Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1931

[p. 30]

Of Nog Hoër.

(NA DIE HEBREEUS VAN ISAAK LEIB PERETZ.)
(I.L. Peretz, 1851-1915, is een van die vrugbaarste en mees gelese Nu-Hebreeuse skrywers en digters, en geld as die skepper van die kleine, afgeronde beeld, die fyne, elegante skets in die Nu-Hebreeuse literatuur. Baie van sy produkte is in Jiddies geskrywe, self het hy baie daarvan in Hebreeus vertaal, maar het ook oorspronklike Hebreeuse sketse gegee. Dikwels, en so ook onderstaande verhaal, speel sy stukke in die wêreld van die Charsidisme, d.i. dié beweging uit die 18de eeu, waarin die gevoelsvroomheid sy regte weer op die kasuistiek en ritueel verower het. Die verhaal verplaas ons in die boetedae van Oktobermaand omstreeks die Joodse Nuwe Jaar en Grote Versoendag.)

AL die dae van die Boetgebede, elke môre, is die Rabbi van Nemierow verdwene. Sy huisgenote staan vroeg op vir die Boetgebede, gaan uit en laat die deur agter hulle oop; sonder twyfel gaan hyself daarna ook uit. Maar nooit sien iemand vir hom, nie op die straat, en nie in die sinagoge of in die leersaal nie, nog by 'n groep bidders.

En kyk, wat betref die oop deur - daar is niks in nie; in die huis van die regverdige sal g'n diewe kom nie; laat een van hulle die klink van die deur aanraak, ek is seker, sy hand sal verdor. Maar waar is die Rabbi?

Hulle sê: Sonder twyfel daarbo! Die dae - vreeslike dae: die behoeftes van die volk Israel is vermenigvuldig; hulle het ondersteuning nodig, vrede, gesondheid, Godsvrug en vrees vir die sonde... En al nader kom die dag van gerig, die Regter van die ganse aarde sal gerig hou, en die satan gaan orals rond op die aarde, en soek en speur met duisende oë in die holtes en splete van die hart en van die siel! En hy verlei en versoek, en styg op en klaag aan! En wie sal bestaan op die dag van angs, as net die heilige van Israel uit Nemierow?

Sonder twyfel styg hy op na daarbo, en werp hom neer voor Sy troon van heerlikheid, en doen voorbede vir die volk Israel; en partymaal sug hy daarby seker sterk, soos sy gewoonte is!

En kyk, daar kom na Nemierow 'n teenspreker uit die Jerusalem wat in Lithauen is, en sy mond is vol spotlag.

Soos bekend is, groot is die vermoë van die Lithauers in die geopenbaarde dinge, maar hulle siel is dor, sonder die minste sappigheid van die geloof van die regverdiges! En die Lithauer spot, en bewys as 'n uitgemaakte

[p. 31]

saak, dat ook Moses, onse Meester - vrede sy hom - nie na daarbo gegaan is nie, maar na benede meer as tien span - en die regverdige uit Nemierow ook nie anders nie!

Maar as dit so is, waar is dan die Rabbi in die uur van die Boetgebede?

En die Lithauer sê, dat hy vir hom moeiliker vrae te stel het as hierdie...

Maar in dieselfde oomblik besluit hy by homself om die ding grondig te ondersoek.

En nog dieselfde dag, tussen die namiddag- en die aandgebed, sluip die Lithauer in die slaapkamer van die regverdige en gaan lê onder sy bed..., en hy is nie bang dat die slaap hom te magtig sal word nie; is hy dan g'n Lithauer nie! En hy kies vir hom 'n Talmoed-traktaat uit en leer dit uit sy kop, en hy lê die hele nag, en leer uit sy kop!

Om een uur, voordat die oproep vir die Boetgebede klink, merk die Lithauer dat die regverdige hom omgooi op sy bed, dat hy kla en sug, sug en kla. En kyk, dit was bekend, dat die klagte van die regverdige van Nemierow vol was van smart en lyding en uitstortinge van die siel, en elkeen wat dit hoor moes waarlik uitskree! Maar hierdie man, hy hou nie op met saggies te leer nie....

So lê hul twee daar, die Rabbi op die bed, en die Lithauer onder die bed.

Toe die oproep vir die Boetgebede klink, hoor die Lithauer dit, en kyk, groot is die beweging in die aangrensende kamers, die huisgenote kom uit hulle bedde, steek die ligte aan, was hulle hande, trek aan en gaan weg, en maak die deure oop....

Daarna word alles weer rustig, en die lig, wat uit die aangrensende kamers geskyn het onder die bed van die regverdige, is dood. En hy bly alleen met die rabbi in die huis.

Daarna moes hy erken, en hy skaam hom nie, dat in dieselfde oomblik 'n duister skrik op hom geval het. Want dit is g'n geringe saak nie om alleen te wees met die regverdige in die uur van die Boetgebede! Maar, die Lithauer gee nie gou in nie, hy bewe oor sy hele lyf, maar bly lê!....

Intussen staan ook die regverdige op van sy bed.

