Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1932

[p. 138]

Israël Querido ^†

ONDER die Nederlandse skrywers het die onlangs oorlede Querido heeltemal alleen gestaan wat sy hele uitbeeldingsvermoë betref. By die meeste prosaskrywers van daardie volk kry ons 'n groot voorliefde vir die klein realisme, die gesinslewe, 'n sorgvuldige beskrywing van die daaglikse gebeure met 'n nie alte sterk verbeeldingskrag gesien nie.

By Querido is die verbeelding feitlik alles. Dit laat hom die dinge geweldig sien; hulle groei uit hul gewone proporsies en rys omhoog as gigantiese skeppinge. Hy het 'n geweldige suggestiekrag besit: as hy een ding sien, dan groepeer 'n wemeling van ander dinge hulle daarom heen. Gedurig is sy verbeelding in beweging, besig om te skep en gestaltes te laat lewe. Visioen na visioen styg daar omhoog, totdat dit 'n bevreemdende, bonte wêreld van kleure, gestaltes, snel verwisselende situasies en silhoeëtte word, sodat dit ordeloos om die leser dein. Die fout van Querido het in 'n teenoorgestelde rigting gelê as dié van ander Nederlandse prosaskrywers: by hulle is daar dikwels 'n te groot inperking, vernouing van die verbeelding merkbaar, 'n angsvallige vrees aanwesig om 'n te romantiese uitsig op die dinge te gee. Querido het daar 'n behae in geskep om hom te laat gaan op die stroom van sy verbeeldingsdrif, en die gevolg was dat hy geweldige dinge gesien en uitgebeeld het, maar ook dat hy dikwels sy doel verbygegaan het en dat ons gehinder word deur sy gebrek aan maat en ewewig.

Sy hele Oosterse natuur het hom anders as sy landgenote laat kyk na die wêreld om hom, maar hy het nooit die Westerling se sin vir proporsie verower nie.

Israel Querido is in 1870 in Amsterdam gebore. Hy was die broer van die bekende Amsterdamse uitgewer, wat as skrywer bekend is onder die skuilnaam Joost Mendes.

Querido se ontwikkeling as skrywer was aanvanklik baie moeilik: dit was 'n worsteling van die fantasiemens met die nugter gereguleerde werklikheid, en 'n tydlank was hy ernstig siek, totdat hy, net soos Felix Timmermans, ontdek het dat hy 'n gebore skrywer is en dat sy wêreld juis dié van die fantasie is. In sy roman ‘Levensgang’ (1901) het hy die lewe van die diamantslypers beskrywe. Hy moes in die diamantslypery opgelei word, waarin hy so'n weersin gehad het. In 1912 het sy Beverswykse roman ‘Menschenwee’ verskyn, wat in Engels vertaal is, en toe sy breedvoerige beskrywing van die lewe in die ruwe Amsterdamse stadswyk ‘De Jordaan’. In hierdie werk

[p. 139]

kry ons growwe realisme, maar tog blyk ook uit dieselfde werk, met sy breë opset, watter sterk mensskeppingskrag daar in hierdie skrywer, met sy matelose Oosterse fantasie, geskuil het. 'n Hele wêreld van lewende mense, met hul hewige hartstogte, hul twiste en dierlike buitensporigheid, ets hy in ons verbeelding, maar meestal oorstroom deur sy romantiese gevoel, sy drang na 'n wêreld wat verder weglê as die nugtere allerdaagse.

Na hierdie werk het daar nog 'n hele reeks gevolg, waarvan ons noem ‘De Oude Wereld, het land van Zarathustra’; ‘Simson, de Godgewijde’; ‘Simson, Ontreddering’, ens. Sy verbeelding het toe hy ouer geword het, teruggegaan na die Ooste, hy het 'n intensiewe studie van die geskiedenis van daardie wêreld gemaak en met sy skeppende verbeeldingskrag probeer om dié vergane lewe weer op te bou. Sy kyk op die lewe was groots; hy wou graag die kragtige, die geweldige op die voorgrond bring. As ons die slot van ‘Simson, de Godgewijde’ lees, dan besef ons dadelik watter krag daar van sy uitbeelding uitgaan, hoe ons meegevoer word deur die ekstatiese van sy siening.

Verskillend is daar oor Querido se werk geoordeel. Naas die onregverdige mening wat ons in die oppervlakkige geskiedenis van die Nederlandse Letterkunde van Greshoff en De Vries kry, is daar weer die byna grenselose verheerliking van bewonderaars wat vir Querido die grootste prosaskrywer noem wat Nederland nog gehad het. Maar op sy gebreke is deur goeie kritici ook gewys: sy te bloemryke styl, sy oordrewe woordkoppelinge - ‘die woordopstapelingen en woordopstoppingen maken zijn werk tot een haast onverteerbare lectuur; daar komt nog bij de erfenis van Tachtig, die decenniënlang onze schrijvers verleidde om de woorden uit elkaar te trekken of in elkaar te duwen, woordkoppelingen te maken als lintwormen of woorden in elkaar te draaien als worsten’. Verder kan nog genoem word sy gebrek aan gevoel vir verhouding.

Maar dat hy brokstukke meesterlike prosa geskrywe het, blywende gestaltes geteken het, staan vas, en ons lees tog liewer sy werk, hoe vermoeiend dit soms is, as die afgemete ‘realisme’ van sommige gevierde skrywers, wie se handig geboude romans getuig van soveel ‘beheersing’.

C.M. VAN DEN HEEVER.