Ons Erfdeel. Jaargang 11

literatuur

Dr. Rob. Roemans (1904-1968). De betekenis van zijn werk voor de Nederlandse Kultuur.

Op 29 februari 1968, in de vroege ochtend, overleed Dr. Rob. Roemans, de bibliograaf van Vlaanderen, onverwacht in zijn woning te Vorst.

Hij werd geboren te Gent op 14 april 1904. Op 11 juli 1926 promoveerde hij tot Doctor in de Germaanse Filologie aan de Rijksuniversiteit van zijn geboortestad op het proefschrift Jan-Frans Willems. Leven, Werk, Strijd. De voorbereiding van dit proefschrift was meteen richting- en doorslaggevend voor zijn hele wetenschappelijke carrière: de beoefening van de bibliografie, een in die tijd totaal miskende wetenschap in Vlaanderen.

Hij had ondervonden hoe onvolledig de gegevens waren die Max Rooses had verstrekt over deze Vlaamse voorman. Toen hij tevens vaststelde dat deze pijnlijk-terleurstellende toestand onze hele literatuur- en kultuurge schiedenis gold, heeft het besef van dit gemis Dr. Roemans niet meer losgelaten. Zijn leven werd een strijd om het bibliografisch werk ingang en erkenning te doen vinden in ons taalgebied.

In het verre Malmedy, waar zijn leraarsloopbaan in 1927 een aanvang nam, ontstond, in alles behalve ideale werkvoorwaarden, de Bibliographie van de moderne Vlaamsche Literatuur 1893-1930. Eerste deel: De Vlaamsche Tijdschriften. In de loop van vier jaar kwamen de 10 afleveringen van de pers. Dit monumentale naslagwerk, waarin niet minder dan 60 tijdschriften geanalyseerd en van de onmisbare registers voorzien zijn, zal in lengte van dagen de literair-historici en de studenten het tijdrovend snuffelen in vergeelde jaargangen besparen.

Het lag in de bedoeling van Dr. Roemans dit eerste deel te doen aansluiten bij een tweede, dat de medewerking der Vlaamse schrijvers aan de Noordnederlandse tijdschriften en de studies over Vlaams werk aldaar zou bevatten, en bij een derde, dat het zelfstandig verschenen werk en hun medewerking aan de tijdschriften zou vermelden. Hieruit blijkt dat de jonge gepromoveerde werkelijk grootse plannen koesterde. Zelfs een heel leven zonder leraarsopdracht en -verantwoordelijkheid zou er amper voor volstaan hebben.

Moeilijkheden en tegenslagen hebben Dr. Rob. Roemans nooit ontmoedigd, integendeel. Moeilijkheden zijn er om overwonnen te worden, hierin de leuze indachtig van Willem van Oranje: ‘Men hoeft niet te hopen om iets te ondernemen, noch te slagen om te volharden’.

Noch het tweede, noch het derde deel konden uitgewerkt worden, maar de bedoeling van dit derde deel loopt als een rode draad doorheen het levenswerk van Dr. Roemans al wordt het de gebruiker in verschillende vormen geboden.

Er zijn de talrijke kronologische opgaven van het werk van schrijvers en geleerden, al dan niet met de opgave van medewerking aan tijdschriften, week- en dagbladen - Gaston Martens (1929), Karel van de Woestijne (1929), Jozef Horemans (1930), Lodewijk Scheltjens (1933), Jozef Muls ,1942), Jan Gessler (1948 + 1954), Robert Foncke (1949), Floris van der Mueren (1950), Franz de Backer (1951), Paul de Keyser (1951), Jan Lindemans (1951), Julien Kuypers (1953), Cyriel de Baere (1954), Jozef van Mierlo (1956), Vital Celen (1956), Joris Eeckhout (1960), Gery Helderenberg (1961), Louis Sourie (1963), Jan Vercammen (1967), Jan Grauls (1967), Karel Jonckheere (1968) - naast de Bibliografische aanteekeningen bij Paul Kenis' Een overzicht van de Vlaamsche letterkunde na ‘Van Nu en Straks’ (1930) en de Bibliografie van de leden van de Vereeniging van Vlaamsche Letterkundigen (1925-1935) in ‘Het Boek in Vlaanderen’ (1935).

