Ons Erfdeel. Jaargang 11

[p. 20]

een terugblik op het ‘derde colloquium neerlandicum’
prof. dr. w. thys ● voorzitter van de werkkommissie

Van 5 tot 9 september 1967 had in ‘Het Oude Hof’ in Den Haag het Derde Colloquium plaats van Hoogleraren en Lektoren in de neerlandistiek aan buitenlandse Universiteiten, gehouden onder auspiciën van de Gemengde Technische Commissie ter uitvoering van het Nederlands-Belgisch Cultureel Verdrag en georganiseerd door de Werkkommissie van Hoogleraren en Lektoren in de neerlandistiek aan buitenlandse Universiteiten. Deze Werkkommissie is ontstaan uit het Eerste Colloquium dat in 1961 in Den Haag werd gehouden en zij heeft intussen ook het Tweede Colloquium samengeroepen en wel in 1964 in Brussel.

In dezelfde ‘Indische Zaal’ van het voormalige Koninklijk Paleis aan het Noordeinde, waar in 1961 zeventien buitenlandse neerlandisten voor de eerste keer bij elkaar kwamen, was tans nauwelijks plaats voor de achtenzestig kollega's uit het nabije en het verre buitenland en alle andere genodigden. Zo goed als alle Westeuropese universiteiten waar Nederlands wordt onderwezen, waren door een of meer docenten vertegenwoordigd zodat daaraan alleen al het ‘Colloquium neerlandicum’ zijn karakter van internationaal kongres kon ontlenen. Maar bovendien waren er kollega's overgevlogen uit Argentinië, Kanada, Indonesië, Japan, de Verenigde Staten en Zuid-Afrika. Voor waarnemers van buiten ons vakgebied was precies het meest spektakulaire element van dit Colloquium het feit dat al deze kongressisten, of zij nu Katsuo Toku, Ward, Fabiao, Vormberge of Shetter heetten, allemaal en uitsluitend Nederlands spraken. De bij internationale bijeenkomsten tans gebruikelijk geworden apparatuur voor simultaanvertaling, heeft bij ons alleen dienst gedaan als geluidsversterker. Naast de buitenlandse neerlandisten waren er ook binnenlandse hoogleraren in de neerlandistiek aanwezig, ambtenaren van de Nederlandse en Belgische Ministeries van Onderwijs en van Buitenlandse Zaken, Ambassaderaden en Kulturele Attachés van Nederland en België, alsook vertegenwoordigers van instellingen, verenigingen en tijdschriften die zich in het bijzonder wijden aan de uitstraling van onze kultuur in het buitenland.

Verheugend verschijnsel was wel dat voor de eerste maal ook de neerlandistiek in Indonesië

[p. 21]

De deelnemers aan het 3e Colloquium werd door de Nederlandse Minister van Onderwijs en Wetenschappen, Z. Exc. Dr. G.H. Veringa op 5 september in het Mauritshuis te Den Haag een ontvangst aangeboden. V.l.n.r.: een Duitse deelneemster, Minister Veringa en Prof. Dr. Walter Thys, voorzitter van het Colloquium. (Foto A.P. Korthuys).

vertegenwoordigd was. Deze Indonesische aanwezigheid was tegelijk symbolisch en meer dan symbolisch. De belangstelling voor de studie van het Nederlands blijkt de jongste jaren in Indonesië zozeer te zijn toegenomen, dat zowel de autoriteiten als de docenten niet goed weten op welke manier zij de vraag naar Nederlands onderwijs kunnen beantwoorden. Verheugend vooral voor ons én de Nederlandse en Belgische organen die als ‘sponsors’ van onze Colloquia optreden, was wel dat de vraag naar meer aandacht voor het Nederlands in Indonesië, naar meer en betere ondersteuning van dit onderwijs met leermateriaal en andere didaktische en organisatorische middelen, van Indonesië zelf uitging zodat hier van de aanvang af een volkomen heldere atmosfeer voor het voeren van besprekingen en het treffen van akkoorden is geschapen. Wij zijn dan ook van plan op de grootst mogelijke schaal onze Indonesische kollega's bij het uitvoeren van hun plannen behulpzaam te zijn.

