Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 125]

Kunst de straat op, de straat af.

Teater op de markt óf in de schouwburg: beelden op het plein of in het museum?

Terug van vakantie, dat betekent: door de zon kompleet van vel verwisseld, door de zee schoongespoeld van beroepsmoeheid en door de wind - volgens Camus de meest zindelijke van alle elementen - bevrijd van veel stoffigheden. Terug thuis, in de stad, tussen mensen de problemen van de kunst weer aantreffen: in de kranten, in gesprekken, in de post en aan de telefoon. Kunst hoort kennelijk bij de kulturele binnenwereld; binnen de stadsmuren, als deel of facet van dat netwerk van kommunikaties - dat veel te verfijnde, veel te dichte netwerk - waarin wij leven. In de ‘onverschilligheid van de natuur’ is voor de kunst geen plaats: kunst hoort tot de kultuur, zij is het meest kultuurlijke van de kultuur, en gedijt binnen de wallen van onze gekoncentreerde leef-kompleksen: hoe dichter die konsentraties, hoe intenser ze schijnt te gedijen - daarom is het zo teleurstellend met kunst de boer op te gaan, zelfs ‘kunst in de provincie’ zal een schrale zaak blijven, omdat Rekonstruktie wegwaait, indien opgevoerd in Looperskapelle op Schouwen, hoewel dat nog amper een eiland is.

Voortzetting van Haagse School.

Iedere dag spoeit de eb van de zee de zandkastelen weg, onherroepelijk, hoe zorgvuldig ook gebouwd; en de groeven, geulen, kuilen en kraters; vooral veel maanachtige kraters werden gebouwd deze zomer op het onbetreden zand van het strand. Wat rest zijn de foto's die men maakt van deze werken van ‘land-art’, van deze spontane ‘earthworkers’, foto's die men als getuigenissen (of voor mijn part als informaties over kunstwerken) aan de wand hangt, thuis, om 's avonds te kijken naar wat er gebeurde... sinds die romantische richting van natuur-kunstenaars attendeerde op de ‘architektuur’ van onze aanwezigheid in de natuur. Want wel openen kunstenaars voortdurend onze ogen voor wat er in die ‘onverschillige natuur’ te zien is, zodat de foto's van de ‘earthworks’ voortzettingen zijn van de zeegezichten van de Haagse School, schilderijen die opmerkzaam maakten op het grijze licht van de kust.

En daarmee is de kwestie van de funktie van de kunst alweer gesteld: het is het probleem dat thuis op tafel ligt, want alle vragen omtrent kunstbeleid, kultuurzorg door de overheid, opstand van de kunstenaars, zijn vragen naar de zin en betekenis van kunst. Ook de vraag of die kunst de straat op moet dan wel zich binnen schouwburgen, koncertzalen en musea dient af te spelen is onderdeel - zelfs ondergeschikt deel - van die problematiek.

‘Als de wereld gelukkig was, dan zou er geen kunst zijn’, dat is in allerlei toonaarden uitgeroepen, tot op de Freudiaanse wijze van Henry Miller toe, die meent dat onze zinnen veel tekort komen en we daarom literatuur lezen.

Dankzij onze ellende.

Kunst bestaat dankzij onze ellende, ons miserabel gedoe, leed, tekorten en onvervulde wensen; en ze is tevens een desondanks, dat is haar grandeur of noem het eerlijkheid (b.v. de oprechtheid waarmee Miller

Het gesloten museum door Marcel Broodthaers.

eksakt z'n kleinzieligheid beschrijft). Want werkelijk teater en literatuur, film en beeldende kunst gaan toch doorgaans over beroerdigheid, over de vervelende spinsels van onze frustraties, over de onmogelijkheden en onhaalbaarheden van een gewone omgang, over het gezeur van sentimenten óf - en dat lijkt een positiever kant, maar dan is kunst zelf frustrerend - over ‘ik zie wat jij niet ziet’, ik kan wat jij niet kunt, dit is kunner en kunst, mijn superlatief van kunnen. Als we gelukkig waren, was er geen kunst. Daarom is kunst in de vakantie (gelukkig even) ver weg. Dat is de korrelatie tussen natuur en geen-kunst, en die tussen kultuur en kunst. Maar we hebben niet altijd vakantie, en we kunnen niet met J.J. Rousseau blijven ‘terugkeren tot de natuur’. En vooral: we zijn nu eenmaal niet gelukkig genoeg, zodat er kunst zal blijven. Het punt is alleen of kunst aan onze problematische kultuurlijkheid iets kan verbeteren en ons geluk kan bezorgen.

