Ons Erfdeel. Jaargang 11

Jozef Decoene. ‘Daar is niets onbeduidends in deze man.’

‘Zij waren de laatsten die poogden het Europa-essay van Novalis met meer dan een romantische droom te vullen, gelovend in een rijk van de geest en de vrijheid, van gegedifferentieerde maar solidaire Europese waarden, die niet onderworpen waren aan links of rechts’. Dit schrijft Victor Leemans in zijn inleiding tot het ‘Jozef De Coenealbum’ over figuren als Verwey en Gorter, Albert Mockel en Stefan George, Verhaeren en Mallarmé. En omdat hij dit schrijft in zijn voorwoord tot een merkwaardig monografisch huldeboek, wil hij hebben dat wij de figuur van De Coene ook in dit licht beschouwen. Vitaliteit, impulsiviteit en onbegrensde leergierigheid, kunstzin en doorzetting zijn wel de kenmerken geweest van deze taaie, hartelijke, zwierige seigneur van een Kortrijkzaan. ‘Een Westvlaamse meneer, die kon vloeken als alle serieuze Vlamingen en die zijn gevoelig hart verborg onder krachtwoorden’ (Ernest Claes)... ‘de man die steeds de mate sloeg en het aanschijn van Kortrijk heeft helpen wijzigen’ (Stijn Streuvels)... ‘een groot industrieel, een volwaardige kunstenaar en een trouw Vlaming’ schrijft Fred Germonprez, die de niet gemakkelijke taak op zich heeft genomen dit boek samen te stellen en de tekst ervan te schrijven. Hij is er echter wel in geslaagd - Germonprez weet overigens wel hoe hij een boek moet struktureren - niet alleen een waarheidsgetrouw boek te schrijven, maar ook een aantrekkelijk en in het bijzonder dan voor diegenen die wel de naam van de firma kennen, maar die nooit de stichter ervan hebben ontmoet of benaderd. Boeiend is het zeker geworden zo'n levensoverzicht, want boeiend is ook dit leven geweest: harde arbeid, beginnend sukses, uitbreiding, tegenkantingen, sociale kommer, oorlog, nasleep, dood.

Jozef De Coene, ‘Meneer Jozef’ voor zijn werknemers en ‘Seppen’ voor zijn vrienden, werd te Kortrijk geboren in 1875, als zoon van een behanger, die vroeg zou sterven, en van Coralie Tavernier, de dochter van een Gents kunstschilder en verwant van de bekende Lieven Bauwens. Jozef De Coene zal dus wel de kunstzin van zijn moeder hebben geërfd, maar evenzeer de werkzaamheid en het doorzettingsvermogen. Want deze vrouw bleef zeer vroeg als weduwe achter en kon, met de hulp van een paar medewerkers en van haar kinderen, de grondslag leggen van een bedrijf dat in enkele decennia zou uitgroeien tot een van de belangrijkste van het land en bekend zou worden over de gehele wereld.

In de ‘Kortrijkse Kunstwerkstede’ heeft men het kunstambacht en de ‘industrial design’ avant-la-lettre steeds eer aan gedaan. Dit gebeurde onder een groeiende en steeds scherper wordende konkurrentie en dank zij taai en volgehouden speurderswerk in werkplaatsen en laboratoria. In deze fabriek werd - voor het eerst in Europa - triplex

[p. 154]

‘Portretstudie’ door Jozef De Coene.

uitgedacht, geplakt en in gebruik genomen, werden ook al voor het eerst, vezelplaten ingeschakeld, werden nieuwe vloerbekledingen ontworpen, werden bij duizenden radiokasten voor Philips geproduceerd, werden geregeld kunstenaars ingeschakeld om het produkt ook estetisch verantwoord te houden. Dit alles en nog veel meer is het werk geweest van deze man: iemand uit de kleine middenstand afkomstig, iemand die de kans heeft gekregen en die meteen groot heeft gezien. Hij heeft echter ook nogal wat moeilijkheden gekend in zijn leven: stakingen, opkomend syndikalisme, krisis van het ekonomische leven, politieke ontgoocheling, verdachtmaking. Hij wist ze alle te keren, te omzeilen of uit te roeien. Hij is daarom allereerst als mens groot geweest, als kundig leider, als grootziend industrieel, als Vlaming die Europeër werd. Maar Jozef De Coene was ook een artiest. Hij ging niet alleen met de kunstenaars om, hij schakelde niet alleen kunstenaars in zijn bedrijf in (omwille van de artiesten én omwille van het bedrijf) maar hij was zelf, blijkens het getuigenis van zeer velen, iemand die gevoelig was voor al wat schoon was, ook voor al wat geweldig was in de schoonheid. Hij heeft ooit een boek geschreven ‘Ontdekkingstocht’ - gedrukt in zijn eigen uitgeverij ‘De Eikelaar’ - de eik was het simbool van zijn leven en zijn werk. Het verscheen in 1931 op 300 eksemplaren, met houtsneden van Jozef Cantré en met akwarelen van Albert Saverijs. Het is het verhaal van een uitstap (van Kortrijk naar Geluwe) met de tram, tijdens de eerste dagen van de eerste wereldoorlog. Impressionistisch, lyrisch zelfs en af en toe duidelijk poëtisch en plastisch van beelden is zijn taal in dit werk. Streuvels had hem ertoe aangezet deze herinnering op papier te zetten. Zijn ‘Ontdekkingstocht’ is een curiosum.

