Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1932

[p. 66]

‘Op Die Water.’

VERLEDE jaar het ek 'n klein buiteverblyf gehuur aan die oewers van die Seine 'n paar myl buite Parys, en ek het altyd saans daar gaan slaap. Na verloop van 'n paar dae het ek kennis gemaak met een van my bure, 'n man van tussen dertig en veertig jaar en seker die eienaardigste mens wat ek ooit gesien het. Hy was 'n ou roeier, 'n verwoede roeier, altyd by die water, altyd op die water, altyd in die water. Hy moet seker op 'n boot gebore wees en hy sal sonder twyfel op sy laaste roeitog sterf.

Een aand toe ons aan die oewers van die Seine wandel, vra ek hom om my 'n paar anekdotes uit sy lewe op die water te vertel. En kyk, dadelik het die goeie man besield geraak, heeltemal 'n ander mens geword, welsprekend, amper 'n digter. Hy het in sy siel een groot, een verterende, onweerstaanbare hartstog gehad: die rivier.

‘A’, sê hy, ‘hoeveel herinneringe het ek aan togte op hierdie rivier wat jy daar vlak by ons verby sien stroom! Julle ander mense, julle bewoners van die strate, weet nie wat die rivier is nie. Maar luister as 'n visser die woord uitspreek. Vir hom is dit die geheimsinnige, die diepsinnige, die onbekende ding, die land van lugspiegelinge en sinsbegogelinge, waar 'n mens snags dinge sien wat nie bestaan nie, waar 'n mens geluide hoor wat jy nie ken nie, waar 'n mens bewe sonder om te weet hoekom, asof jy oor 'n kerkhof gaan: en dit is in waarheid die mees rampsalige kerkhof, waar 'n mens geen grafsteen het nie. Die aarde is beperk vir die visser, en in die skaduwee, as daar nie maan is nie, is die rivier onmeetlik. 'n Seeman ondervind nie dieselfde gevoel teenoor die see nie. Die see is dikwels wreed en boosaardig, dis waar, maar hy skreeu, hy huil, hy is opreg, die groot see: terwyl die rivier swygend en verraderlik is. Hy bulder nie, hy vloei altyd geluidloos voort, en dié ewigdurende beweging van die stromende water is vir my meer skrikaanjagend as die hoë golwe van die Oseaan.

Dromers beweer dat die see in sy boesem ontsaglike blouagtige lande verberg waar die drenkelinge tussen die groot visse rondrol temidde van vreemde bosse en in grotte van kristal. Die rivier het slegs donker dieptes waar 'n mens tot ontbinding kom in die modder. Tog is hy mooi as hy skitter onder die opkomende son en as hy soetjies klots tussen sy met ruisende riete bedekte oewers.

Waarlik, ek glo dat die geskiedenisse wat die tingerige riete fluister met hulle sagte stemmetjies, nog somberder is as die lugubere dramas wat deur die gehuil van die golwe vertolk word.

[p. 67]

Maar terwyl jy my 'n paar van my herinneringe vra, gaan ek jou 'n eienaardige ondervinding vertel wat ek hier 'n tiental jare gelede beleef het.

Ek het soos nou in die huis van ou Mevrou Lafon gewoon, en een van my beste vriende, Louis Bernet, wat nou die roeisport met sy ydele genoegens en sy vrye lewe vaarwel gesê het om lid te word van die Raad van Staat, het hom in die dorpie C... gevestig, twee myl laer af. Ons het daagliks die aandete saam gebruik, partykeer by hom, partykeer by by.

Een aand kom ek heeltemal alleen en taamlik vermoeid terug en beweeg my groot boot, 'n ‘océan’ van twaalf voet wat ek altyd snags gebruik het, met moeite voort. Naby die klompie riete daar anderkant, omtrent tweehonderd meter voor die spoorwegbrug, hou ek toe 'n oomblikkie stil om asem te skep. Die weer was skitterend; die maan skyn helder, die rivier blink, die lug was stil en sag. Dié rus was vir my te verleidelik. Ek dink by myself dat 'n pyp in daardie omgewing heerlik sou smaak. Die daad volg die gedagte; ek gryp my anker en gooi dit in die rivier.

Die boot gaan saam met die stroom sover as die ketting dit toelaat en lê toe stil. Ek gaan agterin sit op my skaapvel so gemaklik as ek kan. 'n Mens hoor niks nie, niks: net so nou en dan verbeel ek my dat ek 'n ligte, amper onmerkbare kabbeling van die water teen die wal hoor, en ek merk klompies hoër riete op wat verbasingwekkende gestaltes aanneem en kort rukkies skyn te beweeg.

