Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1931

[p. 22]

Maanskyn.
(Uit die Frans van Guy de Maupassant.)

VADER Marignan was 'n lang, maer priester met 'n altyd verhewe maar regskape gees. Sy geloof was onwrikbaar stewig sonder ooit enige vertwyfeling, en hy was eerlik daarvan oortuig dat hy sy God geken het, Sy wil en weë begryp het.

Soms wanneer hy met lang passe op en neer wandel in sy klein plattelandse klooster, kom daar 'n vraag in sy gees op: ‘Waarom sou God dit nou gedoen het?’ En dan soek hy halsstarrig na die antwoord, plaas homself in sy verbeelding in God se plek en byna altyd vind hy 'n bevredigende oplossing. Dit was sekerlik nie hy wat in 'n drang van godsdienstige nederigheid geprewel het: ‘Heer, u weë is onnaspeurlik!’ Hy sê altyd aan homself: ‘Ek is Sy dienaar, ek moet Sy beweegredes weet, en as ek dit nie weet nie moet ek hul vind.’

Die hele natuur was vir hom met wonderlike redelikheid geskep. Die ‘Waaroms’ en die ‘Daaroms’ het altyd teen mekaar opgeweeg. Die môrestonde, byvoorbeeld, is daar om die ontwaking te verbly, die dag om die grane en vrugte ryp te maak, die reën om die plante en bome te benat, die aand vir die voorbereiding tot rus, die stille nag vir slaap.

Die vier Seisoene het volmaak voldoen aan al die behoeftes van die landbou, en nooit het die priester vermoed dat die natuur na geen doel strewe nie en dat alles wat leef hulself daarenteen aangepas het aan die harde eise van jaargety en klimaat.

Maar die vrou het hy gehaat, onbewus gehaat en instinkmatig verag. Dikwels het hy die woorde van Kristus aangehaal: ‘Vrou, wat is daar gemeen tussen jou en my?’ en dan voeg hy daarby: ‘'n Mens sou sê, dat God self ontevrede gevoel het met daardie werk van Hom.’ Vir hom was die vrou werklik die twaalfkeer onreine kind waarvan die digter praat. Sy was die versoekster wat die eerste man in die afgrond gesleep het en wat nog altyd haar werk van verderf voortsit. En meer nog as haar verderflike liggaam het hy die liefhebbende gees gehaat.

Dikwels het hy hulle liefde op hom gerig gevoel en ofskoon hy geweet het dat hy onverwondbaar is, het dit hom rasend gemaak, daardie ewige behoefte aan liefde by hulle. Volgens hom het God die vrou geskape om die man te versoek en te beproef. Hy moes die vrou met die grootste om-

[p. 23]

sigtigheid nader en met die vrees wat 'n mens vir strikvalle het. Sy was inderdaad net soos 'n strikval met haar arms en lippe uitgestrek na die man.

Net die nonne kon hy veel want hulle gelofte het hul onskadelik gemaak; maar selfs hulle het hy op 'n afstand gehou, want in die diepte van hul getekende en vernederde hart het hy altyd nog daardie eindelose hunkering na liefde sien lewe. Dit dring tot hom deur al is hy 'n priester. Hy sien dit in hul oë, wat meer betraand is as dié van die monnike, in die vervoeringe waarin hul geslag hom meng, in hul drang van liefde tot Kristus - 'n drang wat Hom onwaardig is omdat dit vroueliefde is, liefde uit die vlees; hy sien dit, daardie vervloekte liefderikheid, selfs in hul onderdanigheid, in die teerheid van hul stem as hul met hom praat, in die neergeslane oë, en in die trane van berusting as hy hul skerp tereggewys het.

En hy skud sy kierie as hy uitgaan by die kloosterpoort, en hy loop met uitgerekte treë asof hy vlug vir 'n gevaar.

