Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1931

[p. 120]

Die Nuwe Brandwag
Tydskrif vir Kuns en Lettere

DEEL 3. No. III. PRETORIA. AUGUSTUS 1931

Ik Wil Niet Langer Zoo!
Het Dietsche taalprobleem en de sprekende film.

HET beginsel en de toepassing der cinematografie zijn met zulk een verbijsterende snelheid over het moderne leven gekomen, dat het een overrompeling mag heeten. Gevolgen, invloeden, winst en verlies - zoowel cultureel als commercieel - zijn slechts met groote moeite te berekenen.

Na een tijdperk van zoeken, dat reeds uit de achttiende eeuw dateert, is anno 1895 Lumière er in geslaagd de levende fotografieën op het projectiedoek te brengen, een vinding, die hij meende zelfstandig te zijn, waarvan hij de consequenties hoegenaamd niet besefte. Inzake de juiste toepassing dezer merkwaardige optische vondst, bleef men jarenlang in het onzekere. Het merkwaardige feit deed zich voor, dat de film elken dag aan invloed won, zonder dat men haar anders dan in commercieelen zin wist te besturen. Een industrie, als die te Hollywood, die de derde nijverheid der U.S.A. mocht worden, was een perfecte organisatie, een voorbeeldige productie-machine een filmcentrum met een afzetgebied in vijf werelddelen en tevens een monsterachtige fabriek van wancultuur.

Dank zij de organisatie van het afzetgebied, kwamen de films der groote Amerikaansche concerns vijftig millioen tijdgenooten onder oogen. Niet Shakespeare, niet Goethe, niet Beethoven worden door vijftig millioen tijdgenooten gekend, maar enkel: de Bijbel, de Koran en elke willekeurige Amerikaansche film.

Zóó was het tot voor twee jaar. Was de wereld het zich bewust? Alle volkeren der aarde gingen naar den bioscoop, maar aanvaardden de films volmaakt gedachteloos als sentimenteel, of komisch ontspannings-element, als millioenen-schittering en goedkoope illuzie. De film was een optisch Esperanto, een wereldtaal, die iedereen verstond.

[p. 121]

De ontzagwekkende macht der film, in nog geen vijfendertig jaar bereikt, werd haast door niemand beseft. Al net zoomin beseft men, dat die macht in de daaropvolgende twee jaar grootendeels weer verloren ging, dat de Caesaren van Hollywood heden ten dage een crisis beleven, als het nooit eerder overviel en dat het trotsche cijfer vijftig millioen sterk is geslonken.

De taal, overbodig in de zuivere cinematografie, welke een spreken door beelden en door beeldopvolging worden ging, de taal sloop deze inventie binnen, brak haar internationaliteit, wierp haar terug naar de taalgebieden.

Weer stonden de producenten voor het vraagstuk van de toepassing. Inplaats van het scheppende element, de zwijgende film eigen, trad nu het reproduceerende element op. Langs acoustifilmischen weg vermenigvuldigde men tooneelstukken, operettes, revues, op een geestlooze en nuttelooze wijze. Echter komt men langzaam aan het beter besef van juiste toepassing, slaagt men er in, ook de sprekende film haar eigen karakter te verleenen.

Echter... de taal is gansch het volk. De cosmopolitische zwijgende film was zonder nationaliteit, de sprekende kan niet leven zonder karakter. Kan niet leven zonder karakter! Hier schuilt het geheim van het plots wegkwijnen van Hollywood. De nationaliteiten en daarmee de karakters zijn gaan ontwaken.

Het eerst waren de Latynsche volken in verzet. Zij duldden de Amerikaansch sprekende film niet langer. In Duitschland teekende zich dit verschijnsel niet zoo duidelijk af, al kwam het practisch evenzeer neer op een geweldige toename van Duitsche films ten koste van de Amerikaansche.

Duitschland - nog steeds het Europeesche filmcentrum - slaagde er in de overgangsjaren vrijwel in, de Skandinavische landen, Oostenrijk en Hongarye, de Randstaaten, Polen, Finland, Nederland, Zwitserland en Luxemburg te blijven voorzien van Duitsch sprekende films. België betrok de films uit Frankrijk.

Toch gaat dit steeds moeilijker. De Berlijnsche ateliers staan voor de onmogelijke opgave, den eigenaard van zóóveel landen filmisch te bevredigen. 't Verschil in geaardheid tusschen Noor en Hongaar, Lijflander en Luxemburger is té groot, dan dat dit zich laat overbruggen door karakterlooze algemeenheden, uitsluitend bedoeld voor een onverschillig publiek. In twee jaar tijds stichtten alle Europeesche volkeren - met uitzondering van Nederland - een eigen speelfilmproductie, al is die veelal bescheiden van afmeting.