Die rivier is volmaak rustig, maar ek voel my aangegrepe deur die buitengewone stilte wat my omring. Al die diere, die paddas, daardie nagtelike sangers van die vleie, swyg. Skielik kwaak aan my regterkant, by my, 'n padda. Ek gril - die dier swyg; verder hoor ek niks nie, en ek besluit om 'n bietjie te bly rook vir afleiding. En tog, hoewel ek bekend gestaan het as 'n strawwe pyproker, ek kon nie. Na die tweede trek word ek naar, en ek hou op. Ek begin neurie; die klank van my stem klink vir my aaklig. Ek gaan lê nou op die boom van die boot en kyk na die lug. 'n Rukkie bly ek rustig, maar gou-gou laat die ligte beweginge van die boot my onrustig voel. Dit voel vir my of die boot so geweldig swaai dat dit beurtelings die twee oewers van die rivier raak. Toe is dit vir my of 'n wese of 'n onsigbare mag die boot stadig na die bodem van die water trek en dit dan weer oplig, om dit weer te laat val. Ek word heen en weer geslinger soos in 'n storm; ek hoor geluide om my heen; met 'n sprong is ek op my bene: die water skitter. Alles is rustig.

Ek begryp toe dat my senuwees 'n bietjie van streek is, en ek besluit om weg te gaan. Ek trek aan die ketting; die boot begin beweeg, toe voel ek weerstand, ek trek sterker, die anker kom nie: dit het vasgehaak aan iets onder in die water, en ek kan dit nie optrek nie. Ek begin weer trek, maar

[p. 68]

tevergeefs. Nou laat ek my boot met behulp van my roeispane draai en gaan stroomopwaarts om die posisie van die anker te verander. Dis tevergeefs, dit bly nog steeds vassit; ek word woedend en begin woes aan die ketting te ruk. Niks beweeg nie. Ontmoedig gaan ek sit en begin oor my posisie nadink. Ek kon nie droom om daardie ketting te breek of om dit los te maak van die boot nie, want dit was baie sterk en voor vasgeklink in 'n stuk hout wat dikker was as my arm. Maar omdat die weer baie mooi bly, meen ek dat dit seker nie lank sal duur nie voor een of ander visser verbykom en my hulp verleen nie. My teenspoed het my gekalmeer; ek gaan sit, en ek kan eindelik my pyp rook. Ek het 'n bottel rum by my gehad, waarvan ek nou twee of drie glasies drink. My toestand het my laat lag. Dit was baie warm, sodat ek desnoods sonder groot ongerief die nag onder die blote hemel kon deurbring.

Skielik weerklink 'n ligte klop teen die planke van die boot. Ek wip van die skrik, en die koue angsweet breek uit oor my hele lyf. Die geluid was seker veroorsaak deur 'n stukkie hout wat deur die stroom meegevoer is, maar dit was genoeg, en ek het opnuut 'n eienaardige senuweeagtige opwinding my voel baasraak. Ek gryp die ketting en span my in tot 'n wanhopige poging. Die anker bly vas. Uitgeput gaan sit ek.

Intussen het 'n baie digte wit newel stadig oor die water kom kruip, sodat ek, as ek regop staan, niks meer sien van die rivier of van my voete of van my boot nie; ek sien slegs die punte van die riete, dan verder die veld, heeltemal bleek van die maanlig met groot swart vlekke wat opstyg na die hemel en gevorm word deur die klompies Italiaanse populiere. Ek was as 't ware tot aan my middel toegedraai in 'n linne laken van 'n eienaardige blankheid, en het grillige fantasieë begin kry. Ek verbeel my dat iets probeer om in my boot te klim, wat ek nie meer kan onderskei nie, en dat die rivier, wat deur die ondeurskynende newel bedek word, vol moet wees van vreemde wesens wat om my heen swem. Ek voel onbeskryflik naar, my slape wil bars, en my hart klop so dat ek amper stik. Ek verloor my kop en wil my red deur weg te swem; maar dadelik laat die gedagte my ril van ontsetting. Ek sien myself, verlore, op die onsekere afgaande in daardie dik newel, terwyl ek spartel in die middel van die gras en die riete wat ek nie sou kan vermy nie, hygende van angs terwyl ek die oewer nie sien nie en my boot nie terug kan vind nie, en ek verbeel my dat ek my aan my bene voel aftrek na die diepste diepte van daardie swart water.

En inderdaad, aangesien ek ten minste vyfhonderd meter stroomop sou moet geswem het voor ek 'n plek sou gevind het wat vry was van gras en riet en waar ek die wal kon uitgeklim het, sou ek nege kanse uit tien geloop het om my koers nie te vind in die newel nie en te verdrink, hoe goed ek ook kon swem.

