Ons Erfdeel. Jaargang 11

[p. 185]

tijdschriften en boeken

Hoop en wanhoop der Vlaamsgezinden - II.

In 1961 verscheen bij dezelfde uitgever en onder dezelfde titel het eerste deel van Herman Todts' ‘Kroniek van de Vlaamse Beweging’ (1944-1954). Het tweede deel van deze kroniek (1954-1965) is niet alleen heel wat uitvoeriger geworden, maar ook heel wat rationeler opgezet. De schrijver is gelukkig niet verblind geworden door de waardering die zijn eerste kroniek allerwegen heeft gevonden. Hij heeft konsekwent de fouten die het eerste deel hier en daar ontsierden weggewerkt, zodat deze kroniek zowel van een grotere beheersing van de materie als van een opvallende historische feeling getuigt.

In de periode 1954-1965 is de Vlaamse Beweging - in diskrediet geraakt door kollaboratie en repressie - voor goed een volksbeweging geworden die de politieke partijen heeft gedwongen haar als serieus medespeler te erkennen. De Vlaamse Beweging is in deze periode, niet meer als een ‘faux problème’, maar als een realiteit ervaren geworden. En dit is alvast een enorm winstpunt.

Herman Todts heeft met werkelijk bewonderenswaardige ijver uit de stilaan reusachtig wordende berg geschriften en dokumenten een kroniek opgebouwd die niet alleen de primaire verdienste heeft verslag uit te brengen over de meest uiteenlopende strekkingen en gebeurtenissen die aan de Vlaamse Beweging niet voorbij zijn kunnen gaan; maar hij is erin geslaagd altijd klaar en beredeneerd aan de hand van de dokumenten zelf een totaalbeeld op te roepen dat zelfs iemand die bij veel zaken nauw betrokken is geweest, verrast en boeit, doordat men voortdurend wordt gewezen op verband, oorzaak en gevolg.

De grote vraag die men zich na de lektuur van zo'n kroniek - die overigens leest als een boeiend avonturenverhaal, met klimaksen en depressies en vooral met levende helden(?) - moet stellen is wel deze: welke zijn de steeds meespelende motieven die de mislukking of het welslagen van de Vlaamse Beweging in deze periode hebben gedetermineerd? Hierop beknopt antwoorden is niet zo makkelijk, hoewel Todts' aanwijzingen ter zake meestal pertinent zijn.

Aansluitend bij zijn eerste kroniek stelt Todts in zijn inleiding (blz. 14) dat de koningskwestie (1950) België vijf jaar lang heeft verdeeld en dat Vlaanderen Vlaamser en Wallonië Waalser is geworden. De schoolstrijd (1956) vormt een eerste onderwerp van zijn beschouwingen. En de motieven die hierin domineren zijn: de Vlaamse bewustwording bij de katolieken is toegenomen, maar... de tweespalt tussen vrijzijnnige en katolieke Vlamingen is helaas vergroot (blz. 30). M.i. valt de balans van de schoolstrijd voor de Vlaamse Beweging als dusdanig - want ik zie ze als een beweging van alle Vlamingen- nadelig uit. Nu begrijpt men nog moeilijk hoe men in 1956 tot zulke hoogoplaaiende tegenstellingen en zulke diepe verscheurdheid is kunnen komen.

Op zoek naar de motieven die na de schoolstrijd het Vlaams bewustzijn in positiever en dus konkreter wegen hebben geleid, stelt Herman Todts dat de ‘Vlaamse Dag’ (27 februari) die tijdens de Wereldtentoonstelling (1958) te Brussel werd gehouden als een dag van ‘Vlaamse heropstanding’ (blz. 39) kan worden beschouwd. Het in 1956 gehouden Rodenbachjaar had bij de jongeren nieuwe geestdrift weten los te slaan. Het radikalisme dat nu door de jongeren werd uitgedragen, stoorde zich in 't geheel niet meer aan het verwijt van kollaboratie, dat zij gerust naast zich konden neerleggen. De ‘Vlaamse Volksbeweging’ komt in 1956 tot stand. Hardnekkig wordt vanaf dit jaar op de diverse politieke partijen pressie uitgeoefend, en zoals Todts het zo treffend zegt: op de Vlaamse C.V.P.-ers om hen aan te porren en op de Volksunie om hen in te tomen.

