Ons Erfdeel. Jaargang 11

De kollektie Visser, Peeters en Becht.

In het Eindhovense Van Abbe Museum zijn de kollekties van 3 verzamelaars van wie we weten dat ze nu al jarenlang op hoog niveau eigentijdse kunst verzamelen, in een ekspositie bijeengebracht. Want de namen Visser en Becht, en in België in nagenoeg gelijke mate die van Peeters, zijn begrippen met een voor kunstenaars en de hele kunstwereld spannende inhoud, met een zelfs enigszins mysterieuze, verwachtingsvolle en ook toonaangevende klank. ‘Becht was hier’ hoort men op de ateliers, of ‘Visser komt’, en dat zijn predikaten die met kunstkopen nauwelijks worden aangeduid, maar die gaan over de hevige interesse en de verrassend snelle intuïtie voor het nieuwe en voor kwaliteit in de hedendaagse kunst.

Er zou misschien wel veel te zeggen zijn over de zin van het verzamelen van eigentijdse kunst. Juist dezer dagen werd dat onderwerp, die vraag, aan de orde gesteld, doordat de eksposerende kollektioneurs in de kataloog zoiets als een verklaring of verantwoording van hun verzameling schreven of lieten schrijven. Dat leidde tot het uitstekende essay van Wim Beeren

Kollektioneur Frits Becht (Hilversum) met een deel van zijn kollektie (Co Westeriks ‘Opdrogende baadster’, 1967).

over de kenmerken van de Verzamelwijze van Martin en Mia, en Geertjan Visser; tot de lyrische uitspraken van Dr. Hubert Peeters, die de kunst van vandaag op de eerste plaats benadert in haar eksperimentele aard. Deze arts uit Brugge die zich beroepshalve met wetenschappelijke eksperimenten bezighoudt, bekent zijn gedrevenheid naar het eksperiment als een onderzoek naar mogelijkheden van een nieuwe, betere wereld. Voor eksperimenten kiest hij, niet alleen voor die welke ‘uit overwegingen van de ware zoekende geest’ voortkomen, maar evengoed die welke geboren worden ‘uit een overmoed naar iets anders dat nog niet werd gedaan’. Dat laatste, desnoods onlogische, eksperiment, vindt hij in de kunst van vandaag en met name in de Amerikaanse.

Frits Becht liet zijn kollektioneren inleiden door Pierre Restany, hetgeen leidde tot een kort betoog, waarin de myte van de doos van Pandora wordt omgekeerd: ‘de rampen in de goede doos blijken in wezen schatten te zijn’. Straks in het jaar 2000 zal blijken dat de kollektioneur kunstwerken bijeenbracht die tot een modern poëtisch idioom behoren en tot de ‘estetiek van ons planetaire universum’. Typisch Restany is dat verhaal met die eindeloos moeilijke verwoording van kunst als realistische utopie en uiteindelijk als een geëngageerde belletrie. Ir. J. Leering vertelt hoe belangrijk verzamelaars zijn voor het moderne museumbeleid: niet alleen omdat steeds weer de verzamelaars wordt gevraagd hun werken voor

[p. 170]

eksposities in bruikleen te geven, maar ook doordat de verzamelaar vrijer en sneller kan kopen, niet gebonden als hij is aan de goedkeuring van kommissies en overheid: hij kan vóór zijn op de museumman en zijn overtuiging kan het museum-beleid inspireren.

En vervolgens werd en een forum ingesteld in het museum, om te diskussiëren over de zin van ‘kollektioneren van eigentijdse kunst’. De vraag werd vaak gesteld, het antwoord bleek veelsoortig. Maar als kern komt steeds naar voren, dat zij, de verzamelaars, er zo'n zin in hebben om kunstwerken bijeen te brengen en dat dat gebeurt, omdat ze in bepaalde kunstuitingen van vandaag geloven. Zin en geloof zijn de kernen. En dat bepaalt die dubbele, soms tegenstrijdige houding van de kollektioneur: hij heeft gewoon zin om dit of dat aan zijn verzameling toe te voegen, wat wel zal betekenen dat hij op juist die uitdaging (want elk nieuw kunstwerk houdt een uitdaging in) ingaat, dat is: mede risiko neemt, dat juist dit stuk kreativiteit gestalte geeft aan de wereld - aan zijn wereld. En in zoverre hij gelooft - in de potenties van de kunst in het algemeen en in dit speciale werk - is hij zeker en zelfs fanatisch. Een daad van kreativiteit, het maken of kopen van een kunstwerk, zit barstens vol onzekerheid, maar een gelovig ja erop zeggen heeft de kracht van het bergen verzetten.

Dit dualisme komt tevoorschijn in de omgang met verzamelaars: hun fanatiekgelovig geweldig vinden van een kunstwerk - en hun vraag naar instemming met er-zin-in-hebben.

