Ons Erfdeel. Jaargang 8

[p. 18]

Taalstrijd en Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen
door Luc Verbeke
Sekret. Komitee voor Frans-Vlaanderen

vervolg XXVII

Na het afwerpen van de eerste vrucht, het tijdschrift ‘Notre Flandre’, scheen het op het gebied van praktische realisaties voor Frans-Vlaanderen weer een paar jaren rustig. Er was toen zeker al een grote kring belangstellenden en sympatisanten, maar de gehele werking moest worden gedragen door een klein aantal personen (romantici anno 1830, zoals sommigen nu nog altijd menen...). Alle inspanningen van die kleine kern waren gericht op het in stand houden en verspreiden van het tijdschrift ‘Notre Flandre’. Daarbij was het inrichten van de Kultuurdag te Waregem eveneens een reële prestatie, die veel tijd en energie van diezelfde mensen opeiste. Het was voor een buitenstaander gemakkelijk te zeggen: die zittingen zijn te akademisch en leveren niet veel op, men kon nauwelijks vermoeden hoe moeilijk het was dergelijke samenkomsten in te richten. Men besefte ook te weinig het bijzonder belang van de Kultuurdag op zichzelf. Door de Kultuurdagen werden immers de kulturele betrekkingen tussen Fransen Belgisch Vlaanderen hersteld op een wijze zoals men sinds het verval der rederijkerskamers niet meer had gekend.

Wat zou er van ons in Vlaams-België geworden zijn, indien wij kultureel volledig van Noord-Nederland waren afgesneden gebleven? En zijn diegenen die hebben aangestuurd op toenadering tussen Noord en Zuid, op veelvuldige kulturele betrekkingen, op de kulturele integratie van het Nederlands taalgebied, dan ook dwepers, dwazen en romantici die hun kruit nutteloos hebben verschoten?

De vijfde Kultuurdag - gehouden op 7 september 1952 - was minder bewogen dan de vorige, was literair-historisch van inslag en zette verder een raam open op Zuid-Afrika. Na het welkomstwoord door Dr Paul Tuytens (het was de laatste maal dat hij als plaatselijk voorzitter van het Davidsfonds het openingswoord

[p. 19]

uitsprak) werd door André Demedts het woord verleend aan Z.E.H.A. Viaene, Conservator van het Gezellemuseum te Brugge en hoofdredakteur van ‘Biekorf’, die handelde over de Frans-Vlaming Jacob De Meyere (1491-1552), vader van de Vlaamse geschiedschrijving. Mej. Teresa van Marcke droeg Zuidafrikaanse gedichten voor en het jeugdkoor Andleie o.l.v. Joël Lepeer zong Zuidafrikaanse liederen. De namiddagzitting bracht eerst een belangrijke maar zware uiteenzetting over ‘Het existentialisme in de Franse literatuur’ door de Zuidvlaming Prof. Dr. Pierre Berteloot, die zijn referaat volledig in een korrekt Nederlands voordroeg. Vervolgens zong Andleie nog enkele Vlaamse liederen, deklameerde Teresa van Marcke enkele mooie gedichten van Joos Utendaele en sprak Dr Jan Klaas over het onthaal dat ‘Notre Flandre’ te beurt was gevallen. Tenslotte vertelde E.H. Corsmit over zijn ontmoetingen in Frans-Vlaanderen.

De zesde Kultuurdag, die plaats had op 13 september 1953, betekende een keerpunt in deze zin dat E.H. Gantois er thans zijn volledige medewerking aan verleende. In zijn jaarlijkse boodschap uit Frans-Vlaanderen, verschenen in ‘De Standaard’ van 10 september 1953 (in de vorm van een vraaggesprek met Bert Bijnens, zoals hij dat vroegere jaren deed en ook nog enkele jaren zou doen) schreef hij in verband met zijn houding tegenover ons: ‘In een nabij verleden hebben wij min of meer van mening kunnen verschillen nopens de doeltreffendheid van zekere werkwijzen, zoals over de geschiktheid van het een of ander gebaar. Ik ben nu de mening toegedaan, dat die kleine tekortkomingen alleen hun oorsprong vonden in een zeker gebrek aan persoonlijke kontaktneming met het ‘echte’ Frans-Vlaanderen. Nooit heb ik aan de zuivere bedoelingen van de inrichters en minder nog aan het nut van hun initiatief getwijfeld.’

