 1969 kan men er kennis maken met het werk van een vijfenveertigtal beeldhouwers, geselekteerd door Ludo Bekkers, Luc Claus, Karel Geirlandt, Jacques Kint en Leo Madelein. Deze laatste stond, samen met Paul van Gyseghem, in voor de plaatsing van deze beelden in het park zelf. ‘Beelden in de Stad’ zo was eigenlijk de aanvankelijke bedoeling geweest, maar

[p. 132]

wij zijn daar misschien nog niet rijp voor. Beelden in het Zuidpark werd dan een weliswaar beperkte, maar toch belangwekkende en vooral doeltreffende konfrontatie van het moderne kunstwerk en het grote publiek, dat, toen wij in het park rondwandelden, vrij sceptisch bleek te staan tegenover bepaalde realisaties die onder het epiteton ‘kunst’ werden aangediend. Doeltreffend dus, in elk geval. De schok is voor velen nog het eerste, gunstige moment voor de erkenning. In de door Herman Lampaert fraai uitgevoerde katalogus wordt een interessant vraaggesprek afgedrukt tussen Ludo Bekkers, Leo Madelein en Karel Geirlandt: eigenlijk een pleidooi voor ‘het verwerven van een absolute kreatieve vrijheid door het assimileren van nieuwe uitdrukkingsmiddelen’. Een vraaggesprek met nogal wat vraagtekens, vooral ten aanzien van de toekomst van de kunst, het in elkaar grijpen van de verschillende disciplines (schilderkunst, beeldhouwkunst, objektuele of gestuele kunst zijn thans niet scherp meer van elkaar te onderscheiden), vragen ook over de zin, de taak en roeping van de kunstenaar in onze tijd: ‘het kan natuurlijk ook zo zijn dat de kunstenaar niet zozeer wil vluchten uit de maatschappelijke struktuur, doch veeleer tracht aan de maatschappelijke struktuur een nieuwe module te geven, nl. de mens’ zegt Geirlandt. De schok, de module hebben de initiatiefnemers zeker bereikt. Er is een klein paviljoen, waar werk van geringere afmetingen is opgesteld, o.m. enkele bronzen brokstukken van Rik Poot en een drietal vreemde hout-metaalkonstrukties van Octave Landuyt. Maar de nadruk ligt ontegensprekelijk op de groene straat van het

Kompozitie door Paul Spilliaert.

Zuidpark, waar enkele beelden en konstrukties bijzonder fraai geplaatst zijn en werkelijk als het ware één worden met de natuur en het volle leven van het stadscentrum. Wij denken hier bijv. aan de aluminiumobjekten van Hugo Declercq, speelse witte hoepels die a.h.w. dansend leven op het gras en daar ook grillige schaduwen afwerpen. Er zijn meer speelse momenten in dit beeldenpark. Maar er zijn ook skulpturen die, zij het traditioneler van opvatting of van materiaal, precies vanuit deze instelling, een ruimtelijke schepping, een aanwezigheid in de ruimte realiseren die op sommige momenten indrukwekkend is. Er zijn op de eerste plaats de sinjalen, de tekens: Albin Courtois, André Willequet, Jacky De Mayer, Jacques Guilmot, Eugène Dodeigne, Gerard Holmens e.a. vatten hun streven samen in een intens, vasthoudend vertikalisme. Pol Spilliaert zegt zelf over zijn werk: ‘Persoonlijk zie ik een skulptuur als een spel van vormen met de ruimte; waarin ritme en verhouding de waarde van het spel uitmaken’. De grote, witte beeldengroep die Pol Spilliaert hier geplaatst heeft, een van de o.i. belangrijkste werken van deze tentoonstelling, bewijst zijn artistieke instelling ten volle. De vormen zijn wit, intens helder. Het zijn vormen en schijven, een bonte werveling van vlakken die van alle kanten bekeken ook telkens weer een andere indruk, een nieuw aspekt belichten. Deze vormen van Spilliaert, de mooiste die wij tot dusver van hem zagen, hebben ook een heel apart volume en gaan als het ware uit van een mythische kracht. Het is alsof ze gaan opstijgen, levend worden en met ons gaan praten. Stiller, doch niet minder overrompelend zijn de

Tauromachie, door Germaine Richier.