Deze kronologische lijsten werden gevolgd door en afgewisseld met analytische bibliografieën, omdat Dr. Roemans vlug had ingezien dat een loutere opsomming van titels - hoe nuttig ook! - geen voldoende waarborg

[p. 141]

biedt voor de leefbaarheid van een oeuvre en geen adekwate hulpbron is voor de gebruikers. Daarom deze ‘ontledende’ bibliografieën waarin, dank zij een bondige samenvatting van inhoud en strekking, het substantiële van elk werk wordt vastgelegd. Een dergelijke opzet eist van de bibliograaf nauwgezette lektuur, vertrouwdheid met de tijd en de opvattingen van de kunstenaar of de geleerde, zin voor syntese. Ze bezorgt de bibliograaf echter een veelzijdige kennis en een ruime belangstelling. Ze aksentueert tevens het dienende karakter van de bibliografie: de gebruiker wordt ingelicht over de inhoud en weet meteen of een verdere kennismaking met een werk voor zijn belangstellingsobjekt nuttig of noodzakelijk is. Aldus werd analytisch behandeld het volledig werk van Cyriel Buysse (1931), Stephan de Jonghe (1934), Leonard Willems (1934), F.V. Toussaint van Boelaere (1936), Aloies de Maeyer (1938 + 1958). Jozef van Mierlo (1939), Anton van de Velde (1944), August Vermevlen (1934 + 1953), Constant Godelaine (1955). Jozef Droogmans (1955). Julien Kuypers (1968).

De derde vorm waarin Dr. Rob. Roemans de bibliografie heeft beoefend is voor de belangstellende leek wel de meest aantrekkelijke en de meest bevattelijke. Geen droge opsommingen meer, maar een doorlopende tekst als een essay, waarin een gestaafd beeld wordt ontworpen van de wetenschappelijke bedrijvigheid van een geleerde, wiens opvattingen en stellingen omschreven worden, terwijl het bibliografisch materiaal gaat schuilen in de voetnoten. Deze metode werd met sukses toegeoast op Jan-Frans Willems en zijn betekenis voor de Vlaamse Beweging en de filologie (1932). Jan Grauls en zijn bedrijvigheid op onomastisch gebied (1937). Jozef van Mierlo en zijn aandeel in het Hadewychprobleem (1939), Lodewijk Scharpé tegenover de Reinaert, Esopet en de Rederijkers (1942). Willem de Vreese en zijn aktie in de Koninklijke Vlaamse Akademie en voor het Middelnederlands (1950). Maurits Sabbe en zijn belangstelling voor de 17e en 19e eeuw (1952).

Ondertussen werden de tijdschriften nooit helemaal uit het oog verloren. In 1948 verscheen Een kwart eeuw toneelleven in Vlaanderen door Al. de Maeyer en Dr. Rob. Roemans (288 pp.). Deze bibliografie van het tijdschrift Toneelgids (1909-1940) bevat een schat aan gegevens over de aktie van het Katoliek Vlaams Volkstoneel en over het toneelmodernisme in Vlaanderen tussen de twee Wereldoorlogen. De analytische behandeling van de 26 jaargangen van het tijdschrift met zijn bijdragen over technische en teoretische toneelproblemen, zijn recensies van toneelstukken en besprekingen van opvoeringen, en de talrijke registers, die het de geïnteresseerde mogelijk maken onmiddellijk te weten welke werken werden behandeld zijn - ze zijn bovendien gerangschikt per taalgebied, zodat de internationale strekking van het tijdschrift duidelijk tot zijn recht komt - zijn voor de belangstellende een veilige gids op zijn speurtocht doorheen deze bloeiende toneelperiode. De lijst van de Noord- en Zuidnederlandse én buitenlandse periodieken die in Toneelgids voorkomen is reeds een énige bron op zichzelf.

In 1958 werd onder impuls van Karel Jonckheere en dank zij het begrip voor dergelijk niet-renderend kultureel werk vanwege de uitgever Loe Nagels van Heideland te Hasselt de behandeling van de Vlaamse literaire tijdschriften weer opgenomen. Na 2 jaar voorbereidend werk verscheen de eerste aflevering gewijd aan Dietsche Warande en Belfort, en in geregeld tempo volgden elf afleveringen van ca. 260 pagina's elkaar op tussen 1960 en 1967. Op de vooravond van zijn plots afsterven werd zo goed als de laatste hand gelegd aan de laatste aflevering(en), waarin de tijdschriften opgenomen zijn die na 1960 en vóór 1966 werden opgericht.

