Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1933

[p. 214]

Die Beessmous.

DIE hele dorpie het daarvan gepraat. Vuishoue is dan ook maar 'n ongewone iets op Sandfontein, en selfs op baie groter plekke is dit nie aldag dat 'n man soos Dik Jan die hoteltrappe afgeskop word nie.

Dit was die middag na die vetvee-vendusie. Die dorpie se enigste straat het gewemel van mense. Die kantien, die voorportaal van die hotel, tot die lang stoep het vol gesit van boere wat opgewonde gesels en die een heildronk na die ander op mekaar instel. Ja, die slagosse was die dag moddervet gewees, eintlik sulke broekdraers, blokke soos daar lanklaas op die jaarlikse vendusie te sien was.

Na hulle verweerde gesigte te oordele, verweerder as selfs dié van die boere om hul heen, was die twee mans wat in die hoekie op die stoep gesit het, klaarblyklik nie dorpenaars nie. Tog het Daniel du Plooy, klein en verskrompel, en sy groot gespierde maat gesit asof hul daar tuishoort en die teenwoordigheid van hul medemense en die geriewe van die beskawing weer 'n slag geniet soos alleen diegene weet om dit te geniet wie se hele lewe aan rondswerwe oorgegee is.

Albei het maar die dag vantevore teruggekom, Pat, die prospekteerder, wes uit die woestyn, Danie uit die Noorde, waar hy nege maande lank op die jag uit was, velle gebrei het, biltong gemaak het, en gedoen het wat sy hande gevind het om te doen, maar veral beeste geruil het, want Danie is 'n beessmous en het juis dorp-toe gekom om die vee wat hy bymekaargemaak het, van die hand te probeer sit.

Aan 'n tafeltjie regoor hul was Dik Jan, die groot beesboer, besig om drie setlaars wat vee wou koop, te trakteer, en ongelukkig het die een snapsie op die ander Dik Jan se anders versigtige tong die middag losgemaak.

Die distrik was vir opreggeteelde beeste nog te woes. Friese was daarvoor te tingerig, korthorings te swaar. Dit was kafferbeeste wat 'n man moes koop as hy vorentoe wou boer. Dié kon ver loop water-toe, het fluks aangeteel, was teen droogte bestand - - -.

Maar hoe glad van tong ook, Dik Jan het dit daardie middag maar opdraand gehad. Die drie met wie hy te doen gehad het, was van beter stoffasie gemaak as die intrekkers aan wie hy reeds beeste afgesmeer het. Vir die drie was die pryse wat hy vra, nou eenmaal te hoog.

Onder gewone omstandighede sou Dik Jan hom nie van stryk laat bring het nie. Maar die snapsies het begin trek; die groot beesboer was al net

[p. 215]

warm. Plaas dat hy hom in toom hou, was hy naderhand sommer op sy perdjie. Die drie kon na die hoenders gaan. Kon koop waar hul wou. Kon hul dik koop. Mog 'n beessmous hul maar in die kloue kry en hul behoorlik die vel van die ore trek. Beessmouse het mos geen gewete nie. Die vuilgoed sou enigiets... Maar verder het Dik Jan ook nie gekom nie. Toe hy weer kyk, was die Ier op hom en het 'n vuishou hom tussen die oë getref dat hy op die naat van sy rug lê.

Die gebeurtenis het 'n hele opskudding verwek. Daar die Ier geen beessmous is nie, was daar maar een uitleg: Pat was die middag dronk, ‘fighting drunk’ soos die een setlaar dit uitgedruk het.

* * *

Die gewone toeskouer sou gesê het dat die groot bruingebrande man wat daar bewegingloos op die kameelstomp sit, niks doen nie, aan niks dink nie, maar diegene wat die wye oop wêreld liefhet en die bekoring van die natuur ken, sou geweet het dat Pat versonke sit in die grootse natuurtoneel voor hom: 'n somerson, rooi aan die westerkim wat die gesigseinder met tienduisendtal skakeringe bespat en meteens wegsak, 'n vuuroseaan agter die aarde in - die skaduprag van die naderende donker wat sag oor die vlaktes op die aandkoeltetjie aangewuif kom en deur die klowe optrek na die trotse kruine wat oud en verweer daar bo teen die lig afgebaken staan, reusewagtorings waar die Voorsienigheid onverbiddelik paal en perk aan die uitbreiding van die woestyn stel.

Die vlaktes raak weg. Die oeroue kameelbome op die voorgrond begin trots agter die verdwynende lig aan te drywe. Die Korannaberg gaan in die donker op.

Die Ier kom stadig op die been en begin aanstap na sy staanplek, waar die vlamme van die kampvuur - groot soos alleen die naturel dit in 'n boomryke wêreld weet om te maak - reeds hoog in die lug opslaan.

Onverwagte gaste sit vanaand om die groot man se vuur. ‘Ekskuus dat ons gebruik maak van u staanplek,’ sê die een toe hul hom gewaar en opstaan om te groet. ‘Ons het gemeen om die plaas nog voor sononder te haal, maar ons perde is flou.’

‘Julle is welkom,’ sê Pat goedig. ‘Ek is maar te bly om geselskap te hê.’ En nie lank nie of die Ier met sy innemende maniere het dit al so ver gebring dat die drie jong setlaars dood op hul gemak om die vuur sit en gesels en koffie drink.

‘U is seker al jare in die land,’ sê die een naderhand terwyl hy hom na Pat wend. ‘Sal u ons nie van u ondervindinge meedeel nie?’