intenser, ook uitwendig bewerkte vormelijkheden van Stefaan Depuydt. Zijn wel drie meter hoge vormenstapeling zou ook een dolmen kunnen zijn, zo eeuwig doet deze ruimteschepping aan. De gladde vormen van Gust Kulche wisselen hier af met de stekelige aanwezigheden van een Roel D'Haese of een Frans Lamberechts. Het Zuidpark biedt een mogelijkheid tot initiërende en leerrijke vergelijking. De inrichters deden er goed aan ook een klein aantal selekte traditionele beelden in te schakelen: Grard, Leplae. Op die wijze is het overzicht volledig en kan men inderdaad vanaf de skulptuur die haar hoogtepunten kende in de vorige eeuw wandelen naar de eksploten die eigenlijk al tot de eenentwintigste eeuw behoren. Dit alles in het werk van een vijftigtal kunstenaars: steen, hout, ijzer, polyester. Een waardig initiatief, dat staat vast. De inrichtende en jubilerende maatschappij en de stad Gent hebben op die wijze niet alleen aan mecenaat gedaan, maar ook opvoedend werk verricht.

Middelheim voor de tiende maal.

Tot 5 oktober kan men in het machtige Middelheimpark weer tussen de beelden wandelen. Dat kan men inderdaad het hele jaar door, want de eigen kollektie van Middelheim is

[p. 133]

indrukwekkend en representatief genoeg om daar kennis te nemen van de evolutie der beeldhouwkunst in de laatste decennia. Maar aan de overkant is een bijzondere ekspositie ingericht en dit gebeurt daar nu al twintig jaar, want dit jaar werd de tiende biënnale gehouden: Middelheim is in de wereld van de skulptuur een begrip en de kunstenaars die er geïnviteerd worden, schrijven dat in hun palmares, het is zoveel als een erkenning en zeker voor de kunstenaars een aanmoediging. Dit jaar had men de bedoeling gehad een overzicht te brengen van de huidige skulptuur in Amerika. Dit is niet gelukt: dat kwam door de wisseling tussen de Johnson- en de Nixonadministratie en in hoofdzaak ook door omstandigheden van financiële aard. Het inrichten van een tentoonstelling van beeldhouwwerk vraagt inderdaad bijzondere inspanningen op alle gebied: het transport is doorgaans veel zwaarder en riskanter; bepaalde beelden of konstrukties zelf vragen niet alleen mankracht, maar technische hef- en laadmiddelen die niet altijd tijdig of volledig voorhanden zijn. Dus Amerika: no - en het daarom maar dichter bij gezocht. Engeland, Frankrijk, Nederland, Spanje en ons eigen land kregen elk een nieuwe beurt onder de hoge bomen en op het weidse grasveld. Eigenlijk gaat het niet op, de keuze en de invitatie nog geografisch te determineren, ja het wordt moeilijk: ook tematisch zou een keuze al moeilijk worden evenals per gebruikt materiaal. Of een skulptuur nu uit Spanje of uit Nederland komt heeft inderdaad nog maar zeer weinig betekenis en doet weinig ter zake. We zouden zelfs nog maar moeilijk van Europese beeldhouwkunst kunnen spreken: aan wat zou men die namelijk van de Amerikaanse kunnen onderscheiden? De boodschap gaat over de hele wereld en de hele wereld komt als boodschap tot ons. Wij meten nu met mensenmaat.

