Ons Erfdeel. Jaargang 8

[p. 7]

Een positieve balans
door Prof. Dr. W. Thys
Antwerpen

Er zijn zes universiteiten in Nederland en vier in België. Aan elk van die tien universiteiten is er een centrum voor de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde met twee tot drie hoogleraren en enkele assistenten, werkleiders en lektoren. Haast geheel het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek van het Nederlands is in deze tien plaatsen gekoncentreerd, haast alle neerlandisten worden er gevormd, haast alle publikaties op het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde vinden er hun oorsprong, van alle neerlandistische verenigingen, ‘maatschappijen’ en akademie-sekties maken de leden van de tien universitaire centra voor Neerlandistiek als het ware de kern uit. Toch mag niet worden vergeten dat deze twintig tot dertig professoren mét hun staf van medewerkers, slechts een fraktie vormen van het getal hoogleraren en lektoren die Nederlands in het buitenland onderwijzen. Inderdaad, er zijn op dit ogenblik zowat honderdveertig docenten in de Neerlandistiek werkzaam aan universiteiten buiten Nederland en België. Wij halen deze cijfers alleen aan - ze moeten natuurlijk op hun juiste waarde worden geïnterpreteerd - om te onderstrepen dat deze honderdveertig buitenlandse neerlandisten een potentieel uitmaken dat terdege doorweegt bij het berekenen der uitstralingskansen van de Nederlandse taal en kultuur over onze grenzen.

In een zich steeds meer internationaliserende wereld heeft het Nederlands, ook alleen al om zich te kunnen handhaven, behoefte aan zoveel mogelijk kontakten buiten het eigen taalgebied: vertalingen van Nederlands literair werk (toneel inbegrepen), studies over Nederlandse taal en letterkunde in andere talen (ook als onderdeel van grotere taal- of literatuuroverzichten), leerboeken voor de

[p. 8]

Nederlandse taal, vertaalwoordenboeken, enz., moeten voortdurend dit kontakt helpen bewaren en verstevigen. Dat kan echter niet met sukses gebeuren vanuit het binnenland alleen. Hier vervullen de buitenlandse hoogleraren en lektoren in de Neerlandistiek dan ook een onvervangbare rol. Zij zorgen er om te beginnen voor dat er in het land waar zij het Nederlands onderwijzen, elk jaar een soms meer, soms minder bescheiden aantal jonge neerlandisten wordt afgeleverd die zelf in een of ander verband in de verspreiding van onze taal en kultuur kunnen worden ingeschakeld, als lesgevers, als vertalers of tolken of bij het wetenschappelijk onderzoek. Zij kunnen door hun eigen publikaties in de taal van het land waar zij onderwijzen, voortdurend de aandacht vestigen op de plaats van het Nederlands en de Nederlandse beschaving in de wereld, zij kunnen door allerlei relaties in en buiten hun universiteit, in een belangrijke mate ‘good will’ voor onze Lage Landen aankweken. Een Nederlandse biblioteek, lezingen en al de moderne media kunnen hen daarbij helpen.

Het spreekt evenwel vanzelf dat zij deze rol van ‘akademische ambassadeurs’ van onze landen slechts met vrucht kunnen vervullen als de omstandigheden en de arbeidsvoorwaarden voor hen zo gunstig mogelijk worden gemaakt. De band met het moederland - wat ook de nationaliteit weze van elk van deze docenten - moet reëel zijn en niet aaneengeknoopt uit een aantal wensdromen. Er moet in het moederland een apparaat zijn dat in hun behoeften voorziet. Zij moeten tevens aan hun universiteit op een zulkdanige wijze kunnen werken, dat hun onderwijs vruchten afwerpt, m.a.w. hun onderwijs moet worden ingeschakeld in het grotere geheel van de Germaanse-talenstudie en als een onderdeel daarvan worden erkend. Al deze voorwaarden kan een in een nabij of ver buitenland aangestelde, geïsoleerd werkende docent niet altijd voor zichzelf scheppen. Bovendien is het een grote verspilling van energie en tijd, wanneer er afzonderlijk voor ieder der in het buitenand werkende neerlandisten moet worden gezorgd en tevens kunnen de docenten zelf, geïsoleerd, niet profiteren van de ervaring of verwezenlijkingen van hun kollega's in andere landen.

