Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1933

[p. 200]

Die Laaste Beeld.

OP die Vrystaatse vlaktes is daar nogal plek vir bulte, grotes en kleintjies, koppies en miershope - die lang-bult met sy skofformaat kan soms so mooi die beskuitkoppies van die horison weghou, die laagtes so vér wegstoot van die sandklipkranse op sy ribbes. Laagtes en spruite is alte lief om gedurende die reënseisoen eers vir hulle eie kuile, skeure en holplekkies te sorg en dan die orige afloopwater aan te stuur rivier-toe. Fonteine drink vir al wat hulle werd is, want hulle kan mos in die winter pronk met ysglasbrille in die oggend en smiddags blinkoog tot dáár waar die kruisbessies in die somer tussen die sandklipkranse rondklouter om hulle broodjies te bak.

Braamfontein kniel onder die groot drag van somerweelde. Die kalwerhok is vanjaar te klein. Die grassate hang swaar aan die stengels - veral daar waar die kort-bult die lang-bult in die sy pomp; die plakkie is te gemaklik en breed en het nie eens soveel belangstelling in die omgewing om sy oorpuntjie effens op te krul nie.

Kosie vat so hier en daar grond... een hand op die slap hoedjie, waarvan die voorste rand so maklik op- en afklap, en die ander een oor die baadjiepunte op die maag; sy skaduwee is agter hom in oor die kweekwerf huis-toe.

‘Pa, Blommetjie het gekalf! 'n Yslike groot bulkalf met 'n spierwit kolletjie voor sy kop! Pa weet, Kolberg sal net 'n mooi naam vir hom wees, en Pa weet, outa Skalk sê my dat hy nog een dag 'n blok van 'n os sal word!’

Outa Skalk is met Blommetjie en Kolberg op pad kraal-toe. Outa waag dit nie om te naby te kom nie, want Blommetjie voel vandag in 'n bui om al wat voorkom te gaffel; haar oë kyk wild, haar neusgate stoom wyer oop, pekeldruppeltjies soek formaat en kleur op die neus. Sy kan nie vandag alles raaksien waarna sy so vinnig moet kyk nie; sy vorm om die beurt 'n vooren dan weer 'n agterhoede om haar klein besie. Sy steek vas, draai haastig om, ruik aan haar kalfie onder diep kosekreune, lek hom teen die nek en stap weer te vinnig aan. Die outjie lyk allesbehalwe in 'n vriendelike bui. As hy so onhandig 'n draffie probeer, dan klapsleep sy agterbeentjies teen mekaar; die knorrige trekkies bokant sy vies neusie lyk soos growwe snare waaroor hy kort-kort 'n ongetemde bulknoot uitstoot.

Die plaashond, Boel, stel baie belang in al wat klein is. Hy nader stertswaaiend om Kolberg welkom te heet in hierdie wêreld waar kalwers groot gemaak word om geslag te word. Sy verskyning plaas net die verkeerde kiekie

[p. 201]

in Blommetjie se groot oë. Haar krullerige stertkwas flap op 'n graspol.... Kolberg steek vas, draai skuins en aarsel solank... Boel staan op drie pote, die ander een hangleun vooruit op die kweek, en sy kop sak effens.... Blommetjie pylspring, met kop benede liggaamshoogte, Boel skram 'n boog deur die gras weg en verlustig hom verder in die welkome wedren, wat hom eerder groot lag gee as om hom bang te maak.

Blommetjie bebulk en bekreun die hele kraal toe Kolberg, met voorbene rietstyf vooruit, op sy sit die kalwerhok ingaan....

Hierdie gekerm staan 'n ouma koei glad nie aan nie - haar koutjie lê vir 'n oomblik stil.... ‘Waaroor al hierdie verspottigheid?’... 'n borrelslukkie, 'n neusoptrek-asemstoot, malende kakebene - oë sluit, en haar droomgedagtes word nie verder gekwel deur familiekommer nie.

Kolberg is op sy knieë agter in die hok besig om so te gaan lê dat hy nie op sy bene te lande kom nie - nog altyd sentimenteel-vies

Blommetjie se afskeidsbulk word deur die holte van die nag ingesluk.

Outa Skalk sit voor die kombuisdeur, met sy kniekoppe net so hoog as sy kop voor hom, besig om af te reken met 'n homp brood; sy kop duik effens vooroor as 'n beker koffie op die holte van sy hand rus.

Kosie se gebedjie is vanaand baie opreg: ‘Baie dankie, liewe Heertjie, dat Blommetjie vandag gekalf het, net jammer dat dit nie 'n verskalf is nie.’

* * *

In die kraal is dit 'n gewoel van die ander wêreld. Op 'n plat klip op die muur staan die blink emmers soos wagte; party so vol dat wit kronkelstrepies muur-toe syfer. Die skuimblase bol eintlik bokant die groot emmer uit. 'n Klein dopemmertjie wat vol was, is nou nie meer vol nie... van die skuimoë het uitgeblaas en weggeval.

‘Kyk nou, so'n moedswillige derduiwel!’ ontsnap die gemoed van een van die melkers wat opsy spring, emmer in die hand.... 'n miswolk, 'n snoep kalf wals agter om 'n koei; die tong van die koei hang by 'n bek uit wat aan 'n jong blaasbalkie laat dink.