Hy het 'n niggie wat met haar ma daar naby woon. Hy wil graag hê dat sy 'n liefdesuster moet word, maar daarvoor is sy te vol lewensblyheid en ligsinnigheid, en wanneer die abbé preek, lag sy. As hy dan boos op haar word, omhels sy hom hartstogtelik en druk hom teen haar hart; en al probeer hy onwillekeurig om hom te bevry, laat dit hom tog 'n sagte vreugde smaak, roep dit in hom wakker die gevoel van vaderskap wat diep in elke man sluimer.

Dikwels het hy met haar van God gepraat, van sy God, as hulle langsmekaar deur die velde loop. Sy het weinig daarna geluister en liewers die hemel, die bome en blomme beskou met die lewensgeluk stralend uit haar oë. Soms het sy vorentoe gehardloop om 'n vlieënde insek te vang, en as sy dit teruggebring het, roep sy uit: ‘Kyk, hoe pragtig is hy, oom; ek het lus om hom te soen.’ En daardie ‘lus om te soen’ het die priester geprikkel en vererg, want daarin het hy weer die onuitroeibare liefderikheid gesien wat altyd aan die ontkiem is in die vrouehart.

Dan, eendag fluister die huishoudster van vader Marignan hom in die oor dat sy niggie 'n minnaar het. Dit gee hom 'n groot skok en hy bly verstomd staan, met sy hele gesig vol seep, want hy was net besig om te skeer. Toe hy weer tot verhaal kom, roep hy uit:

‘Dis nie waar nie, jy vertel 'n leuen, Mélanie!’

Maar die boervrou lê haar hand op haar hart:

‘Dat onse Heer oordeel of ek 'n leuen vertel, meneer. Sy gaan elke aand soontoe netsoos haar ma gaan slaap het. Hul kry mekaar langs die rivier. Loop maar net tussen tien- en twaalfuur en u sal sien.’

Hy hou op met skeer en begin driftig op en neer stap soos hy altyd doen in ure van ernstige oorpeinsing. Toe hy weer begin skeer sny hy hom

[p. 24]

driekeer raak van sy neus af tot by sy oor.

Heeldag het hy niks gepraat nie, oorweldig soos hy was deur verontwaardiging en woede. By sy woede as priester wat voor 'n onoorwinbare liefde te staan kom, is nog gevolg die verbittering van die morele vader, die leermeester en die geestesversorger wat bedrieg en mislei is deur 'n kind. Hy het daardie oorstelpende gevoel ondervind van ouers wie se dogter aankondig dat sy sonder hulle raadgewing en ten spyte van hulle haar eggenoot gekies het.

Na die aandete probeer hy om 'n bietjie te lees, maar dit wil nie stryk nie en hy vererg hom meer en meer. Toe dit tienuur slaan neem hy sy kierie, 'n gedugte knuppel wat hy altyd meeneem as hy in die nag 'n sieke gaan besoek. En hy bekyk met genoeë die groot kop in sy sterk boerehand. Dan meteens lig hy dit bo sy kop, en op sy tande knersend laat hy dit op 'n stoel val sodat die mat in duisend stukkies spring en op die grond val.

Hy maak die deur oop om uit te gaan maar bly op die drumpel staan verras deur die byna ongekende maanskynprag.

En omdat hy begaaf is met 'n verhewe gees - 'n gees soos dié wat die Vaders van die Kerk, daardie digterdromers, moes gehad het - gevoel hy hom plotseling verruk en aangedaan deur die grootse, serene skoonheid van die bleke nag. In sy klein tuintjie nou geheel oorstroom met die sagte lig teken die vrugtebome hul byna-blaarlose takke in slanke skaduwees af; terwyl die reuse kamfertoelie teen die muur 'n sag-soet geur uitadem en 'n soort van bewierookte gees in die somernaglug laat swewe.

Hy haal diep asem en drink die lug soos dronkes die wyn drink, en hy stap stadig aan, onder die bekoring van die wonderlike toneel, sodat hy byna sy niggie vergeet.

