Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1933

[p. 96]

'n Skets.

DIE rooidakhuis, met sy wit mure tussen die groen omgewing van 'n boereplaas, dut onder die blou van 'n Suid-Afrikaanse hemel. Die soldervenster leun so half-toe teen 'n afval stuk vloerplank, wat by 'n geringste windjie geneig sal wees om eers regop gedruk te word en dan pad te gee. Deur die opening kan daar in die skemerte op die solder tamaai groot stene boerseep, in kruiswoordraaiselvorm gepak, gesien word. Op die onderste breë sport van 'n half regopstaande leer, onder die venster, lê so 'n groot, swart kat, ook besig om te droom van katteweelde, kwaadgesinde honde en onverskillige muise.

Die son steek weer vandag op ou Rooiwal. Die sierbome, bokant die huis teen die randjie, vorm 'n regiment wat die opstal al van ver af sigbaar maak. Net so'n entjie onderkant die huis begin die heerskappy van hooguitstaande appel- en peerbome oor die vrugtetuin, waar bolle somergroen so tussen die blare, geelperskes en party bome weer skamerige rooiwangperskes aan die namiddagson blootstel. 'n Klompie pruimbome, so netjies in 'n ry net deuskant die inkeervoor, moet net beur om bokant die pruimtrosse nog 'n paar blaartakkies deur te steek. Onder die appelbome lê somar sulke yslike groot streepappels op hulle sy, rond en bont op die vogtige grond.

Die hoenders, party ou henne halflyf onder die klammerige grond toegeskrop, het ook al geleer dat die skadukolle maklik 'n hoenderhemel kan word op so'n warm dag; almal is in 'n luilekker stemming, behalwe een broeis hen wat maar alte buierig, nors en kriewelrig gestemd is om haar behoorlik tuis te voel onder die ander hoenders, wat nie die lewe na haar sin ernstig genoeg opneem nie. Ook nie te lank nie of haar verantwoordelikheid, deur instink aangevuur, skiet haar so snel na die kop, dat sy sonder versuim afsit na haar nes, in die stal agter 'n paar jukke. Net een ou haan staar haar vaderlik agterna en sien in sy verbeelding hoe die opkomende hoendergeslag weldra sal aangroei by die kosgeeplek op die kweek links van die waenhuis.

Net onderkant die tuin is 'n klomp ganse besig om te probeer stilbly onder 'n wilgersambreel agter die wal van somar so 'n ou dammetjie. 'n Paar jong mannetjies, wat langal moeg is vir die alewige gekyf van die ander trop, sit so ewe gedwee-verstote onder 'n kleiner wilgerboompie, waarvan die langste takpunte op die grond drup. In die water vlok net die ewebeeld van 'n langwerpig-uitgedroogde wattewolkie, wat die hemelruim te eensaam vind om te probeer aangroei en oor groter formaat te beskik.

[p. 97]

Selfs die vinke vind dit nou te eensaam en warm om te maai waar hulle nie gesaai het nie. Nog net so'n dun swermpie, met 'n langstert flap, met sy kromsteelpyp manewales, op die agterhoede, vlieg oor die onderend van 'n hawerland in die rigting van 'n populierbos, aan die onderkant van 'n lopie, so'n vierhonderd tree van die werf verwyderd.

Van die aangesig van die dagvors stroom strak strale van voldoening, omdat hy vandag weer alles wat leef en beweeg op Rooiwal, in sy mag kan troetel of gebied.... van die gladde klippies sy spieël kan maak, en alles wat plant is, laat neerbuig onder sy aanblik. Selfs die pampoenblare, in 'n nie te veraf geleë stuk land, voel hulle onmagtig om die klein pampoentjies behoorlik die blinkerige lyfies te beskerm; party outjies lê driekwart oop en snik langs die ou grotes, waarvan die wit rugge bokant die groen uitsteek. Plekke lê die groot beespampoene so na aan mekaar, dat dit lyk of hulle mekaar wil verdruk, en elkeen maar net moet stoei om 'n vaste lêplekkie te verower. Een grote sit half regop onder 'n paar blare, om die ander kans te gee om ook inkruipplek te kry. 'n Plaatjie soetriet, aan die onderend van die akker, blinkblaar ook maar net, want, wie weet, miskien nog voor vanaand donker sal party van hulle moet swig voor die wit tande van die swart Sagrys as hy gaan kalwers haal.