De repressie die altijd handig tegen de Vlamingen wordt uitgespeeld en als dusdanig een ‘kunstmatig misverstand’ (blz. 47) in het leven helpt houden, wordt ten dele in 1961 opgedoekt. Frankrijk had in 1951 en 1953, Luksemburg in 1952 en de Sovjetunie in 1955 verstrekkende amnestiërende maatregelen getroffen. ‘België liep de kans door het Hof van Straatsburg veroordeeld te worden.’ (blz. 55). Todts haalt ter zake een aantal treffende voorbeelden aan die illustrerend zijn voor het schijnheilig partiotisme van veel zgn. ‘weerstanders’. Op grond van de Vlaamse kollaboratie - die in Wallonië ten minste even erg,

[p. 186]

zoniet erger is geweest! - probeerde men de Vlamingen hun elementaire rechtseisen te blijven ontzeggen. De uitspraak van de socialistische eerste-minister A. Van Acker (mei 1957) is frappant: ‘De wonden van de oorlog zouden moeten geheeld worden, maar ongelukkig genoeg willen teveel mensen uit het repressieprobleem munt slaan.’ (blz. 58) Todts schrijft nog: ‘Voor de enen was de kollaboratie achteraf gezien fout, maar ze was begrijpelijk, omdat België Vlaanderen niet begreep. In dit licht was de repressie dubbel fout.’ (blz. 60)

Een ander steeds terugkerend motief is dat van de links-rechtsverhoudingen in Vlaanderen. Deze tegenstellingen wegen, altans in de door Todts behandelde periode, zwaarder dan de vlaamsgezindheid. Duidelijke aanwijzingen vindt men hiervoor wanneer in 1962 de kulturele autonomie ter sprake komt. Het motief komt tot in den treure terug, zodat de verkeken kansen om werkelijk positieve winst te maken, talrijk en bedroevend zijn. De unitaristische machten als hof, kapitaal en kerk, vrezen niets meer dan dat op een bepaald moment zowel links als rechts in Vlaanderen het eens zouden worden over bepaalde konkrete objektieven. Steeds opnieuw wordt de tegenstelling dan ‘bij’-gescherpt. Dit is werkelijk een van de meest bedroevende realiteiten in de Vlaamse Beweging.

De Vlaamse eis om industrialisering van Vlaanderen wordt na 1960 al maar dwingender. De Waalse oprispingen worden naar verhouding veelvuldiger en luidruchtiger. De bevoorrechte voelt dat zijn positie door de Vlaamse eisen in het gedrang wordt gebracht; de goedkope arbeidskrachten uit Vlaanderen zullen afvloeien. De Waalse politici worden mede hierdoor en meer dan ooit tevoren direkt in de Waalse beweging betrokken; de Vlaamse politici daarentegen worden in de Vlaamse beweging geschuwd en gewantrouwd. (blz. 131). Dat deze laatste vaststelling allerminst een winstpunt voor de Vlaamse Beweging is, zal iedereen die zich bewust is van de noodzakelijkheid op het konkrete politieke vlak tot realisaties te komen, wel moeten toegeven. De ingewortelde achterdocht van de Vlamingen voor de politici in België is hoezeer ook historisch te verklaren, de jongste jaren vooral bitter noodlottig geweest. De Waalse beweging daarentegen heeft steeds ten dele altans gesteund op vooraanstaande Waalse politici. Het renardisme dat eind 1960 als een laaiend vuur over het land sloeg, bewerkte niet alleen een dreigende scheuring in de B.S.P., maar achter de geprogrammeerde sociaal-ekonomische struktuurhervormingen en het federalisme gingen ook steeds meer Waalse politici staan. Men kan zeggen: noodgedwongen. Ik zou dat niet durven poneren.

Het renardisme in Wallonië beschouw ik persoonlijk niet zozeer als een linkse revolte, dan wel als een ultieme poging om de bevoorrechte positie te handhaven. De demokratie van Walen en Franstalige Brusselaars houdt halt op 't moment dat de Vlamingen verder weigeren ‘den heere’ te dienen in ‘deemoed ende lankmoedigheid’. Dan slaan linkse Walen, konservatieve katolieke Walen, het Hof, de franskiljons, de adel en de kerk de handen in mekaar. Kost wat kost moeten de Vlamingen klein worden gehouden. Een kolonialistisch paternalisme krijgt de bovenhand en daar is geen lievemoederen aan. Zelfs de Waalse kommunisten doen eraan mee... als het maar tegen de Vlamingen gaat. De Vlamingen kunnen als het ware ‘uiteraard’ géén goede Belgen zijn omdat zij de (Franse) ideeën die ten grondslag lagen van de oprichting van België hebben ‘verraden’. De basisidee was namelijk: ‘la Belgique sera Latine ou ne sera pas.’

