Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

[p. 269]

Sy Riem Styfgeloop.

OOM Alwyn het langs die groot trekpad gewoon tussen die hoëveld en die boswêreld. Paaie was skaars, veral in die bergwêreld. Nagelang 'n hoëveldse boer verder of nader aan sy bosveldse plaas woon, het hy daar so in April of Mei die bokwa opgepak en die klompe vee koers laat vat winterveld-toe. Elkeen had in die begin, so te sê, 'n eie pad tot by die naaste publieke pad, wat van sy distriksdorp of van die naaste dorp aan sy plaas na die noord-oostelike dele van Transvaal toe lei; dog soms nog voor die twede helfte van die trek - wat in die geheel van 25 tot 40 dae duur - en seker vir die laaste tien dae had almal, wat na daardie bepaalde deel van die Bosveld trek, dieselfde grootpad. Hulle moes almal Alwynsberg uit, vervolgens gedurende verskeie dae al op die rante langs, voordat hulle, op die anderkant van die rand, kon sprei, elkeen na sy besondere staanplek toe.

Die pad Alwynsberg uit was swaar, dog sodra 'n mens bo kom, kon jy stilhou, want daar was pragtige water by die uitspanning en elke trekker het, nee moes daar uitspan, dewyl die skape nog langsamer die steilte uitklim as die ossewa.

Van die uitspanning af was, op 'n distansie van 'n paar myl, 'n stewige boerewoning sigbaar. Dit was oom Alwyn s'n. Syne was ook die uitspanning mitsgaders al die grond teen, onder en bo-op die berg vir myle in die rondte. Hy was 'n welgestelde, selfs 'n ryk man. Maar hy kon dit nie laat nie om elke wa wat daar uitspan by te ry nie. Die ou had groot liefhebbery vir perde en daarom was hy altoos in besit van minstens 'n vasgeboude, flukse ryperd wat sy liggaam van oor die drie honderd pond nouliks voel, en 'n paar vurige karperde, waar slegs hy mee mag ry, behalwe ook nog 'n klompie aanteelmerries.

'n Boer het dit eintlik as 'n skande beskou om op 'n merrie te ry, ofskoon daar gewoonlik 'n paar onder-die-man-geleerdes by die trop was. Wanneer egter oom Alwyn na die gesondheid van die Bosveldboere daar op sy uitspanning wil gaan verneem, gee hy steeds bevel: ‘Filand, saal vir my ou Dennie op.’ Dit was, vir sover daar van so'n erepos sprake kon wees, die stammoeder van die perdeboerdery op die plaas - 'n ou donkerbruin merrie met 'n lang stert, wat nie meer vet kon word nie, omdat haar gebit reeds te sterk afgeslyt was.

So op 'n kort draffie ry die oubaas na die wa of waens toe, met 'n rooibont sakdoek om sy nek, in die een baadjiesaak sy pruimtabak en in die andereen 'n paar sakkies, gemaak van heel afgeslagte en daarna sag ge-

[p. 270]

breide steenbokvelletjies. Na die begroeting en oor en weer verneem na die liggaamlike welstand, laat oom Alwyn op takvolle manier uitkom, dat die ander sig met vee en al op sy gebied bevind.

‘My veld is vanjaar mooi, nè?’

‘Ja - nee, oom Alwyn is 'n geseënde man.’

‘Jy kan maar jou veetjies 'n bietjie laat uitwei; ek meen ek gee nie om nie.’

‘Baie dankie, oom.’

Na nog 'n bietjie gesels haal die oukêrel so ongemerk die twee leersakkies voor die dag, met die woorde: ‘Hoe lyk dit, kan jy my nie 'n paar trekseltjies koffie en 'n bietjie suikertjies laat kry nie? Die dorp is so ver en die paaie tog so sleg, dat ons al so te sê totaal uit is.’