‘Hok!’ 'n Hokstok bring die snoeperd op sy knieë; melkstrale speel fluitjie op die boom en binnekant van 'n emmertjie. Die koei wil nie bra sak nie; sy trek die melk vir Kolberg weg. Al Kolberg se aanvalmetodes het tot so ver misluk, en met 'n trek van misnoeë redeneer hy dat dit tog sy moeder is en dat hy tog mos sy moeder se kalf is.

In 'n ander hoek van die kraal toe-oog 'n groter kalf... vogblink tot amper by sy oë, terwyl die moederkoei met raspertong besig is om sy hare te borsel.

* * *

Die son begin die skaduwees in die kalwerhok vinnig opvou,... die hek gaan oop; die kalwers baljaar oor die werf kalwerkamp-toe. Kolberg

[p. 202]

is vanoggend katjie van die baan. Hy was die manhaftigste van almal om 'n hen met kuikens oor die tuinmuur te bêre.

* * *

Kolberg voel dronk in die vlei, wat lou-warm gestoof is deur die namiddagson. Hy gaap binnensmonds, terwyl sy een agterbeen styfskop en sy elegante liggaampie skraal trek en rimpeltjies oor sy skoffie gly. Sy ore trek bak as hy dromerig na sy maatjies tuur. Die botterblomme vermeerder voor sy oë; dit dein op en neer; die geel golwe oorspoel sy hele klein gedagtewêreldjie; hy kniel; sy koppie rus teen sy ribbes, sy keelvelletjie op 'n kloutjie. Hy dobber voort op die liggolwe van die vlei en word gesus in die skoot van somerloute. Dit klam onder hom op... die broeiende hitte wil hom verstik... hy asem die stilte in... hy slaap.

Die vlei wieg op sy skoot 'n dromende kalfie. Hy droom dat sy kop vassit tussen die sporte van die kalwerhokhek... hy spook en spartel... die hek hou...., sy keelvel skaaf, sy kop en ore is baie groot, sy oë draai in sy kop, sy stertkwas raps hom kriewelrig oor sy neus, en nugterwakker vlieë hy op en staan dáár....

Sy kalfmakkers in sy onmiddellike nabyheid is nog almal in droomland .... net so hier en daar wikkel 'n tregteroor as 'n vlieg daarop gaan sit.

'n Gevoel van dapperheid en 'n begeerte om alle dinge te ondersoek oormeester hom. Sy kop knik effens as hy in die rigting van 'n waterkuil stap. Kolberg skrik eers as die watervlak hom vol in die oë skyn; die gruis op die oppervlakte van die opening wat toegang tot die water verleen, laat hom sy brieke vinnig rem, soos iemand wat 'n steilte met 'n paar drukskoene afmartel.

Nog 'n paar treë van die water af begin sy nek al vorentoe rek en waterwaarts styfspan, terwyl die res van sy liggaamsgewig die droë aankleef. Asemstrale pers deur sy neusgate.... Sy blik peil dieper as net die spieëlgladde watervlak. Voor hom gewaar hy dof in die water die beeld van 'n ander kalf. Die skaduvorme van palmiet- en graspolle, met torinkies af in die water, borduur 'n raamwerk om die kalfgedaante onder die water. Kolberg word met 'n vrees van onverskilligheid bevange; hy leun eers agteroor met sy voorbene styfgespan voor hom uit, dog sy nuuskierigheid om nader kennis te maak met hierdie watermaat sterk sy selfbeheersing. Hy hang oor water-toe, sy voorbene hoepel effens, hy ruik na sy beeld in die water... te ver vooroor... sy neus is onder die water, die rimpeltjies en golfies jaag kant-toe, die hele watervlak is in beroering. In 'n blitssekonde sien Kolberg hoe sy watermakker se gedaante verrimpel, vervaag en terugsak tot die diepte. Terstond vlieg hy kort om, met opdrifseltjies vog aan sy voorpote... viesverskrik haal hy om weg te kom, met die beeld wat hy in die water gesien

[p. 203]

het, nog helder voor hom. Die portret wat deur die golfmengeling uitgewis is, dra hy met hom saam... Hy sluit weer aan by die res van die kalwergemeenskap.

* * *

Somers wyk en winters verdwyn... Die spruitjie kuil nog so laag deur die vlei; swart turfwalletjies krummel die water in, waar palmiet en gras polle plant langs die watersoom.

'n Blok van 'n os land by die slagpale van Johannesburg, met 'n lyfrondte wat dril soos 'n vrag hooi op 'n wa.... Bloeddamp smoor sy keel toe... Hy verspil sy krag deur verset.... Soos die glorie van waterskynsel kom die mes op hom neer... In 'n verlatenheidsgevoel stort hy inmekaar met gewaarwordings wat vlam... Die ewebeeld van 'n kalfie verrimpel onder in 'n waterkuil... die golfies spoed groter en vinniger weg. Bloedreuk versmoor die hele omgewing... die palmietpolle stap die water in, die graspolle volg... die los turfgrondjies korrel agterna die diepte in... die vlei vou toe oor die waterbeeld van Kolberg; sy oë verglaas... vervalle dofblink kykers verlang na die vrye veld... uit elke oogkuiltjie swel 'n traan wat ooprol in oneffe heldernat paadjies.

H.J. DE JAGER.

[p. *21]

KATEDRAAL VAN ROUAAN.
Deur Claude Monet.