Een bibliograaf komt in aanraking met alle aspekten van het kulturele leven, zoals blijkt uit het werk van Dr. Rob. Roemans:

de middeleeuwen: De beschrijvende bibliographie van en over Jan van Ruusbroec (1931), de analyses van het werk van Leonard Willems, Jozef van Mierlo, Lodewijk Scharpé, D.A. Stracke leidden als vanzelf naar de Middelnederlandse tekstuitgaven in de Klassieke Galerij. Beatrijs (1945, 1966: zesde druk), Karel ende Elegast (idem), Esmoreit (1954, 1966: derde herwerkte druk), Gloriant (1956), Lanseloet van Denemerken (1958, 1967: derde druk) en naar de bloemlezing Onze middeleeuwse letteren als spiegel voor ons volk (1955);

de rederijkers: van Leonard Willems en de Rederijkers (1934) of Elckerlyc (1937) naar de Analytische bibliographie van Maryken van Nieumeghen door Dr. Rob. Roemans en G.W. Wolthuis (1951);

17e eeuw: De Koninklijke Vlaamsche Academie en de Vondelstudie (1936), waarin naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan der Academie volgens de ‘ideologisch-kritische metode’ het aandeel van de leden in de Vondelstudie wordt vastgelegd;

plastische kunsten: de vertrouwdheid met het werk van August Vermeylen ligt aan de basis van de keuze uit zijn kunsthistorische bijdragen Van miniaturisten tot expressionisten

[p. 142]

† Dr. Rob. Roemans

(1967), terwijl een gelijkaardige keuze uit het werk van Leo van Puyvelde Vlaamse schilderkunst op een uitgever wacht; van Dr. Jan Grauls' De spreekwoorden van Pieter Breugel de Oude werd een nieuwe aangepaste uitgave bezorgd in vier talen (1963):

taalzorg: daarvan getuigen De beweging voor Algemeen Beschaafd (1937), Willem de Vreese en de strijd voor het Algemeen beschaafd voor Wereldoorlog I (1950), Het A.B.N. in het Vlaanderen van nu (1956) en last not least de Vlaamse Pockets Onze Taal, een keuze uit de taalkroniekjes van Jan Grauls;

de Vlaamse Beweging: Jan-Frans Willems uit de beginperiode en veel recenter de levensbeelden van Cam. Huysmans en van Frans van Cauwelaert gesteund op hun eigen getuigenissen (Vlaamse Pockets).

Na dit overzicht van het levenswerk van Dr. Rob. Roemans in zijn verschillende schakeringen, zou ik tans voor de lezers van Ons Erfdeel de betekenis van dit werk voor onze Nederlandse kultuurgemeenschap even willen toelichten.

Voor al wie de Vlaamse literatuur en kultuur als een volwaardig deel van de Nederlandse kultuur beschouwt - en dit terecht - is dit aspekt meteen duidelijk: wat men doet voor Vlaanderen, doet men voor de hele gemeenschap. Zo simplistisch wil ik het evenwel ook niet voorstellen, want wie met kritische aandacht de passage over het eerste grote werk van Dr. Roemans heeft gelezen, kan wellicht denken ‘dat klinkt toch eng Vlaams’. En inderdaad, in een opwelling van jeugdige Vlaamsgezindheid - denken we slechts aan de tijd van ontstaan: de periode van de strijd voor de ‘vervlaamsing’ der Gentse universiteit - beperkte Dr. Roemans zich tot de Vlamingen die aan de Vlaamse tijdschriften hadden meegewerkt, zodat we als openingsstuk de bibliografie krijgen van Van Nu en Straks die helaas slechts een torso is. Dit tekort heeft hij zelf ingezien en betreurd. Het bleek naderhand een gelukkig tekort, in deze zin dat juist gesprekken daarover met Karel Jonckheere aanleiding waren om de Bibliografie van de Vlaamse Tijdschriften voort te zetten, maar ditmaal in de meest strikte volledigheid - hoe kan het ook anders in onze periode van kultuurintegratie!