In gelijkaardige zin dient de aanwezigheid onderstreept van onze kollega die de neerlandistiek op het Zuidamerikaans kontinent vertegenwoordigt. Deze aktieve vakgenote heeft van haar kort verblijf in Nederland en België gebruik gemaakt om zoveel mogelijk kontakten te leggen met al de instanties die haar bij het uitbouwen van een centrum voor Nederlandse studies in Argentinië behulpzaam kunnen zijn. Zij ontvangt trouwens reeds sedert maanden, vooral van de Rijksuniversiteit te Gent en meer bepaald van de Rechtsfakulteit, geregeld dokumentatie van juridische en fiskale aard die zij bij haar onderwijs nodig heeft.

De talrijk opgekomen Zuidafrikaanse delegatie heeft, ook zonder hierop ook maar éénmaal de aandacht te vestigen, bij ons allen het bewustzijn versterkt dat wij, hoe dan ook de banden met de vorm van onze taal zoals die in Zuid-Afrika leeft, moeten verstevigen en

[p. 22]

vermenigvuldigen. De beste en de meest apolitieke politiek is daarbij ongetwijfeld de aandacht en de steun die wij verlenen aan de buitenlandse, dus ook aan de Zuidafrikaanse universititen die de studie van onze taal, onze literatuur en onze beschavingsgeschiedenis op hun programma hebben staan en die de veiligste waarborg bieden voor de uitstraling van onze kultuur in de wereld. En als een volwaardige tegenhanger hiervan zou het moederland (Nederland en België) voor een betere vertegenwoordiging van de Zuidafrikaanse taal- en letterkunde aan onze universiteiten dienen te zorgen. Het mag in dit verband wel een te betreuren toestand worden genoemd dat bv. geen enkele Belgische universiteit in of zelfs buiten het kader van haar neerlandistische instituten een fakultatieve of vrije kursus in de Zuidafrikaanse taal- en letterkunde op haar programma heeft. Onze jonge neerlandisten kunnen gemakkelijk tot de doctorsgraad opklimmen zonder ook maar één enkele Zuidafrikaanse auteur te hebben leren kennen. Telkens wanneer wij nogal gemakkelijk, en soms wel eens terecht, de steen werpen naar Duitse en andere buitenlandse centra voor germanistiek, voor de onverschilligheid of de onwetendheid die er met betrekking tot het Nederlands blijkt te bestaan, dan mogen we ook daaraan wel eens denken.

We hebben in september ten zeerste de afwezigheid betreurd van onze kollega's uit Oost-Europa, temeer daar er precies in de jongste tijd met enkelen van hen een levendig kontakt was ontstaan en de Werkkommissie in velerlei opzichten voor hen bemiddelend heeft kunnen optreden. Wij kunnen alleen maar de eerlijke hoop uitspreken dat de visumperikelen, voortvloeiend uit de politieke verhoudingen tussen Oost en West, in de toekomst en zo mogelijk reeds bij het in 1970 in België te houden vierde Colloquium, in die mate zullen zijn opgelost dat wij dan rond de konferentietafel aan onze kollega's uit de Deutsche Demokratische Republik, Polen en de Sovjet-Unie het welkom kunnen toesturen dat wij sedert 1961 voor hen in petto houden.