Thans echter voelt ook Nederland het ondraaglijke van het feit, dat al zijn bioscooptheaters jaar in, jaar uit en dag aan dag een vreemde taal ten gehoore brengen, die op den duur het Nederlandsch en den Nederlandschen aard moet vergiftigen. De tijd is eerder rot dan rijp, om het Nederlandsch karakter in de cinematografie te brengen.

[p. 122]

Hierbij doen zich twee tegenstrijdige factoren voor. Het Dietsche stamgebied is - bij véél gemeenschappelijks in het karakter - te verscheiden, om een Dietsche filmindustrie te centraliseeren. Nederland, noch Zuid Afrika, Vlaanderen, noch Oost- en West-Indië zou die taak op zich kunnen nemen.

Ten anderen: de Dietsche stam zal zich ten stelligste moeten vereenigen, willen Dietsche films levenskracht bezitten en een roeping vervullen.

Voor dit tweeledig vraagstuk moest dus een oplossing worden gezocht. Zij is te vinden in een wederzijdschen ruil. Als Zuid-Afrika de overtuiging deelt, dat een volk niet steeds en onveranderlijk films kan ontvangen, die niet alleen een andere taal, maar ook een ander volkskarakter uiten, zoo zal het zelf films moeten vervaardigen, die een eigen geest bezitten en die de moedertaal spreken. Zóó wil althans Nederland doen.

Daarnaast voelt Nederland zóó veel stamverwantschap, zóóveel diepe belangstelling voor den geest van Zuid-Afrika (tegenover onverschilligheid voor de fantasieën van Hollywood), dat het met warmte en genegenheid Zuid-Afrikaansche spreekfilms zal zien en hooren. Omgekeerd meent men ten onzent, dat Zuid-Afrika een eventueele eigen speelfilmproductie zou kunnen versterken, door daaraan eenige Nederlandsche speelfilms toe te voegen.

Er zou dus sprake moeten zijn van uitwisseling: Zuid-Afrikaaansche films naar Nederland, Vlaanderen, Oost- en West-Indië; Nederlandsche films naar Zuid-Afrika.

Ten onzent is men met de organisatie daarvan vrijwel gereed. Deze taak wordt hier opgevat als een cultuurbelang van beteekenis. Tot dusver is de macht der cinematografie steeds onderschat. Thans raakt men echter aan de taal en tast men het karakter aan, wat vroeger nooit zoo scherp beseft is. En nu ontwaakt iets van dien taaien tegenstand, die de Dietsche stam eigen is: het lakonieke verzet, dat geen groote woorden noodig heeft, maar dat eenvoudig zegt: ‘Ik wil niet!’

De technische en de commercieele zijde van dit plan zijn uiteraard reeds tevoren bestudeerd en opgelost. Die hier te bespreken, vergde te veel plaats en dit blad bepaalt zich tot den ideëelen kant der dingen. Het gaat hier dus om een volksbelang.

Geeft ons Uw films, Afrikaners, en wij zenden U de onze. Volgt ons na en maakt iets van eigen aard en eigen taal. Niet alléén van eigen taal, niet een omzetting van vreemde sentimenten in Zuid Afrikaansche woorden. Iets van waarlijk eigen geest, eigen karakter.

De Vlaming, strijdend met het Fransch, zal doen als gij. Wellicht is zijn literatuur rijker dan de Uwe, maar dit is geen letterkundige kwestie, maar een beroep op volkskarakter. En dien schat bewaart gij bij uitstek. Het is

[p. 123]

de stof, waaruit men thans de films moet vormen. Waarbij men de commercieele karakterloosheid van Hollywood plots als volmaakt verouderd voelt.

Wij dienen de cinematografie te gebruiken naar ònzen wil, ònzen geest, ònzen volksaard en òns heil. En waar zich de geest van Zuid-Afrika met dien van Nederland vereenigen laat, is dubbele kracht gewonnen. Waar U en wij zullen kunnen ruilen, staan wij dubbel sterk.

Ik ben er fier op, dat ik mijn gedachten onvertaald hier op papier kan zetten, terwijl ik daarbij door U zal worden verstaan. Ik behoef daartoe, geen Engelsch, Fransch of Esperanto. Zoo zullen ook Uw en onze films dit kunnen. Weliswaar vergt dit onderling overleg, wederzijdsche voorlichting en hulp, maar gij kunt op ons rekenen.

Desnoods zendt gij ons één enkele film per jaar, maar die ééne film kunnen wij niet ontberen. Die wordt - gevolgd bij een Indische, een Vlaamsche en een Nederlandsche film - alreeds een Dietsch viertal. En zie....

LUC. WILLINK.

Den Haag.