Is de Vlaamse Beweging in wezen een sociale beweging omdat zij opkomt voor de sociale, ekonomische en kulturele rechten van een gehele volksgroep; de Waalse Beweging is dit niet, omdat zij in voortdurende inkonsekwentie leeft. Als het erop aankomt de eigen privileges te vrijwaren dan wordt het ergste monsterverbond dat men zich maar kan indenken gesloten. En als de kerk de Vlamingen - zoals in de kwestie Leuven - andermaal een ezelstrap geeft, dan juichen ook de ultra-linkse Walen dit kerkelijk paternalisme toe. Deze en andere fundamentele inkonsekwenties zijn schering en inslag in België. Terecht en hoewel erg ontmoedigend, maar wij moeten de realiteit resoluut in de ogen durven kijken, schrijft Todts: ‘De vlaamsgezinde moet daarom niet hopen binnen afzienbare tijd tegenover een gesprekspartner te staan voor wie dezelfde woorden dezelfde betekenis hebben.’ (blz. 168). En ik wil hier ter verduidelijking aan toevoegen: voor de Vlamingen is een gezonde demokratie een gezonde demokratie, maar voor de Walen en Franstalige Brusselaars is demokratie in België een handig systeem waarmee bij ‘tijd en wijle’ gegoocheld wordt, maar waarachter een funest imperialisme schuil gaat.

De ‘eenheid van het land’ is het doorzichtige schild dat alle traditionele partijen waarin de Waalse en Brusselse invloeden meestal nog primeren, als een ultiem verdedigingsmiddel

[p. 187]

voor zich houden. Wanneer de splitsing van het Ministerie van Openbaar Onderwijs (1961) uitloopt op een ‘adjunktschap’ voor de Vlamingen, groeit in Vlaanderen het onbehagen. De beslistheid waarmee in dit jaar de regering Lefèvre-Spaak de ‘vastlegging van de taalgrens’ op het regeringsprogramma plaatst en uitvoert is alleszins moedig te noemen. Deze wetgeving moest de maatschappelijke ekspansie van het Frans in België indijken. (blz. 203). Todts slaagt erin deze beroerde periode levendig op te roepen, hoewel ik niet nalaten kan te wijzen op zijn hoogst onvolledige informatie i.v.m. de kwestie Komen-Moeskroen. Hier is men falikant fout geweest en het ‘Taalgrenskomitee West-Vlaanderen’ is wel tijdig - toen ook politiek nog iets te doen was - met grondige informatie naar voren gekomen. Geheel de kwestie is gewoon te herleiden tot een slechte taktiek van Vlaamse zijde: wij zullen Komen-Moeskroen kado doen aan de Walen en ze zullen zoet gestemd zijn i.v.m. Brussel. Nu weet helaas iedereen dat het Waals imperialisme dit niet als een zware toegeving heeft beschouwd. Men heeft desondanks Hertoginnedal niet kunnen voorkomen, zodat de Brusselse olievlek werd uitgebreid. Beide pillen zijn zo bitter te slikken dat zij het moedig engagement van de regeringsleider Lefèvre overschaduwen. Dat de Vlaamse pers met name in de kwestie Komen-Moeskroen weinig fair heeft gespeeld weten niet alleen de insiders. Van objektieve informatie was in die tijd gewoon geen sprake. Het ‘Taalgrenskomitee West-Vlaanderen’ kon moeilijk een krant gaan uitgeven om zijn stem en die van de Vlamingen (de meerderheid, nog steeds!) in deze gebieden te laten horen. Men heeft hen gewoon genegeerd omdat men er niet aan herinnerd wilde worden dat men 45.000 Vlamingen kado gaf voor de Voerstreek, die ons normalerwijs moest toekomen. Dat Herman Todts hier nogal vluchtig overheen gaat vind ik wel wat te gemakkelijk.