Voor dit Colloquium hebben wij, geloof ik, een gelukkige formule gevonden door een centraal tema te kiezen voor de lezingen en wel dat tema waarnaar de belangstelling van buitenlandse beoefenaren van ons vak die slechts éénmaal in de drie jaren in het moederland vergaderen, als het ware vanzelf moet uitgaan, nl.: de stand van de neerlandistiek als vak van wetenschap. Wij hebben voor subdisciplines als de lexikografie, het historisch taalonderzoek, de synkronische taalstudie, de medievistiek, de moderne literatuurgeschiedenis, beroep kunnen doen op met naam en faam bekende specialisten die telkens in een grondig, eerlijk en soms zelfs onverbiddelijk gewetensonderzoek, de grote realisaties hebben belicht maar tevens op de tekorten hebben gewezen, vooral dan die tekorten die er de oorzaak van zijn dat ons vak in het buitenland nog niet beoefend wordt op de wijze waarop het ingevolge zijn naar zuiver wetenschappelijke maatstaven gemeten waarde, recht heeft. Dit duidelijk en onverbloemd door gezaghebbende stemmen te hebben laten uitspreken, beschouw ik als een van de belangrijkste positieve aspekten van dit Colloquium. Het wachten is tans op het verslagboek waarin al deze stemmen zullen worden vastgelegd en waarvan de taak zal zijn in een grotere resonantieruimte dan binnen de fraai geskulpteerde wanden van de Indische Zaal mogelijk was, een konfrontatie tot stand te brengen met allen die aan de neerlandistiek werken. Wij hopen dat zij in dit verslag een richtlijn zullen vinden voor de toekomstige ontwikkeling van ons vak.

Ter gelegenheid van onze samenkomst heeft de Werkkommissie twee andere, haar bij vorige Colloquia opgelegde taken, als afgewerkte projekten ter tafel kunnen leggen. Het eerste is een tweeledige brosjure gewijd aan de historische positie van het Nederlands en de misvattingen omtrent onze taal in de buitenwereld, alsook aan de studie van het Nederlands aan buitenlandse universiteiten, verzorgd resp. door Prof. Dr. K. Heeroma en ondergetekende. Beide stukken zijn in Duitse, Engelse, Franse en Spaanse vertaling verschenen in het Bulletin van de Netherlands Universities Foundation for International Cooperation (NUFFIC) en zullen binnenkort als afzonderlijke brosjure worden gestuurd aan al de instituten voor germanistiek aan universiteiten in en buiten Europa. Wij hopen op die manier voor het Nederlands als universitair vak belangstelling te wekken bij diegenen tot wier bevoegdheid het in het algemeen behoort, erover te beslissen of het Nederlands al dan niet op het curriculum van een universiteit zal worden geplaatst, ofwel, zo het er al aanwezig is, wat er kan worden gedaan om het een effektiever werkingsmogelijkheid en een betere status te bezorgen.

Een tweede taak van de Werkkommissie, haar bij het Eerste Colloquium opgedragen en bij dit Derde Colloquium voltooid, betreft het bio-bibliografisch werk De Nederlandistiek in het Buitenland. Het universitair onderwijs in de Nederlandse taal- en letterkunde, cultuur- en politieke geschiedenis buiten Nederland en België. Dit 243 bladzijden tellende boek,

[p. 23]

waaraan talrijke buitenlandse neerlandisten hebben medegewerkt, bevat de zo volledig mogelijke geschiedenis van elke ons bekende leerstoel en lektoraat en de biografie (later aan te vullen met een supplement dat ook de bibliografie zal bevatten) van de achtereenvolgende bezetters ervan. Het boek omvat eveneens, in een afzonderlijk deel, de biografieën van een aantal vooraanstaande buitenlandse neerlandisten (de professoren Barnouw, Franck, Frings, Geyl, Lodewijckx, Van der Meer en Renier).