‘Nie vanaand nie,’ weier die Ier. ‘Maar as jul lus het, sal ek jul vertel wat 'n baie goeie vriend van my een slag deurgemaak het. Wie weet miskien verskoon dit ook my alte haastige optree die dag op Sandfontein.’

En by die vuur in die groot, donker nag vertel Pat sy storie:

[p. 216]

Op 'n snikhete agtermiddag sowat vyftien jaar gelede steier daar 'n man deur die ruie, aanmekaargevlegte doringstruike wat plek-plek die oewers van die Limpopo toegroei, tuimel hals oor kop die steilte van die wal af en kom onder in die water te lande. Gelukkig dat die kuil vlak was, want die man - ons sal hom maar Dirk noem - was al heeltemal te ver heen om te swem.

Met die grootste inspanning het die man darem orent op sy knieë gekom en bedwelmd om hom heen gekyk. So het hy lank snaaks vooroorgebuk gekniel, dan gulsig gedrink, dan met die plat kant van die hande op die water geslaan, en die kop doelloos van kant tot kant geswaai.

Langsamerhand het hy bedaar. 'n Snaakse gespanne uitdrukking het oor sy gesig gekom. Hy het die wal lank strak aangestaar. Maar eindelik het die onnosele uitdrukking uit sy oë gewyk en het Dirk geweet dat hy in die einste rivier sit waarna hy al daelank wanhopig soek.

Die reaksie was vir hom te veel. Sy hele liggaam het aan rittel en bewe gegaan. Sy bene het geweier om diens te doen. Hy het die gladde modderwal hande-vier-voete uitgesukkel en hom aan 'n takstam probeer optrek. Maar verniet of hy weer op die been kon kom. Drie dae en drie nagte aaneen na jou staanplek te soek, na 'n bekende boom of koppie waar jy tog koers vandaan kan kry, na water om jou brandende dors te les, is selfs vir die sterkste te veel.

Twee uur te perd reg noord stap Danie du Plooy dieselfde dag teen 'n los koppie uit en kry die beeste wat hy soek. Die spoor het hy die week vantevore al wes van die Blouberge gevat en dit daarvandaan af oor die Magalakwin gevolg, deur die gebroke veld af na die Pongolo toe en daarvandaan deur die ruie doringveld tot aan die Matlabas.

Tien dae alleen sukkel en spoorhou, nege nagte met die een oog oop slaap en waak dat die leeus sy ryperd nie opvreet nie, het die onvermydelike uitwerking op die man gehad. Sy oë is al aaklig hol. Dit lyk of hy sommer inmekaar kon sak, so uitgeput is hy.

Maar du Plooy stam van 'n stoere voortrekker-geslag af. Hy ruk hom reg en kyk die wêreld 'n slag deur: Suidwes 'n streek lowergroen bome - die loop van die Limpopo. Noordwes, tussen hom en sy staanplek, die een vaal grasvlakte en dorre kameelbult op die ander, 'n woeste onbewonde streek waar hy nie meer die krag het om deur te kom nie.

Die knaende pyn agter sy kop, onmiskenbare teken dat die koors hom alweer beethet, breek vir geen oomblik meer af nie. Daar is vir hom net een uitweg, suidwes wegslaan en regdeursteek veiligheid-toe. Hoe eerder hy by mense kom, hoe beter.

By dié gedagte het die klein verskrompelde mannetjie gou om die beeste gery en hul begin aanja rivier-toe. Daar het hy die middag by 'n kuil af-

[p. 217]

gesaal om die diere 'n bietjie te laat rus vir die lang nagskof wat nog voorlê. Hy wou net vuur maak, toe hy merk dat die aasvoëls die een na die ander om die draai van die kuil neerval.

Met die geweer in die hand en die voorvinger aan die sneller, want wie weet watter leeu of luiperd daar nie miskien sy prooi in die ruigte lê en bewaak nie, stap Danie nader. Wat de drommel sou dit wees wat die vieslike voëls so omring? Tog nie 'n mens nie?

Tot vandag toe nog herinner Dirk hom maar baie vaag dat hy in 'n velkombers toegedraai gelê het onderwyl sy laaste stukkie klere om 'n groot vuur gehang het om droog te word; dat 'n uitgeteerde mannetjie met verwilderde oë warm koffie in sy keel afgegooi het; dat hy op 'n perd gesukkel is deur 'n man wat hom elke slag laat val het en hom dan maar weer opgetel het, wat gesukkel en gevloek het totdat hy hom eindelik bo op die perd gekry het.

Dit was weke lank voordat hy so ver herstel het dat hy kon besef dat hy terug in die prospekteerderskamp is van waar hy op die jag uitgegaan het. By stukkies en brokkies het sy maters hom alles vertel: hoe hul vergeefs na hom gesoek het en al op weg was terug kamp-toe toe hul hom raakloop, bo op 'n perd vasgemaak wat deur 'n ylhoofdige man gelei word wat sy voete met byna bo-menslike inspanning stap vir stap vorentoe dwing.

Die man het twaalf uur oor 'n boeg geslaap en toe stilletjies die kamp uitgesluip en na twee dae weer teruggekom met die klompie beeste wat hy by die kuil moes gelos het.

‘'n Man van durf en daad voorwaar,’ merk een van die geselskap op terwyl Pat vooroor buk en 'n stompie optel om sy pyp aan te steek. ‘Maar u storie sou dan 'n verskoning wees vir u optree die agtermiddag op Sandfontein?’

‘Dit is ook,’ antwoord die Ier, ‘want as Danie du Plooy vir Dirk daar by die kuil laat lê het, dan het ek nie vanaand hier gesit en gesels nie.’

S.B. en G.C. HOBSON.