Dat maakte de forum-diskussie tussen de verzamelaars en de kritici zo hevig en verward: ze zijn in hun gelovige overtuiging zo fel dat ze die met apostolisch vuur willen overbrengen op anderen. Iemand als Frits Becht gelooft zo hevig in zijn naar doorsnee maten gemeten onortodokse kunstwerken, dat hij het geloof in andere goden, of bv. ‘het geloof der vaderen’ nauwelijks ruimte gunt. Nu is het peil der Nederlandse kunstkritiek ook wel bar en boos; maar merkwaardigerwijs - en zie hier de tweede pool van die dualisten, die verzamelaars blijken te zijn - vragen verzamelaars nog meer dan kunstenaars de instemming van anderen, in dit geval die van de kritici. Maar hieruit blijkt tevens hun ernst: hun verzamelen betekent ‘een bepaalde uitspraak doen tegenover de gebeurtenisen’ ofwel gestalte geven aan en getuigen van een levensopvatting. Dat doen natuurlijk kunstenaars in nog persoonlijker mate, maar die schijnen dat te doen in een soort besef van hun maatschappelijke marginaliteit. Zij weten toch wel dat ze ‘terzijde’ staan. Verzamelaars blijken in hun kreativiteit kwetsbaarder voor de mening van anderen, omdat hun kreativiteit zich grotendeels afspeelt in sociale kategorieën.

Het genoemde dualisme van geloof en instemming wordt zo te zien door de verzamelwijze van de Vissers het verst uitgekristalliseerd en uiteindelijk opgeheven. Martins entoesiasme voor een nieuw ontdekt werk kent in de aanvang geen grenzen: hij wordt mateloos meegevoerd door zijn verrukking over een Flavin, Indiana, Christo of Manzoni. Maar eenmaal opgenomen in zijn huis geeft hij ruimte aan de vraag naar een duurzamer betekenis van het werk. Hij laat desnoods twijfel toe tot zijn geloof, (dat is iets anders dan de instemming van anderen vragen). Ook de kontekst van architektuur en van zijn verzameling worden faktoren van betekenisverlening voor het gekozen kunstwerk. Dat wordt getoetst en getest, gekontroleerd en geliefkoosd, maar ook gewikt en gewogen. Kunstenaars weten, dat het een prekaire situatie is, een werk aangekocht te zien door de Vissers. Want dezen houden lang de mogelijkheid open, het weer af te stoten of te ruilen. Maar daarom maakt hun uiteindelijke vaste kern ook zo'n indruk: de zeggingskracht van ieder werk binnen het geheel van de verzameling wordt bevestigd en verstevigd. Totdat, na jaren, de mogelijkheid wordt geopperd een gehele richting, of desnoods de hele kollektie in te wisselen tegen een verbond met een levensbepalender kunst of met een meer omvattend stuk werkelijkheid. Met andere woorden: hun instelling tegenover kunst is prekair als het leven. Zij hangt aan een zijden draad. Ik zou me zelfs kunnen voorstellen dat ze er op een kwade dag mee ophouden, hun grandioze kollektie inruilen... Martin heeft me wel eens gezegd dat hij desnoods uiteindelijk maar één schilderij zou kunnen overhouden, maar dat zou dan zoiets als een topstuk van Jeroen Bosch moeten zijn...

Over de funktie van verzamelaars: als ik in een bui van wanhoop ben over wat die kunst van vandaag nou eigenlijk betekent - en doodellendig vind dat ze niets betekent, dan is er voor mij maar één tocht te ondernemen (nee, vooral niet naar musea of galeries), namelijk naar Bergeyk. Want kijken naar de wijze waarop de Vissers met kunst leven - en dat heeft met interieur-estetiek uiteraard niet veel te maken - is die kunst betekenissen zien hebben. En niets werkt zo aanstekelijk als het zien van geloof.

Inspirators zijn het steeds, ieder op zijn eigen wijze. Bij Frits Becht moet je diskussiëren; maar hoezeer funktioneert niet een

[p. 171]

kunst die diskutabel is. Hij daagt optimaal uit tot diskussie, nee tot vechten, want zelfs al bezit je zelf werken van een kunstenaar die hij in zijn kollektie heeft, dan nog zal hij jouw keuze bestrijden... Hij is een provocerend kollektioneur. Hij heeft inderdaad de mooiste Westeriks die ik ooit zag, de beste Kudo's, de vreemdste Panamarenko en een Arakawa die uniek is (anderen hebben een goed, dat is voor deze kunstenaar typerend werk, desnoods een zeer geslaagd, maar toch bijna altijd inwisselbaar eksemplaar).

Als zodanig staat Bechts kollektie diametraal tegenover die van Peeters; dat blijkt ook al uit diens aksepteren van grafiek en multiples. Hij heeft een goede Segal; een echte Segal zou men kunnen zeggen; idem van Wesselman, Rosenquist en Warhol. Hij heeft slechts één Belg in zijn kollektie, een witte tafel en kast van Marcel Broodhaers. Ik moet zeggen dat zijn argumentatie voor zijn beperking tot Amerikaanse pop-art, namelijk dat alleen deze zich volkomen vrij en verledenloos opstelt naar en beelding van leven van vandaag en morgen, me nogal gestileerd voorkomt. Peeters heeft ook meer kontakt met de Amerikaanse Galerie Sonnabend te Parijs, dan met de ateliers. Op deze rijke en volle ekspositie die naar wij vernemen tot de drukstbezochte van dit Van Abbe-seizoen gaat worden, is bv. te zien hoe kunstwerken elkaar kunnen aanvullen en ondersteunen: nooit zag ik zo overtuigend de beeldtaal van de TL-buizen van Flavin als hier bij de cijfers van Indiana, en de mysterieuze geslotenheden van de empaquetages van Christo naast de ruimtelijkheden van Fontana enz...

Mr. Ton Frenken