In daardie dae moes 'n trekboer se huisvrou, voordat die trek 'n aanvang neem, 'n genoegsame voorraad meel, koffie, suiker, sout, kerse, seep en ander kosware inslaan vir die hele winter, want winkels was skaars in die Bosveld en selfs wanneer die enkele een, wat nog binne bereik val, op sy uithangbord homself aankondig as ‘Dealer in Boer and Kaffir Goods’, was slegs die twede deel van die bewering ten volle gegrond. Daar moes dus spaarsaam omgegaan word met die bepaalde kosware wat nie, soos die vleis, telkens uit die trop of deur middel van die jag, aangevul kon word nie. Maar wat kan 'n trekboer by die verneem van so 'n versoek anders doen as daaraan gevolg gee? Hy is op die man se grond, hy is van nature goedhartig, sodat sy eie geaardheid en die sedelike verpligting van die oomblik saamspan teen moeder die vrou se wintervoorraad.

Van die betreffende kalbasse word twee voor die dag gehaal, asook twee lepels. Onderwyl die man die begeerde uitskep en oorgooi in die oopgehoue sakkie, verslind ou Alwyn elke lepelvol met sy oë en bereken in sy siel die aantal koppies genot, wat dit hom gaan verskaf. Sodra hy merk, dat die gewer reken dis nou haas genoeg, spreek hy hom aanmoedigend toe: ‘Jy moet jouself nie ontriewe nie, maar kan gerus nog 'n paar lepeltjies ingooi.’ By die een het dit die gewenste uitwerking; ander gee enigsins nukkerig die sak terug met iets as: ‘A nee - a, oom Alwyn, jy moet weet, dat ons die hele winter moet uitkom met wat ons op die wa het.’

So word dag vir dag, wa vir wa bygery en gebrandskat, solank as die intrekkery duur. Selfs Dennie weet al, dat as die oubaas haar opklim, sy die voetpad na die uitspanning moet vat. En wanneer die trekboere daar so teen Augustus - September weer uittrek, laat die ou hulle opnuut elkeen tol betaal, met die verskil, dat dit dan ‘'n stukkie wildsbiltong’ is, wat ou Alwyn van elkeen afbedel.

[p. 271]

By die huis gekom, gee hy bevel aan tante Dorie om spaarsaam te werk met die goedjies, wat die trekboere so goed was om hom present te gee. Sy het haar vroeër geskaam vir wat sy in 'n onbewaakte oomblik ‘die skandelike bedelary’ genoem het; maar sy had 'n kwaai man en het spoedig uitgevind, dat stilbly vir haar die beste gedragslyn was. Hy, van sy kant, het haar fyngevoeligheid altans insover probeer ontsien, dat hy dit altoos - soos reeds aangestip - wou laat voorkom, asof die mense uit eie beweging van hulle onmisbare voorrade aan hom afgestaan het; maar sy wis wel beter.

Hierdie neiging tot suinigheid in die karakter van die ou kêrel het toegeneem, hy het al inhaliger en naderhand vreksuinig geword. Tante Dorie, wat indertyd ruim soveel as hy bygedra het tot die gesamentlike boedel, het daar die meeste onder te ly gehad, aangesien sy die huishouding moes beredder met hulp van al minder en minder toereikende middele. Sy kon vir haarself amper nie eers meer voldoende goed vir klere koop nie. Nou en dan het sy met nagmaalsgeleenthede - die enigste tyd dat sy ooit op die dorp en dus by die winkels gekom het - deur die nood gedryf, uit die band gespring en 'n paar jaarts meer sis, linne, flennie en duiwelsterk gekoop as wat strik volgens afspraak mag gebeur het. Dit was dan soveel as wat die heer des huises kon doen om sy ergernis te bedwing, totdat hulle weer op Alwynsberg terug is. Dan bars die storm van verwyte en skimpe los. Sy word uitgemaak vir 'n deurbrengster, geldvermorster en ydeltuit, wat net altoos aan mooi aantrek dink. ‘Maar my liewe ou man, ek kan tog nie kaal loop nie,’ het sy eenmaal gewaag om teen te werp. Maar kyk, dit moes sy nie gesê het nie! Hy het selfs vloekwoorde gebesig en gedreig om haar die huis uit te ja.

By 'n later geleentheid het tante Dorie, wat die rasery en verwyte al hartelik moeg was, sowaar gewaag om daarop te sinspeel, dat minstens die helfte van wat hulle besit hare was en sy dus die reg had om daaruit haarself en haar huis te voorsien van die allernodigste. Ou Alwyn kon die bewering nie weerlê nie en, soos dit gewoonlik in dergelyke gevalle gaan, hy het nogeens so woedend geword. Hy had net klaar die kar uitgespan, staan nog met die karwats in sy hand en - voordat hy goed wis wat hy doen, gee hy sy wederhelf 'n paar houe oor haar skouers, onder die uiter van verwensings en vloeke.