Zijn schilderijen zijn meer bekend. Met kunstenaars omgaan was zijn lang leven. Legendarisch zijn de trips met de schuit ‘De Waterhoen’, in de jaren dertig, op de Leie en ‘Langs de Vlaamse binnenwateren’: de Van de Woestijnes, Albert Saverijs, Albert Servaes, Valerius de Saedeleer, Cyriel Buysse, Gaston Martens, Herman Teirlinck, August Vermeylen, zijn vriend en medewerker Arthur Deleu - een wonderlijk gezelschap, een even wonderlijk zuildoorbroken gezelschap, dat regelmatig bijeenkwam, waarvan de leden ook geregeld de weg vonden naar Kortrijk en naar De Coenes woning en bedrijf. Hij heeft zelf ook heel veel geschilderd. Het voortreffelijk uitgegeven boek brengt hiervan een overtuigend bewijs: zestien mooi gedrukte kleurplaten geven ons een idee van zijn werk. Het is ontstaan uit een volbloed akademisch klassicisme, met statige faktuur en schuchtere kleuren, doch algauw heeft de ziel in de schilder de bovenhand gekregen en zien wij van De Coene zuiver impressionistisch werk, dat steeds zuiver afbeeldend bleef, maar in de uitvoering, vooral in de speurtocht naar het licht, de lichtinval, de schaduw, de toets kreeg van een persoonlijke interpretatie. Een tijdlang heeft De Coene ook in het spoor van het pointillisme gelopen. De tema's die hij behandelde zijn vooral het landschap geweest, het landschap onder alle seizoenen, het zeegezicht en vooral het portret. Zijn portretten van Streuvels, De Win, Vierin, De Smet, Saverijs e.a. getuigen van een rake visie, maar ook van technische vaardigheid en van doorvoeling in het kunstenaarschap. De Coene eksposeerde herhaaldelijk te Kortrijk, te Brussel, te Antwerpen. Zijn kunst werd geloofd in Franse en Vlaamse bladen. Zijn kreatieve stempel op het kunstleven ten onzent is vanzelfsprekend niet zo groot als dit van een Permeke, een De Smet, een Saverijs zelfs, en toch verdient hij meer dan een pittoreske, dokumentaire benadering.

Uit het hier behandelde boek leren wij overigens ook dat De Coene de kunst, zijn schilderkunst dan in het bijzonder, niet altijd en niet uitsluitend heeft beschouwd als een uitlaat, een verstrooiing in zijn wel zeer drukke beslommeringen, dat hij integendeel

[p. 155]

aktief, dynamisch, zelfs ontstuimig in en achter zijn werk stond en dat de draad van de kunstzin doorheen zijn gehele leven loopt.

Jozef De Coene werd door Fred Germonprez boeiend behandeld. Hij rijst voor ons op als een persoonlijkheid, als een figuur. Vrijmetselaars en priesters, koningen en prinsen, paters en sociologen, taalkundigen en kunstschilders, ekonomen en dramaturgen, schrijvers en dichters telde hij onder zijn vrienden, maar niet in het minst bleef hij verknocht aan zijn medewerkers van het eerste uur en aan de vele arbeiders die hem als leider van het bedrijf hebben gekend. In 1950 is hij overleden, met een woord van vergiffenis op de lippen. Maar zijn bedrijf bestaat en bloeit in hoge mate. Hij heeft zich met de moeilijkheden gemeten, en hij is er boven uit gestegen. Dit is het weinige en het vele dat men van een rechtgeaard mens kan zeggen bij het overschouwen van zijn leven. Willem Putman heeft ooit over hem geschreven: ‘Daar is niets onbeduidends in deze man’.

Fernand Bonneure

Fred Germonprez: Jozef De Coene - 20×25 cm, 192 blz. - Met talrijke kleurplaten, zwart-wit illustraties en dokumentaire bijlagen - uitgave van de Stichting Jozef De Coene en de Uitgeverij Lannoo te Tielt. Ingenaaid 350 BF, gebonden 450 BF.