Dit zijn enkele van de overwegingen die ons er drie jaar geleden toe brachten de buitenlandse neerlandisten voor overleg bij elkaar te roepen. Zo ontstond het Eerste Colloquium van Hoogleraren en Lektoren in de Neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten, dat in september 1961 in Den Haag werd gehouden. Thans is ook het Tweede Colloquium, met driemaal meer deelnemers, met deelneming ook van een groot aantal ‘binnenlandse’ neerlandisten, met een ruimer werkprogramma en een ook veel groter aantal begeleidende aktiviteiten - dit alles mede dank zij de bijstand van de Gemengde Technische Kommissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands Kultureel Akkoord - thans is ook dit Colloquium alweer geschiedenis. Heeft het aan de verwachtingen beantwoord? Is de positie van het Nederlands nu werkelijk sterker dan voorheen? Welke verwezenlijkingen of verbeteringen dringen zich op voor de nabije toekomst? Dit zijn enkele van die vragen die naar voren komen, nu de aangename drukte der aanwezigheid van onze achtenveertig kollega's uit zestien landen voorbij is.

De verwachtingen van dit Colloquium waren zo mogelijk nog hoger gespannen

[p. 9]

dan de eerste maal, drie jaar geleden. Nu nog meer dan toen was de hoop gekoncentreerd op de resultaten van de ontmoeting als zodanig, de ontmoeting van de docenten met elkaar, met de leidende instanties van de beide regeringen, met de binnenlandse neerlandisten, met vertegenwoordigers van allerlei organismen die de verspreiding van de Nederlandse kultuur in het buitenland behartigen, met letterkundigen, met pers en tijdschriften, met radio en televisie en niet minder met het land en het volk, vorige maal Nederland, ditmaal Vlaanderen. Wat dat betreft kunnen wij gerust zeggen dat de stoutste verwachtingen werden overtroffen. Er was een zodanig entoesiasme onder de deelnemers, er waren zoveel mogelijkheden voor allerlei kontakten dat hieruit alleen al ongetwijfeld iets goeds zal voortkomen. De gelegenheid die deze achtenveertig docenten hadden om de belangrijkste aspekten van hun onderwijstaak tijdens de werkvergaderingen vrijelijk met elkaar en met de vertegenwoordigers van de beide regeringen te bespreken, is van bijzonder groot belang gebleken voor de toekomst van het Nederlands in het buitenland. Of de positie van het Nederlands nu al sterker is dan drie of vier jaar geleden? De taak die voor onze beide landen is weggelegd ter versteviging van de Nederlandse kultuur tegenover de buitenwereld is zo veelomvattend dat er, met het apparaat waarover wij tans beschikken, in zo korte tijd nauwelijks enige merkbare vooruitgang kan worden vastgesteld. Toch moet bv. worden aangestipt dat de royale regeringssteun die dit Colloquium mogelijk heeft gemaakt en de voorziening van Nederlandse biblioteken in het buitenland door beide regeringen zowel als de versteviging van de administratieve status van de buitenlandse neerlandisten waaraan wordt gewerkt, ongetwijfeld de Nederlandse zaak op de duur ten goede zal komen. Het is evenwel zo dat de positie van het Nederlands slechts merkbaar zal kunnen worden versterkt als de leidende instanties van buitenlandse onderwijsministeries en universiteiten kunnen worden benaderd en overtuigd, uiteraard in een andere taal dan het Nederlands. Daarom behoort het tans tot de dringendste taken van hen die deze Colloquia hebben georganiseerd, een aantal publikaties voor te bereiden in vier tot vijf vreemde talen ten einde daarmee een aantal akademische centra in het buitenland te bereiken. Het spreekt vanzelf dat deze publikaties zullen uitgaan van de gedachte der eenheid van het Nederlandse taal- en kultuurgebied. Dit zal een van de belangrijkste middelen zijn om het aantal buitenlandse leerstoelen en lekoraten in de Neerlandistiek te verhogen. Honderdveertig lijkt heel wat voor de oningewijde maar het is nog bitter weinig. Elke buitenlandse universiteit die een centrum heeft voor de studie van de Engelse en de Duitse taal- en letterkunde, zal het zich als haar plicht dienen aan te rekenen ook aandacht te besteden aan het Nederlands, de belangrijkste Germaanse taal na het Engels en het Duits. Als wij de gelegenheid en de middelen krijgen om ons gedurende enige tijd hierop te koncentreren, dan kan de situatie van het Nederlands in het buitenland er over een vijfentwintigtal jaar geheel anders uitzien. Het is voor Vlaanderen niet onbelangrijk dat het in zo ruime mate aan deze taak kan meewerken. Dit verzekert het aandeel van ons land in de buitenlandse vertegenwoordiging van onze taal en het komt ongetwijfeld ook het prestige ervan op binnenlands vlak ten goede.