Wel, toe die beginsel eenmal neergelê was, het die praktyk op heel natuurlike wyse sy intree gedaan en spoedig die stadium van 'n gewoonte bereik. Na elke afranseling wat hy haar toegedien het, het die oukêrel weer kom mooipraat en flekflooi en eindelik vergiffenis ontvang. Saam het hulle dan neergekniel en die ou het krag gevra tot selfbeheersing. Na die twede sombere plegtigheid van die aard, het hy opgegee: ‘Hoe ik worstele, hoe ik stryde’ - en die ou dame het instinkmatig besef, dat haar lot, as geheel ge-

[p. 272]

neem, sou bly wat dit was. Sy het naderhand die ouderling van die wyk kennis gegee, die kerkraad het 'n paar van sy lede na oom Alwyn gestuur en hy het beterskap belowe.

Uiteindelik was daar geen ander weg vir die mishandelde vrou meer oop nie, as om die beskerming van die wet in te roep. Die landdros het die nodige stappe gedaan en die saak laat voorkom. Oom Alwyn moes sy plek in die beskuldigdebank inneem, onder bewaking van 'n konstabel, terwyl tante Dorie as getuie optree. Sy het vertel, hoe haar man haar afgeskeep het met klerasie en huisbenodigdhede, hoe dit al erger geword het, totdat hy selfs begint te vit het op die hoeveelheid kos wat sy nuttig. Hoe hy telkens met haar geraas het oor nietighede, hoe hy haar eindelik eendag slaan en dit daarna al veelvuldiger voorgekom het.

Opeens val hy haar in die rede met die woorde: ‘Ou vrou, moet dan nie so staan en lieg nie.’

Maar tante Dorie het besef, hoe sy vandag tenminste veilig was, haar hart was vol van jare se ingehoue smart en sy het uitgepak. Die beskuldigde voel, dat die saak sterk teen hom gaan en wend hom tot die regbank: ‘Landdros, ek reken jy kan my maar 'n boetetjie oplê.’

‘Hoeveel dink jy kan jy betaal?’

‘Ek reken so 'n vyf shillings. Ek het haar net so'n vegie gegee’ - en hy bedui met die plathand.

Die landdros tot die sipier: ‘Vat hom, sit hom in die tronk vir 'n maand. En’ - tot die beskuldigde - ‘as jy weer voor my kom oor hierdie dinge, sal ek jou minstens 'n jaar harde pad en honderd pond boete gee, gehoor.’

‘O Here!’

Die huismeid was ook gedagvaar as getuie vir klaagster, maar die landdros het dit nie nodig geag om haar te hoor nie. Die tronkie was klein en uit nuusgierigheid het die skepsel die volgende môre, net voordat sy en haar ounooi plaastoe sou vertrek, kastig toevallig voor die inrigting verby geloop en daar sien sy haar oubaas.

‘Môre, oubaas.’

‘Môre, Mina, julle moet nou nie al die biltong opvreet nie, hoor.’

Die maand het vreeslik langsaam omgegaan en wat die straf des te ondraagliker gemaak het, was die gedagte aan al die morsery en verspilling wat daar bepaald op die plaas sou aangaan, onderwyl sy wakende oog daar nie is nie.

Tante Dorie had maar altoos 'n kappie van groenbont sis gedra, dog toe sy die keer voor die hof getuienis moes gaan aflê, het sy genoeg geld uit

[p. 273]

haar in 'n deemoedige en aan goedhartigheid grensende stemming verkerende ou man losgekry om sulke mooi rooi goed, wat amper aan sy of satyn laat dink, te koop om daarvan 'n hoofdeksel te maak.

Die kwaai buie van oom Alwyn het nie na sy straf heeltemal opgehou nie. Maar net soos dit bedenklik begint te lyk, verdwyn tante Dorie so ongemerk in die slaapkamer en as sy weer voorkom, het sy die hofkappie op. Waar algemeen aangeneem word, dat die sien van 'n rooi lap 'n bul tot woede prikkel, het die rooi kappie steeds sterk kalmerend op hierdie een ingewerk.

J.P. LA GRANGE-LOMBARD.