Onder de figuren die door Dr. Roemans in de loop van meer dan 40 jaar ononderbroken aktiviteit behandeld werden, zullen U onmiddellijk diegenen opgevallen zijn, die boven onze eigen Vlaamse kultuurwereld uitsteken en van Nederlandse, ja van Europese betekenis zijn:

-	August Vermeylen (1953, 484 pp.), wiens analytische bibliografie vollediger is dan het Verzameld Werk, reden waarom ze door de Wereldbiblioteek in hetzelfde formaat als het Verzameld Werk werd uitgegeven;
-	Leo van Puyvelde (1949, 180 pp.), die in tal van buitenlandse tijdschriften publiceerde en wiens hoofdwerken in een wereldtaal werden geschreven of vertaald;
-	Jan Gessler (1948 + 1953), de latinist, mediaevist en paleograaf;
-	Leonard Willems, Jozef van Mierlo en Willem de Vreese, drie namen die behoren tot de studie van de Middelnederlandse letterkunde, die de Noordnederlanders, die ook nog wel eens aan enge kultuurpolitiek durven te doen, steeds tot hun bezit rekenen.

Dr. Roemans' Middelnederlandse tekstuitgaven, die dank zij de samenwerking van De Nederlandsche Boekhandel en de Wereld-Bibliotheek ook boven de Moerdijk verspreid zijn, richten zich zowel tot de leek als tot de student, omdat ze beantwoorden aan de moderne wetenschappelijke maatstaven: terug naar het handschrift, zodat de tekst ook voor filologisch werk bruikbaar, want betrouwbaar is, en volledigheid in de opgave van het studiemateriaal, wat vooral in voor

[p. 143]

het grote publiek bestemde uitgaven nog al eens te wensen overlaat.

Nauwkeurigheid en volledigheid, in de mate van het menselijk mogelijke, zijn de kenmerken van heel dit omvangrijk oeuvre. ‘De werkwijze van Dr. Roemans en zo diende ook die van zijn medewerkers (zijn gelukkige slachtoffers) te zien, was veeleisend, nl. veel tijd eisend, veel korrespondentie, veel navraag, veel zorg, veel navorsing, veel wikken en wegen, veel schrijven, en... veel schrappen (om van het goede niet te veel te bewaren). Alleen een wetenschappelijk-strenge metodiek van navorsing en uitwerking, alleen een aanhoudend aandringen waar het moest en volhouden waar het kon, hebben het mogelijk gemaakt dat het vorserswerk van Dr. Roemans een merkwaardig aandeel betekent in de wetenschappelijke beoefening van de neerlandistiek.’ (aldus Dr. M.A. Nauwelaerts, een van die gelukkige slachtoffers, in ‘Dr. Rob. Roemans en de Nederlandse Letteren’, in ‘Analytische Bibliografie van Dr. Rob. Roemans’, p. 11).

Dit getuigenis van een medewerker - Dr. M.A. Nauwelaerts en Dr. Rob. Roemans verzorgden o.m. samen een bloemlezing ‘Onze Letteren. Handleiding bij de geschiedenis der Nederlandse letterkunde (1951) - wijst op een typisch kenmerk van de overledene: zijn behoefte aan menselijk kontakt. Ondanks het voortdurende snuffelen in oude en vergeelde boeken en tijdschriften, was Dr. Roemans geen muffe kamergeleerde geworden. Zijn optimisme en entoesiasme, zijn geloof in het nut van zijn arbeid voor de komende generaties, het kontakt met de jeugd als leraar en met vakgenoten, op samenkomsten, kongressen en door gezamenlijke uitgaven, hebben zulks verhinderd. Al bleef het zijn hoofdbekommernis ons kultuurpatrimonium veilig te stellen voor de toekomst, daarnaast leefde in hem de drang zijn volk in ruime mate te laten delen in het zelfverworvene en het inzicht te leren krijgen in verleden en heden. Zelden heeft iemand tevergeefs een beroep op hem gedaan. Hij vond zelfs nog tijd voor voordrachten en radiolezingen.

Ook voor Dr. Rob. Roemans gold ‘Repos ailleurs’. De rust, die hij zich gedurende zijn leven zo zelden gunde, heeft hij tans - voor onze kultuurgemeenschap helaas veel te vroeg - gevonden. Maar tot het laatste uur heeft hij gewerkt en plannen gemaakt. Ik, die het voorrecht had gedurende de laatste 15 jaar eerst zijn leerlinge en naderhand zijn medewerkster te zijn, zal in de mate van mijn krachten zijn werk in zijn geest trachten voort te zetten.

Drs. Hilda van Assche, Vorst-Brussel