Een uitstekende Belgische vertegenwoordiging vinden we hier. Gevarieerd naar vorm, materiaal, kleur. Vanaf de bruine, fossielachtige ‘voorwerpen’ van Remo Martini, via de aluminiumkonstrukties van Roland Monteyne en Hubert Minnebo tot werk in traditioneler skulpturaal materiaal, zoals de prachtige Ventoux-stenen massa van Pol Spilliaert en de ook stuksgewijze zeer genietbare schepping Vrouw in de zon van Livia Canestraro, een krachtige en toch steeds gevoelige schepping. Dezelfde uitzichten en overgangen treffen wij bij andere landen aan. Hoogtepunten zijn o.i. de Microbe vue à travers un tempérament, een brons van Max Ernst, de Cube uit staal en plexiglas van Piotr Kowalsky, de Instabilité uit hout en plastic van Yvaral, een ander lid en aanhanger van de ‘groupe de recherche d'art visuel’, de belangrijke eksperimentele parijse groep. Een eigenaardigheid bij de Franse inzending is de reusachtige Ambulomire uit blauw geverfde kunsthars, van de hand van Gerard Singer: een wel indrukwekkend, maar weinig samenhoudend geheel. Engeland zorgde voor een bijzonder sterke en knappe inzending, waarbij wij heel wat bekende artiesten aantroffen: Kenneth Armitage, met twee agressieve bronzen: een Reclining Figure, een prachtig uitgebalanceerd werk van grootmeester Moore, en enkele eveneens evenwichtig en gespannen constructies van Barbara Hepworth. Bepaald zwak ditmaal is de inzending uit Nederland. De bekende Wessel Couzijn toont er een groots stalen zeemonument en André Volten een reusachtige opstijgende cylindrische konstruktie in staal. Spanje en de in Europa verblijvende Zuidamerikanen zijn ofwel nieuw-realistisch (Antonio Lopez-Garcia en Julio Hernandez) of werkelijk progressief zoals Alberto Guzman met twee eigenaardige, scherp gekleurde draadkonstrukties.

Eigenlijk kunnen wij niet spreken van opvallende nieuwe inzichten die hier ten toon gespreid worden. De beeldhouwkunst maakt net als de schilderkunst een periode van loutering door. Er is inderdaad een enorme aanbreng van ideeën gaande in de hele kunst, er is een toename van materialen bij inzoverre dat nagenoeg alles thans tot de waarde van kunstmateriaal wordt verheven. Men kan daarover treuren. H. Waterschoot stelt het juist, al met de titel van zijn overzicht van de beeldhouwkunst van 1900 tot heden Van Carraramarmer tot oud ijzer (Van In, Lier). Is dat een devaluatie, een ontaarding, een aftakeling? Wij geloven het niet. Het gebruik van nieuwe materialen, de mogelijkheden voor verdere en sterke integratie, het afstappen van het beeld-an-sich naar het environment, de beeldengroep, waarin en waartussen men wandelen en leven kan: dit zijn o.i. positieve punten. Er is een doorbraak naar alle kanten bij, zodat men er aan gedacht heeft een volledig huis, met de mensen erin, in een museum te isoleren en daar te laten evolueren als artistiek kijkobject... Middelheim gaf daar ook een voorbeeld van met de frisse, frêle, aantrekkelijke, opengewerkte paviljoenen, scherp kontrasterend in die wereld van groen. Hoe meer er wordt doorgestoten, hoe meer er geëksperimenteerd wordt, hoe boeiender de afstand wordt tussen kunst en publiek. Middelheim, voor de tiende maal, biedt daar een geschikte gelegenheid toe.

Internationale 69.

Geluwe heeft een gemeentepark. Wij wisten dat niet. Wij wisten wel dat Geluwe een dorp was, nabij de Franse grens, tussen Kortrijk en leper en dat was ongeveer alles. Maar ook wij werden getroffen door het mooie monogram (of piktogram) van Etienne Hublau, dat ons opwekte naar Geluwe te gaan, naar het gemeentepark en daar te zien: internationale 69, een beeldenekspositie, een eerste manifestatie van die

Breisters (1958) (detail) door J.P. Ghysels.

aard in dat dorp ondernomen, met de steun van het departement, de provincie en de gemeente en uitgewerkt door een werkgroep internationale 69 onder voorzitterschap van Kris Bouchard, voorzitter KK 64, Antwerpen en gepromoveerd door Hubert Dejonghe uit Geluwe zelf. Allure heeft het wel gehad: een mooie openingsplechtigheid en een voortreffelijke katalogus (layout van dezelfde Etienne Hublau) waarin korte bijdragen o.a. van Jaak Fontier, van medeinrichter Leo Madelein en van architekt Wolf Kayser uit Dordrecht.