Wij moeten toegeven dat wij Frans-Vlaanderen toen nog niet kenden zoals wij het nu kennen en ook nu nog worden wij bij elk bezoek en bij elke persoonlijke kontaktneming rijker aan kennis van land en volk. Zij die menen over Zuid-Vlaanderen en zijn problemen te mogen oordelen na een vluchtige doorreis zijn misschien niet romantisch maar in elk geval zeer verwaand.

Persoonlijk verdiepte ik mij in die tijd ook in de lektuur van het werk van E.H. Gantois en van de vooroorlogse Zuidvlaamse tijdschriften (die hij mij via Bert Bijnens bezorgde) en ik moet erkenen dat daardoor mijn bewondering voor zijn persoon, voor zijn ideeën en voor zijn aktiviteiten werd opgewekt. Zoals het Jan Klaas was vergaan die Vlaamsgezind werd toen hij de verdediging van Gantois hoorde tijdens diens naoorlogs proces, zo overkwam het mij dat ik door het heilig vuur van zijn geschriften werd aangewakkerd. Volkomen eerlijk bracht ik dan ook mijn bewondering tot uiting in de artikels en verslagen die ik toen als naamloze gelegenheidsmedewerker in ‘De Standaard’ schreef.

De zesde Kultuurdag was gekenmerkt door een sterkere deelneming van Zuidvlaamse zijde. Tijdens de voormiddagzitting sprak de Frans-Vlaamse toonkunstenaar Maxime Dumoulin over het muziekleven in Frans-Vlaanderen en de folklorist-kunstenaar Jozef Dezitter oogstte veel bijval met een in pittig Vlaams gehouden voordracht over Zee-Vlaanderen. Achteraan in de zaal stelde hij zijn werken tentoon en daar was ook voor het eerst een verkoopstand van boeken

[p. 20]

geopend. 's Namiddags werd door André Demedts een merkwaardig historisch overzicht over het ‘Comité Flamand de France’ voorgelezen. Dit overzicht was van de hand van L. Bertram, een pseudoniem van een Frans-Vlaming die in levende lijve in de zaal aanwezig was, maar die enkele dagen later in ‘De Standaard’ ontkende dat hij iets met E.H. Gantois te maken had! Door Johan van Mechelen werden een aantal konkrete programmapunten naar voren gebracht en Jan Klaas sprak een treffend slotwoord uit. Wij moeten ook nog aanstippen dat tijdens een der besprekingen Prof. Dr V. Celen een voorstel kwam bepleiten dat leidde tot een vrij vinnige diskussie, nl. het sturen van een motie naar de Raad van Europa om te protesteren tegen het taalverbod in Frans-Vlaanderen. Op voorstel van onze voorzitter, die meende dat ons komitee zich deze rechtstreekse inmenging niet mocht veroorloven, aanvaardde Prof. Celen dan zelf de motie op te stellen, bekleed met de handtekeningen van eminente Vlaamse hoogleraren. Het is mij niet bekend of er van deze motie iets is terecht gekomen.

De zevende Kultuurdag - gehouden in de zaal Rerum Novarum, op 5 september 1954 - lag in de lijn van de vorige: een voormiddagzitting met literaire inslag en een namiddagzitting meer gewijd aan de Vlaamse strijd in Frans-Vlaanderen en aan konkrete problemen en aktieplannen. 's Voormiddags sprak Prof. Celen over Michiel De Swaen, naar aanleiding van de driehonderdste verjaardag van diens geboorte en daarna hield de dichter Emmanuel Looten - die dank zij Prof. Celen had aanvaard om te Waregem te komen spreken - een poëtisch-filosofische voordracht, die werd gevolgd door een deklamatie uit zijn werk door Anton Van der Plaetse.

Het hoogtepunt van de dag was het schitterend en bezield referaat van de jonge Etienne Pette uit Rijsel, die tijdens de namiddagziting sprak over ‘Ce qu'est pour nous la Flandre’. Na hem trad nog Z.E.H. Raes (uit Bettrechies) op en tenslotte hield ik voorlezing van het verslag van de jury van de Michiel De Swaen-prijskamp die in Frans-Vlaanderen werd uitgeschreven door het tijdschrift ‘Notre Flandre’. Dit mooi initiatief betekende een heraanknopen met de Taal- en Letterkundige Wedstrijden van het Vlaams Verbond van Frankrijk vóór de oorlog. Deze eerste wedstrijd kende ongetwijfeld een mooi sukses. Van de prijswinnaars noemen wij o.m. Dr. J.E. Van den Driessche, Lucien Demey, Mevr. F. de la Chapelle, E.H. Despicht, Dr Leroy. Twee onder hen waren in de zaal aanwezig en kwamen hun prijs afhalen. De toegekende prijzen bestonden uit boeken, die ons welwillend werden geschonken door de Waregemse Kultuurkamer, het Davidsfonds, de V.T.B., boekhandel Orion (Gabrielle Demedts) en A. Demedts.