Sodra hy in die oop veld kom, gaan hy stilstaan om die vlakte in oënskou te neem wat geheel oorstroom is deur die strelende skynsel, geheel oorstelp in daardie teer, kwynende bekoring van die kalme somernagte. Onophoudelik stuur die paddatjies hulle kort, helder klinkende note die ruimte in, en die veraf nagtegale meng met die betowering van die maanskyn die melodie wat drome sonder kwellings wek, ligte, weerklinkende musiek gemaak in kusse...

Hy stap weer aan met 'n hart wat faal sonder dat hy weet waarom. Hy gevoel hom skielik verswak en afgemat. Hy is lus om te gaan sit, daar te bly en God in sy werk te bewonder.

Al langs die rivier daaronder kronkel die ry hoë popliere, en 'n ligte damp wat die strale van die maan laat deursyfer, bly versilwerd en glansend om die rivierloop hang en oordek die hele kronkelweg van die water soos 'n ligte, gasige stof.

[p. 25]

Die priester gaan nog 'n keer stilstaan, tot in die diepte van sy siel deurdring van 'n vertedering wat onweerstaanbaar groei. En 'n vertwyfeling, 'n vage ongerustheid gryp hom skielik aan; hy voel in homself weer een van daardie ondervragings oprys wat hy soms aan homself stel:

Waarom doen God dit nou? Aangesien die nag bestem is vir slaap en vergetelheid, waarom dit dan bekoorliker maak as die dag, meer besielend as die môrestond en meer strelend as die awenduur; en waarom maak hierdie langsaam en verleidelike ster wat bestem skyn te wees om sy waas oor dinge te gooi wat te teer en geheimsinnig is vir die felle sonlig - waarom maak dit die skaduwees so helder?

Waarom gaan die bekwaamste van die voëlsangers nie soos die ander rus nie, maar stort sy musiek uit in die ontroerende nag? Waarom die halfgesluierde wêreld? Waarom dié trillings van die hart, dié ontroering van die gees, dié verkwyning van die vlees?

Waarom dié ontvouing van bekoorlikhede as almal slaap en niemand sien nie? Vir wie is dié sublieme skouspel bestem, hierdie oorvloed van poësie wat uit die hemel op die aarde stort?

En die abbé verstaan niks daarvan nie.

Maar kyk daaronder op die rand van die grasveld, onder die gewelf van die bome in die glansende newel, verskyn twee skaduwees wat sy aan sy voortwandel. Die man is groter as die meisie, sy arm is om haar nek en af en toe druk hy 'n soen op haar voorhoof. Hul bring skielik lewe in die slapende veld wat hul omsluit soos 'n goddelike raam vir hulle alleen gemaak. Hulle skyn saam te smelt in één wese, die wese vir wie hierdie kalm en stille nag geskep is, en hul nader die priester soos 'n lewende antwoord, die antwoord wat die Meester gee op sy vraag.

Hy bly staan met kloppende hart en hy verbeel hom dat hy 'n Bybelse toneel aanskou, soos die liefde van Ruth, die vervulling van 'n begeerte van die Heer in een van daardie groot toneelversieringe waarvan die heilige boeke praat. En vanself verrys in sy gees die Hooglied, die hartstogtelike krete, al die warme poësie van daardie gloeiende gedig.

En hy sê aan homself: ‘God het miskien hierdie nagte gemaak om die mens se liefde te besluier.’

Hy tree terug voor die voortwandelende paar. Dis nietemin sy niggie, maar hy vra homself af of hy nie nou sy God ongehoorsam gaan wees nie: laat God dan gladnie die liefde toe nie aangesien Hy dit omring met so'n weeldeprag?

En half-beskaamd vlug hy weg asof hy 'n tempel binnegetree het waarin hy nie die reg het om te gaan nie.

Vertaal deur J.F. MARAIS.