Hy staan op, en doen wat nodig is, en kom nader na die klerekas, en neem daaruit 'n bondeltjie klere, naamlik: 'n wit linne-broek, wyd en kort, groot laarse, bestryk met pik, 'n dik, harige baadjie en 'n harige hoë mus, en 'n leer gordel beslaan met kopernaëls - boereklere!

Daardie klere trek die regverdige aan, en uit die sak van sy baadjie steek die ent van 'n dik lyn...

[p. 32]

En die Lithauer kan sy oë nie glo nie, en hy dink, dat hy vas slaap in die nag en 'n droom sien... maar dit was g'n droom nie...

En die rabbi gaan uit sy kamer, en die Lithauer staan saggies op en loop agter hom, soos die skaduwee agter 'n mens loop.

En die rabbi gaan van kamer tot kamer, tot hy in die kombuis kom, en hy buk onder die stookplek, en hy vat 'n byl om hout te kap, en steek dit in sy gordel, en gaan die huis uit.

En die Lithauer agter hom, en reeds kom by hom die gedagte op dat die Rabbi oordag 'n regverdige is, en 'n rower by nag...

En die Rabbi gaan soetjies langs die sykante van die strate, en die skrik van die vreeslike dae swewe daarbuite. En keer op keer breek daar en kom uit een of ander huis 'n bitter gesug of 'n lied van die Boetgebede. En die Rabbi verskuil hom in die skaduwees van die huise, en gaan van huis tot huis in die maanlig, en die Lithauer agter hom... en sy hart klop soos 'n berg by elke stap van die regverdige.

En kyk, die Rabbi gaan die stad uit.

Naby die stad - 'n bos. Die regverdige gaan die bos in, loop dertig of veertig stappe in die bos, gaan na 'n dun boom, haal die byl uit sy gordel, swaai hom, en slaan in die boom, eenmaal, tweemaal, driemaal, tot die boom val.

En die Lithauer staan van ver en kyk, hoe die regverdige die boom stukkend kap, eers in groot, dan in klein stukkies, en hoe hy die lang lyn uit sy baadjiesak haal, en 'n bondeltjie maak, en die byl weer in sy gordel steek, en die bondeltjie op sy skouer laai, en die bos verlaat, en na die stad terugkeer.

Geboë gaan die Rabbi onder die las, en die Lithauer agter hom.....

‘Het die ou miskien sy verstand verloor?’

En die regverdige gaan soetjies sy pad, en gaan in 'n donker agterstraatjie, en nader 'n bouvallige huisie, en staan agter die venster, en klop saggies teen die venster.

En die Lithauer hoor, dat uit die huis die stem van 'n siekerige vrou roep:

‘Wie is daar?’

En die regverdige antwoord in 'n vreemde tongval:

‘Ek!’

En die vrou vra:

‘Wie is ek!’

En die regverdige antwoord:

‘Masiel.’

‘Masiel, watter Masiel? En wat wil jy, Masiel?’

[p. 33]

En die regverdige antwoord haar, alles in die boeretaal, dat hy 'n bondeltjie hout het om te verkoop en dat hy dit goedkoop vir haar sal verkoop.

En hy wag nie vir 'n antwoord van die vrou nie, maar gaan na die deur, maak dit oop, en gaan die huis binne. En die Lithauer ongemerk agter hom.

By die lig van die maan sien hy 'n klein, vervalle vertrek, stukkende huisraad, en in die bed - 'n siek vrou onder stukke ou klere.

En die sieke vra klaend:

‘Maar waarmee sal ek koop, Masiel? 'n Arme weduwee het g'n geld nie!’

En die vermomde regverdige antwoord, dat hy dit haar op krediet sal gee, en dat hy vir die hele sak maar net 'n paar dubbeltjies vra.

Maar die vrou sê, dat sy nie op krediet kan koop nie, dat sy nie die minste hoop het om geld te kry en dit te betaal nie.

‘Vanwaar sal my hulp kom?’ kla die vrou.

En die regverdige, wat reeds die bondel op die vloer gesit het, word kwaad op haar:

‘Skaam jou, onnosele Jodin! Jy is 'n swakke, siek vrou, en jou dae is getel, en ek vertrou jou, en gee vir jou die hout op krediet! En jy het 'n groot en barmhartige God, verhewe van krag en lewend in ewighede, en jy vertrou Hom nie, dat Hy vir jou die paar dubbeltjies sal laat kry nie?’

‘En wie sal dit vir my op die vuurherd sit?’ kla die vrou, ‘wie weet, wanneer my seun terug sal kom van sy werk in die nag?’

En die regverdige sê, dat hy dit vir haar sal doen...

En hy sê dit, en doen dit...

En op die oomblik dat hy die hout in die oont sit, sing hy saggies die eerste lied van die Boetgebede van die dag...

En toe hy die houtstukke op die vuur sit sê hy die twede lied....

En die derde lied sê hy, toe hy die oont toe maak.

En die Lithauer se hart is omgekeer, sodat hy die regverdige liefkry en in hom glo, en van toe af gaan hy hom dikwels sien gedurende die jaar.

En as hy die mense hoor vertel, dat die regverdige in die dae van die Boetgebede opstyg na daarbo, dan lag hy nie meer nie, maar sê:

‘Wie weet, of nie nog hoër nie!’

Vertaal deur B. GEMSER.