De uitspraak van de Waal, oud-eerste-minister J. Duvieusart dat ‘un wallon qui apprend le flamand est un wallon dénaturé’, typeert het klimaat van onverdraagzaamheid waarin de taalwetgeving van 1963 tot stand is moeten komen. De balans van deze wetgeving is voor de Vlamingen positief, in die zin dat Vlaanderen als Nederlandstalig werd erkend, dat het Waals taalimperialisme (voorlopig) werd afgegrendeld, dat het bedrijfsleven werd vernederlandst en dat de Voerstreek bij Limburg werd gevoegd. Negatief zijn: het verlies van Komen-Moeskroen en vooral de uitbreiding van de Brusselse olievlek. De regeling voor het Brusselse kan niet als een winstpunt worden beschouwd en wie het anders voorstelt probeert m.i. alleen fouten goed te praten. Want de hypokresie van de Brusselse patriotten grenst inderdaad aan het ongelooflijke: zij overtreden ‘wellustig’ de wetgeving van hun zo met de ‘lippen beleden dierbaar België’.

In de drie laatste hoofdstukken worden de grote ‘hangende’ problemen behandeld: Leuven, de groeiende belangstelling voor het federalisme in Vlaanderen en in Wallonië en de grondwetsherziening. Het onbehagen groeit naarmate oplossingen (?) worden gevonden die niemand geheel bevredigen. De kwestie Leuven heeft in Vlaanderen een revolte ontketent en de Walen hebben - ik verwijs naar wat ik hiervoor over hun inkonsekwentie ter zake reeds schreef - het autoritaire verdikt van de Belgische bisschoppen toegejuicht. De decentralisatie wordt hier en daar - noodgedwongen - doorgevoerd; het aantal aanhangers van het federalisme verontrust de grootmachten (hof, kapitaal, sindikaten, kerk e.a.). De grondwetsherziening zal hoe dan ook rekening moeten houden met het vinnig Vlaams onbehagen. Ook Herman Todts ziet nog niet hoever men te ver zal willen (durven!) gaan.

In al haar uitvoerigheid kan deze bespreking slechts een idee geven van wat dit boek te bieden geeft. De schrijver geeft zowel per hoofdstuk als voor geheel het boek een bibliografie opgemaakt en een personenregister maakt het werk bijzonder bruikbaar. Deze veertig bladzijden bronnen illustreren het monnikenwerk dat hier met sukses werd verricht: een aantal illustraties, waarvan ik de onderschriften niet steeds vrij van favoritisme vind, maken het boek nog aantrekkelijker.

Tenslotte zou ik, ondanks mijn oprechte bewondering en waardering voor dit boek, toch een bezwaar willen formuleren: de schrijver heeft zich m.i. hier en daar te zeer persoonlijk betrokken gevoeld bij bepaalde gebeurtenissen. Hieruit volgt dat hij zich te vaak als voorstander van een bepaalde partij uitgeeft en daardoor niet altijd geheel verantwoord bezwaren aanvoert tegen een andere. Ver van mij natuurlijk hem het recht te ontzeggen een politieke partij als dusdanig genegen te zijn. Ik vind dat dit echter nooit zou mogen gepaard gaan met boude uitspraken die al eens te weinig rekening houden met goede menselijke bedoelingen. Ik geloof bijvoorbeeld dat het wel op zijn plaats zou geweest zijn indien hij toch even de aandacht had gevestigd op de konsekwentie waarmee Prof. H. Fayat, als Minister-adjunkt voor Buitenlandse zaken, de vernederlandsing in het diplomatenkorps heeft doorgevoerd. En er zijn meer van die dingen die ik heb gemist. Het

[p. 188]

zijn tenslotte slechts vlekjes, die niet kunnen beletten dat ik het boek ook aan onze Noordnederlandse en buitenlandse vrienden warm aanbeveel. Het zal hen een betrouwbaar beeld geven van de kompleksiteit van de situatie van de Vlamingen in België. En dat is een niet geringe verdienste.

Jozef Deleu

‘Hoop en wanhoop der Vlaamsgezinden’ door Herman Todts, Uitgaven Davidsfonds, Blijde Inkomststraat 79, Leuven - 1967 - 360 bladzijden + 8 buitentekstplaten - ingenaaid: 96 BF - f 7 - ingebonden 125 BF - f 9.