[p. 69]

Ek het probeer om kalm na te dink. Ek het in my die vaste wil gevoel om nie bang te wees nie, maar daar was in my iets anders as my wil, en daardie iets anders was bang. Ek het myself afgevra wat daar was om bang voor te wees; my dapper ek het my lafhartige ek gespot; nooit het ek so goed as daardie dag die teenstelling besef nie tussen die twee wesens wat in ons is, waarvan die een wil, die ander weerstand bied, en waarvan elkeen beurtelings die oorhand behaal.

Die dwase en onverklaarbare vrees het steeds toegeneem en ontsetting geword. Ek het onbeweeglik gebly, my oë oop, die ore gespanne en in afwagting van iets. Van wat? Dit het ek glad nie geweet nie, maar dit moes iets vreesliks wees. Ek glo dat as 'n vis uit die water sou gespring het, soos so dikwels gebeur, dit genoeg sou gewees het om my verstyf, bewusteloos te laat neerslaan.

Intussen het ek deur 'n geweldige kragsinspanning daarin geslaag om weer beheer oor myself te kry. Ek vat weer my bottel rum en drink groot slukke daaruit. Toe kry ek 'n idee en begin agtereenvolgens na die vier windstreke uit alle mag te roep. Toe my keel absoluut verlam was, luister ek. - 'n Hond blaf, baie ver.

Ek drink weer en gaan lê languit op die boom van die boot. So bly ek miskien een uur, miskien twee, sonder om te slaap, my oë oop, met angsvisioene om my heen. Ek durf nie opstaan nie, en tog snak ek daarna; ek stel dit uit van minuut tot minuut. Ek sê vir myself: ‘Kom, opstaan!’ en ek is bang om te roer. Eindelik rig ek my op met oneindige versigtigheid, asof my lewe afgehang het van die geringste geraas wat ek sou maak, en ek kyk oor die rand.

Ek is verblind deur die wonderbaarlikste, die mees verbasingwekkende skouspel wat 'n mens ooit kan sien. Dit was een van die sinsbegogelinge van die feëryk, een van die gesigte waarvan reisigers vertel wat uit verre lande kom en na wie ons luister sonder om hulle te glo. Die newel wat twee uur vroeër oor die water gedryf het, het hom langsamerhand teruggetrek en op die oewers saamgepak. Dit het die rivier heeltemal oop gelaat en op elke oewer 'n ononderbroke heuwel gevorm ses of sewe meter hoog, wat in die maanlig met die heerlike skittering van sneeu geblink het. So was daar net daardie van vuur sprankelende rivier te sien tussen die twee wit bergreekse; en daar bo, bo my hoof, het vol en breed 'n groot glansende maan gepryk in 'n blouagtige, melkagtige hemel.

Al die waterdiere was wakker; die paddas kwaak woes, terwyl ek van tyd tot tyd, dan regs dan links die kort, eentonige en droefgeestige klank hoor wat die koperstem van die brulpaddas na die sterre gooi. Vreemde verskynsel: ek was nie meer bang nie. Ek was in die middel van so'n buiten-

[p. 70]

gewone landskap, dat die mees eienaardige dinge my nie meer sou kan verbaas het nie.

Hoe lank dit geduur het, weet ek nie, want ek het geëindig met in te sluimer. Toe ek my oë weer oopmaak, was die maan ondergegaan, die lug bedek met wolke. Die water het somber geklots, die wind het gewaai, dit was koud en pikdonker.

Ek drink die rum wat ek nog oor het, en luister toe klappertandend na die geritsel van die riete en die onheilspellende geruis van die rivier. Ek probeer om te sien, maar ek kan nie my boot onderskei nie - selfs nie my hande as ek hulle voor my oë hou nie.

Langsamerhand word die duisternis egter minder dig. Skielik verbeel ek my dat ek 'n skaduwee vlak verby my sien skuiwe; ek skreeu, 'n stem antwoord. Dis 'n visser. Ek roep hom, hy kom nader, en ek vertel hom van my ongeluk. Hy laat daarop sy boot ewewydig aan myne lê, en altwee trek ons aan die ketting. Die anker verroer nie. Die dag kom, somber, grys, reënerig, koud, een van die dae wat jou droefheid en ongelukke bring. Ek sien 'n ander boot, ons skreeu. Die man daarop verenig sy kragte met onse. Toe, stadig, los die anker. Dit styg, maar stadig, stadig en met 'n swaar vrag belas. Eindelik sien ons 'n swart massa en hys dit op my boot.

Dit was die lyk van 'n ou vrou met 'n groot klip aan haar nek.

Uit die Frans van Guy de Maupassant, deur L. VAN BERGEN.