Ghoef!... Hierdie trommelgeluid kom uit die stal, waar die hen agter die jukke ewe manhaftig, so plat soos 'n pet, sit en ylhoofdig word. Ou Kol, die ryperd van die plaas, wat die ewewig van sy vet liggaam gemaklik op drie bene weet te handhaaf, staan half aan die slaap met sy toe oë, sy onderlip, wat effens bak hang en die onderkant van 'n paar wit tande sigbaar maak. Meteens skrik hy geweldig, helder nugter-wakker! Spits die ore na die sakdeur se kant toe en laat 'n benoude gesnork hoor. Sy anders so goedige ou kykers vonk nou van helse onrus en onheil. Wat sou dit vandag met ou Kol wees? Sou dit onaangename drome uit sy jongperddae wees, toe soms tot sy grootste gramskap 'n twee-disselboomgedoente aan sy agterlyf gehang is? Sy oubaas is tog seker te trots op sy ou ryperd om hom so te verkleineer tot die status van 'n slaaf. Alles lyk vir hom so vreemd in die stal. Hy voel of folterende spykers van alle kante die ruimte om hom al kleiner en nouer maak. Die afloopkersie in 'n swart hol plekkie in die muur dreig hom ook met iets afskuweliker as die grou van rotsskeure in die donkerste nagte, wanneer 'n onweer geweld uitoefen in 'n bergwêreld.

Swart voëlgedaantes, met witgeborduurde bekke, hou die plaaswoning dop en dwing om duiselig te word van die hitte, terwyl die begeerte om versadig te word hulle aanspoor om hulle kans waar te neem solank dit vir hulle die welaangename tyd is. Die skêrgeluide van die oopbek spreeus op die prieëlpaal voor die waenhuis dra daartoe by om ou Kol stapelgek van angs te

[p. 98]

maak.... Groot sweetdruppels korrel oor die getroue ou dier se liggaam. Die een-noot-gebrom van mal-bye wat gate in die kleigepleisterde mure boor, klink vir hom soos oorlogsgerommel vir 'n kind.

* * *

In daardie verlatenheid op Rooiwal is vandag iets te voel wat heimwee opwek en tragiek vertolk.... Op die agtergrond van die stilte word die dodemars op die harp van die natuur gespeel. Dit lyk of alles asem ophou... net soos die veroordeelde geblinddoek die doodsknal afwag.

Daar sit 'n knapie, die enigste kind van sy ouers, in die skadukant van die huis, verdiep in sy kinderspel. Die kweek is plekke somarso plat soos hy vanmiddag al daar rondgespook het om sy osse agtermekaar te kry. 'n Rukkie sit hy, ken op die knie, met voldoening al sy inspanningswerk en gadeslaan. So af en toe trek hy die een kant van sy mond so vol asem dat sy wang bol en 'n mens laat dink aan tandpyn of bynes uithaal. As hy so sit, dink hy baie diep en konsentreer met alle mag om nog altyd meer en meer verbetering in sy speelwerk aan te bring.

Stadig gaan 'n venster skuins bokant die seuntjie oop, en die oë van 'n moeder blou neer op haar Pedro. Sy praat niks nie. Bokant die trek van ware moederliefde blink twee oë van onrus. Die regop vrouegestalte laat haar oë wei al met die padstreep op tot dáár bo in die nek tussen twee deinsige bulterye. Dit is tyd dat haar man kan terugkom van die dorp af.

* * *

Wat vlam met koperkleur daar van die kraal se kant af in die dowwe kweekvoetpaadjie? Net die geghoef van ou Kol op die klipvloer van die stal en die véraf geblaf van 'n kafferhond by die strooihuise, waarvan die ronde grasdakkies op die bultjie uitsteek, is tekens wat lewe op die ou plaas rugbaar maak.

Die koperkapel nader die woning, met sy bolyf in sekelvorm gekrom. Geen geraas verraai sy koms nie. Die hele omgewing lyk magteloos betowerd. Die moederbeeld voor die raam, geplant soos 'n monument sonder spraak, verraai die rol van martelares. Pedro die prooi, en die kapel die pestilensie wat op die middag verwoes, wat die vloek aangetrek het soos 'n kleed... Die afstand tussen Pedro en die kapel word verkort in lewende beweging... Die gelaatstrekke van die vrou weerkaats smart, haar oë is vol van onrus, terwyl die oë van die koperkapel lewende venyn word en sy voorwaartse beweging met demoniese voldoening dreig. En Pedro? Hy sit met sy een beentjie so'n tonnelpaadjie deur die kweek... die lewe nog vir hom 'n speeltoneel.

Die kapel blink helderder na mate sy beweging oor die kweek in die sonskyn versnel in Pedro se rigting in die skaduwee... Die moeder se oë tuur nog steeds daar waar die heuwels die gesigseinder raak. Meteens word

[p. 99]

haar blik ondertoe gerig... net toe die kapel oor die skadustreep gly... 'n Blitsskok,... 'n wesensverandering soos dié van 'n vegsman wat 'n doodskoot vol in die gesig kry... 'n Donkerdowwe skaduwee sak voor die vensster weg... Geen traan of geluid nie.

'n Gesis laat Pedro opskrik... Sy oë kyk op in die blitse van die kapel.

So vroeg in die môre van sy lewe neig die skaduwees van sy lewensaand.

* * *

Die koperkapel verdwyn in die rigting van die stal.

H.J. DE JAGER.