De Kultuurdag werd bijgewoond door een twintigtal Frans-Vlamingen en uit Noord-Nederland was weer Dr Jochems aanwezig. Op het einde van de namiddagzitting hield deze laatste een opgemerkte improvisatie waarin hij er zich over beklaagde bijna telkenjare de enige deelnemer te zijn uit Noord-Nederland. In 1951 hadden wij weliswaar ook de heer Huber van het A.N.V. opgemerkt, maar het was wel zo dat er iets moest gedaan worden om de Noord-Nederlanders meer in de werking te betrekken. Dat is dan ook gebeurd.

De zevende Kultuurdag bracht ons verder in kontakt met enkele jonge studenten

[p. 21]

o.m. Jan Hardeman, zoon van burgemeester Emiel Hardeman uit Westouter. Begeesterd door de toespraak van Etienne Pette richttte hij op 16 december 1954 een Frans-Vlaanderenavond in voor het K.V.H.V. te Leuven met Pette als spreker. Dit gaf aanleiding tot de oprichting van een werkgemeenschap ‘Zannekin’ te Leuven en Gent (waar vooral Jef Ruysschaert de grote ijveraar was) die meehielp aan de verspreiding van ‘Notre Flandre’, Frans-Vlaanderenavonden inrichtte, (zo trad Etienne Pette ook op te Gent op 23 februari 1955), een boekenaktie lanceerde, enz. Jan Hardeman zou ook meehelpen aan het inrichten van de suksesrijke Vlaamse toneelopvoeringen van de Westouterse ‘Verbroedering’ (vanaf 16 januari 1955) en aan verscheidene andere initiatieven o.m. aan de eerste volksfeesten te Ekelsbeke.

Ook met seminarist Gilbert Van Ryckeghem - thans leraar te Waregem - waren wij in 1954 in betrekking gekomen. Dit kontakt zou eveneens vruchtbaar zijn. Na de zevende Kultuurdag richtte E.H. Van Ryckeghem immers in de kring van de seminaristen en studenten een K.S.A.-Zuid-Vlaanderen-werkgroep op die enkele mooie plannen zou uitwerken, o.m. een Zuid-Vlaanderen-kamp, een gestencilde uitgave van een Zuid-Vlaanderenwerkmap en van een Gids voor Frans-Vlaanderen door Bert Bijnens (thans aangevuld en herwerkt uitgegeven door de heemkring ‘Bachten de Kupe’), het inrichten van studententrektochten naar Frans-Vlaanderen, een Zuid-Vlaanderennummer van ‘Hernieuwen’ (april-mei '55) enz. Meteen willen we hier vermelden dat ook de Vlaamse Toeristenbond op 16 maart 1953 voor een waardevol Zuid-Vlaanderennummer had gezorgd en dat ook het tijdschrift ‘West-Vlaanderen’ een mooi nummer zou uitgeven in juli '55.

Financieel stonden wij er echter einde 1954 niet bijster goed voor. Er was een deficiet en van officiële zijde kon er moeilijk steun worden verkregen. In 1953 hadden wij weliswaar voor het eerst een provinciale toelage van 3.000 F kunnen verkrijgen, maar de subsidie werd in 1954 tot 1.000 F teruggebracht. Na de zevende Kultuurdag besliste de plaatselijke afdeling van het Davidsfonds dat zij niet langer de helft van het deficiet zou dragen. Wij hebben dan geprobeerd de Kultuurdag te laten inrichten te Kortrijk door het gouwbestuur van het Davidsfonds West-Vlaanderen. Wij vergaderden daartoe op 12 februari 1955 te Roeselare met de gouwraad. De konklusie was dat de Kultuurdag verder het best door ons zou kunnen worden ingericht te Waregem, en dat het gouwbestuur ons een jaarlijkse steunbijdrage van 1.000 F zou verlenen.

Om op de been te kunnen blijven hebben wij dan maar een andere oplossing gezocht, die achteraf propagandistisch ook de beste is gebleken. Zo schreven wij op 19 februari 1955 zestien Vlaamse kultuurverenigingen aan om hun steun en medewerking te vragen. Zo komt het dat naast het plaatselijk inrichtend komitee van dan af een beschermend komitee werd opgericht waarin afgevaardigden van de verschillende patronerende verenigingen (in 1955 waren er reeds een tiental) werden opgenomen.

En de boer... hij ploegde voort.

(wordt voortgezet)