Ik realiseer me hoe verward en verwarrend het denken is over deze zaken: maar het lijkt me dat in de aktualiteit van de kunstproblematiek (die immers niet gaat over het hóe, die dus geen kwestie van stijl is, maar van óf, dus van zin en betekenis) er een ernstige botsing is tussen het radikale streven naar welzijn en de geëigendheid van de middelen daartoe; ik vermoed dat de kunst (dus het geheel van artistieke uitingen van mensen van toen en nu) geen efficiënt middel is tot verhoging van geluk van mensen; geen manipuleerbaar middel tot verbetering van de maatschappij op korte termijn.

Niet dienstig.

Mijns inziens ligt hier een oorzaak van de rebellie van de beeldende kunstenaars, zoals die zich de laatste maanden in Nederland afspeelde: zij zijn, tamelijk plotseling, tot het besef gekomen dat hun werk - hun landschappen en torsen - niet dienstig zijn bij een radikale benadering van de maatschappij-problematiek. In een laatste wanhopige poging tot erkenning van de zin van hun werkzaamheid roepen ze om institutionele macht - en dat doen ze op basis van hun kunst, nog even spekulerend op een te betwijfelen funktie van hun kunst, maar met in hun hart het beter-weten dat op hun kunst geen mens zit te wachten, en dat die kunst voor maatschappij-hervorming geen zoden aan de dijk zet. Wie heeft hun daarvoor de ogen geopend: de Parijse studenten, de Nederlandse studenten, de Cubanen en zelfs de niet-kunst van de tot de musea toegelaten ‘land-workers’, microemotive mensen, die bellen-blazers, wandelaars, kuilengravers en andere niets-doende figuren die niet eens naar ‘hun aanwezigheid’ in het Stedelijk Museum komen kijken. Degenen onder de kunstenaars die sterk betrokken zijn bij aktuele sociale problematiek voelen dat (hun) kunst geen efficiënt middel is in de radikale strijd: ‘Muziek is maar muziek’ zei Peter Schat en uitgenodigd voor lezingen, praat hij over Cuba.

Men vraagt er niet om.

Daarom ook is de zogenaamde demokratisering van de kunst een loos gepraat, een slag in de lucht: de mensen vragen er niet om, ze staan niet te trappelen van ongeduld

[p. 126]

Kunst of kuil? door Jan Dibbets.

bij de ingang van de schouwburg; en de kreten waarmee de schouwburgdirekteur zijn tent probeert vol te krijgen, worden terecht doorzien; de toegangsprijzen zijn natuurlijk niet te hoog, dat blijkt als men het publiek tegen lage entrees of gratis uitnodigt: dan komt het evenmin. Voor het grote publiek is kunst niet interessant en het heeft gelijk: daarom zullen zelfs de reklames van onze produktie-maatschappij niet baten. Dat die kommerciële reklames gehanteerd worden bij kunst (in de geest van ‘met kunst meer mans’) is trouwens signifikant voor onze kunstinstituten die denken te moeten funktioneren als de producerende bedrijven. Wat een lachertje dat men mensen in Den Bosch of Middelburg wil doen geloven dat een bezoek aan ‘hun’ schouwburg of museum een must is. Dat kon in een tijd waarin juist daar te zien was wat de mode aangaf, wie met wie omging, waar inmiddels de dekoraties gevallen waren, enzovoort... nu komen al die sociale noties, zo we ze nog relevant vinden, op andere wijzen binnen ons bereik. Het gelijk van het wegblijvende grote publiek bestaat in het besef dat kunst geen sensatie, geen spanning, geen natuur, geen vakantie, geen plezier en geen praktische hulp biedt.

Ontmytologisering.

Dat is de ontmytologisering van de kunst, dat ze dat geen van alle biedt kan bieden of wil bieden. Daarom heeft het ook geen zin de kunst op de markt of de straat te brengen: ‘de straat op met toneel’ is onzin en een krantesensatietje, dat onwaar is, omdat een stel sociale werkers alleen gesproken pamfletten uitdelen; het heeft met kunst alleen uitstaande dat wat zij doen met kunst niets te maken heeft... Die jonge mensen zijn veel te dadenrijk en te bewogen dan dat hun doen met kunst te maken wil hebben. Op de markt en de straat: pamfletten en omroepers, desnoods barrikades, en zeker groen en water, plezierige winkels en kafees, versieringen en vlaggen; binnen, in het museum de ‘vlag’ van Jasper Johns, volgens sommigen de belangrijkste kunstenaar van het moment: omdat het geen echte vlag is hangen we dat schilderij binnen; als het echt feest is, hangen we echte vlaggen buiten.

Mr. Ton Frenken