De tentoonstelling zelf heeft vanzelfsprekend niet de omvang van Sonsbeek

[p. 134]

Spanning 68 door Jan Timmer

of Middelheim, maar alle miniverhoudingen in acht genomen bood zij een geslaagd inzicht, eerder dan een overzicht, van enkele markante strekkingen in de hedendaagse artistieke ruimte-eksploratie. De organisatoren, die ongeveer twee jaar met de voorbereiding ervan bezig waren, hadden de belangstelling weten te wekken van de Pluskern uit Gent, De Sleutel te Dordrecht en de Gruppe X uit Frankfurt am Main. Deze groepen zijn allemaal avantgardistisch gericht en beantwoorden op hun eigen manier aan een nieuw fenomeen in de kunst: de groep en het groepswerk. De Grav (Groupe de recherche d'art visuel te Parijs), de Gruppe Zero uit Düsseldorf, de Nul-groep in Nederland zijn in feite de leidinggevende voorgangers (geweest veelal); thans zijn er in nagenoeg elk land van Europa (ook in Rusland, Zuidslavië en Tsjecho-Slowakije) en ook in de States dergelijke eksperimentele groepen aan het werk; ze zijn artistiek nogal vaak onder te brengen bij de zogenaamde minimal art en de art pauvre en ze beantwoorden aan een dubbele instelling: ze willen het kunstwerk ontdoen van de makersnaam (hoewel er nog altijd artiesten onder hun eigen naam eksposeren) omdat ze ervan overtuigd zijn dat de kunst van deze en komende tijd groepswerk moet worden - en hierbij worden wetenschapsmensen, architekten, dichters en musici ook betrokken - en ze willen ten tweede het kunstwerk - dat nu vaak konstruktie of objekt geworden is - brengen tot het grote publiek. Dat laatste wil pop-art tenslotte ook. De kloof tussen kunst en massa moet gedicht; gooi het kunstwerk dus voor de voeten van de mensen, bezorg hun de schok van het allereenvoudigste, het weerzien van het alledaagse, door een artiest geïsoleerd, afgescheiden van zijn funktie en normaal gedrag en opgesteld als teken, als vloek of vermaning. Ook te Geluwe hebben we enkele van die werken kunnen zien: de grote scherp gekleurde blokkenkonstruktie van Piet Bekaert, ‘ontdaan van alle intelligentie’, maar daarom niet minder beredeneerd van schikking, koloriet en massale impressie; de drie grote rode ‘vingerwijzingen’ van de Hagenaar Eric Boot, de schuimrubber accordeon van de Gruppe X die de beschouwer zelf in alle mogelijke richtingen en krullen kan doen bewegen (cfr. Speeltijd, een opvallende ekspositie vorig jaar in de Korrekelder te Brugge, waar mensen van de genoemde groepen ook aanwezig waren), clean art van ‘objektenmaker’ Phil van de Klundert uit Den Haag. Ook tussenfiguren waren te Geluwe aanwezig: Victor Temmerman met frêle, zachtaardig trillende en bewegende draadkonstrukties; Paul van Gyseghem,

De kousen door Livia Canestraro.

Tornado door Stefaan Depuydt.

met krachtige, donkere assemblages van wegwerpprodukten, evenals de in Frankrijk wonende Indonesiër Jan van Holthe. Als tegenpool, ter verlichting en oriëntering van het publiek hebben de inrichters van Internationale 69 er goed aan gedaan ook een aantal beelden op de gazons van hun gemeentepark te plaatsen, die in zekere zin traditioneler zijn van instelling en uitvoering, maar die toch al van het publiek een inspanning vragen. Livia Canestraro en Stefaan Depuydt, Jef De Keyser en Roland Deserrano, Jacky De Mayer met een hoogopschietend houten stapelwerk, Gerard Holmens met een uitgepuurd, evenwichtig gebalanceerd ruimtewerk in marmer. Jean-Pierre Ghijsels tenslotte met een groots dubbelbeeld (De Breisters) in geklopte messing, dat wellicht nog even aan Henry Moore herinnert, maar die is dan ook een bijzonder groot voorbeeld voor velen. Er stond te Geluwe ook één keramiekwerk, behorend tot de skulpturale keramiek natuurlijk: een werk van de Gentenaar Paul de Bruyne, een van onze jonge, zeer begaafde keramiekkunstenaars: een krachtige superpositie van vormen, in bruine tinten, haast expressionistisch verwerkt.

Geluwe heeft met deze tentoonstelling wellicht al een naam gekregen in de kunstwereld en in elk geval dienen de inrichters er felicitaties voor te ontvangen. Wij weten niet of het in de bedoeling ligt dit initiatief periodiek te herhalen; het zou alleszins in deze hoek van België, waar de kunst niet zo intens aan bod komt, een rustpunt en wellicht een beloftevol lichtbaken kunnen worden.

Fernand Bonneure