De Werkkommissie heeft een bijzondere inspanning geleverd om op dit Colloquium de aandacht te vestigen op al dat didaktisch materiaal dat we bij de studie van de neerlandistiek in het binnenland ‘sekundair’ zouden noemen maar dat een heel belangrijke rol gaat spelen zodra wij met ons vak naar buiten treden. Fonoplaten, films, dagbladen, tentoonstellingen, hebben inderdaad voor studenten die buiten de drie, vier of zes uur Nederlands die hun per week zijn toegemeten, nooit een visueel of auditief beeld van onze taal krijgen en in veel gevallen nauwelijks op de radio en zeker niet op de televisie beroep kunnen doen, een zeer bijzondere waarde. Tot hiertoe kwam dit materiaal evenwel niet eens tot zijn sekundair recht. Daaraan wil de Werkkommissie iets doen. Zo heeft zij kortgeleden de eerste, zij het nog onvolledige lijst gepubliceerd van fonoplaten op het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde die ooit werd samengesteld. Zo heeft zij ook met de medewerking van het Belgische Ministerie van Kultuur (wij hopen dat Den Haag spoedig zal volgen), kopijen laten maken van twee literaire films, met de bedoeling deze via de Nederlandse leerstoelen en lektoraten in het buitenland te laten cirkuleren. Zij hoopt dit projekt elk jaar met een paar nieuwe films aan te vullen en na verloop van jaren over een degelijke filmoteek te beschikken. De Werkkommissie werkt tans met de hulp van een aantal grote Nederlandse en Vlaamse dagbladen een rouleersysteem uit om onze buitenlandse kollega's geregeld, altans voor langere perioden, te laten beschikken over een Nederlandstalige krant. En als pièce de résistance mag zeker worden vermeld de ‘reizende tentoonstelling’ op het gebied van de Nederlandse literatuurgeschiedenis, waarvan de eerste serie, gewijd aan ‘De Nieuwe Gids’ en ‘Van Nu en Straks’, sedert 1964 in gebruik is en de tweede reeks, de Middelnederlandse literatuur betreffend, tans in Den Haag voor het eerst werd geëksposeerd. Met deze middelen hoopt de Werkkommissie de behoefte tegemoet te treden die aan dit soort media in zo hoge mate bij onze buitenlandse kollega's bestaat. Voor andere enorme behoeften zoals bijvoorbeeld een degelijk biografisch apparaat betreffende de neerlandistiek, hoopt zij te kunnen bemiddelen tussen de buiten- en de binnenlandse neerlandistiek en een aantal centra voor het onderzoek en de dokumentatie van onze taal en onze letterkunde, opdat uit het samenspel en de koordinatie van al deze instanties dat zou kunnen groeien wat misschien in de XIXe eeuw nog wel maar tans zeker niet meer door één enkele man kan worden verwezenlijkt.

Wat de positie van de docenten van Nederlandse of Belgische nationaliteit zelf betreft die met een leeropdracht in het buitenland worden belast, was het voor ons bijzonder aangenaam om kort na dit Colloquium, waarop alweer, net als bij vorige gelegenheden, volop aandacht was gewijd aan de ‘status’ van hen die met een opdracht naar het buitenland worden gezonden, het ‘Uittreksel uit de memorie van toelichting op de begroting 1968 van het Departement van Onderwijs en Wetenschappen’ te lezen. Daarin wordt onder hoofdstuk 58 in het ‘algemeen’ de ‘Samenwerking tussen de landen van het Koninkrijk en internationale samenwerking’ behandeld. De tekst luidt als volgt: ‘De minister stelt zich voor in het komende jaar in toenemende mate aandacht te besteden aan het onderwijs van de Nederlandse taal en letterkunde aan universiteiten en andere onderwijsinstellingen buiten het Nederlands taalgebied gelegen. Onder meer wil hij ernaar streven dat maatregelen tot stand komen, op grond waarvan gekwalificeerde docenten van Nederlandse nationaliteit, die tijdelijk buiten het Nederlandse taalgebied onderricht geven op de genoemde terreinen, ook de jaren aldus in het buitenland doorgebracht, i.v.m. pensioenrechten, als dienstjaren in Nederland kunnen doen gelden’. Wij kunnen alleen maar hopen dat de Belgische ambtgenoot van de Nederlandse Minister, voor zover nodig, tot gelijkaardige inzichten en voornemens zal kunnen komen.

De positieve balans waarmee ook het Derde Colloquium kan worden afgesloten is te danken aan de toewijding en het entoesiasme van onze kollega's in het buitenland en daarvoor wensen wij hen ook via deze weg zeer hartelijk te danken. De bescheidenheid waarmee zij hun taak vervullen is misschien juist het bewijs dat zij met een groots werk bezig zijn.