Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

(1930)– [tijdschrift] Nuwe Brandwag, Die– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 255]
Die Laaste van die Wikinge.Ga naar voetnoot*) (Alhoewel die toneel van hierdie gedig in die middeleeuse Ysland tydens die invoering van die Kristendom aldaar geleë is, is dit op geen bepaalde geskiedkundige episode gebaseer nie. Dit is ook nie bedoel om 'n weerspieëling van die algemene toestande waaronder die Kristelike leer in Ysland ingevoer is, te wees nie. As dit was, sou dit ontrou aan die feite wees, want, in teenstelling tot Skandinawië, het Ysland op betreklik vreedsame wyse verkristelik geword, aangesien die Yslanders, as gevolg van hulle gedurige rooftogte na die naburige lande, reeds vir byna ses eeue lank in aanraking met die Kristelike geloof gekom het en geleidelik daarmee versoen geraak het met gepaardgaande verflouing van hulle eie poëtiese ou gelowe, voordat die Kristendom eindelik in die elfde eeu na hulle eensame eiland gebring is. Die ou Wikingelewe was toe ook al byna heeltemal uitgesterwe en deur meer vreedsame okkupasies vervang en dus kon die nuwe godsdiens in die reeds voorbereide aarde maklik wortel skiet. Dit was slegs die oorblyfsels van die ou geslag van Yslanders, wat veral in die ruwe berglande gewoon het, wat koppige maar gewoonlik lydsame teenstand teen die prysgee van hulle ou gewoontes en lewensbeskouinge gebied het. Jarl Eirek die Sterke Hand, die verdigte held van onderstaande gedig, is geskep om hierdie laasgenoemde klas, ‘die laaste van die Wikinge’, te verpersoonlik - en wel hierdie tiepe in excelsis. Maar hy staan vir meer as dit - in hom het ek alles wat groots en edel in die karakter van ons ou Germaanse voorvaders was, probeer verpersoonlik: doodbespottende krygsmanstrots, standvastigheid en 'n barbaars-magnifieke fatalisme - juis die soort heldhaftige deugde wat dit vir hulle baie moeilik gemaak het om die Kristelike geloof te aanvaar, hoe goed hulle ook uit hulle tragies-grootse mietologie geweet het dat hulle ou gode eendag by Ragnarok (godeskemer) moes omkom om plek vir 'n nog groter en ewige God te maak. By die tyd dat die Kristendom na Ysland gekom het, was Kristus reeds deur baie beskou as die voorspelde nuwe God wat na Ragnarok sou regeer. Die syfers in die teks verwys na die verklarende aantekeninge wat aan die end van die gedig staan.) Eirek die Sterke Hand, jarl van die bergeland, stil staan hy nou op sy spiesstaf gestut, moeg is sy bleek gelaat, bloedig sy krygsgewaad, kragte en hoop deur die stryd uitgeput.
[pagina 256]
En voor hom uitgestrek, moed'loos en bloedbevlek, lê al wat nog van sy krygsmag oorbly, pas uit die slag terug, hier na die berg gevlug, deur oormag oorrompel, verslaan en versprei. Dig pak die wolke op, swart oor die berg se top, dof dreun die donder met dreiend gebrom; ver oor die oostekim, gloeiend met rooie glim, borrel 'n rooksee uit Hekla se kom. Maar op sy hoë rots staan nog ou Eirek trots, diep in gepeins in die afgrond te staar, asof met skerper oor hy nou die NorneGa naar eind1) hoor noodlot van gode en mense verklaar. Maar toe die wolketrek meteens die son bedek, skielik ontwaak weer ou Eirek die held, vuur uit sy oë skyn, moegheid en smart verdwyn, luid klink sy stem nou oor berge en veld. Dit is die woorde van Eirek die Sterke, sy krygsliede wekkend tot strydlus en moed, 'n boodskap van wanhoop, van plig en getrouheid, wat hul harte verwarm tot fanatiese gloed: ‘Telge van Wikinge, helde van Ysland, wat nog ons Noordlike gode vereer! lank en met mannemoed, worst'lend met teëspoed, het ons die mag van die Kristen trotseer!
[pagina 257]
Sal ons wat menigmaal bloedige seëpraal woes het geruk uit die Norne se hande, nou op die vlug geja, wenend ons lot bekla, mak en gedwee verdra nederlaags skande? Nee! want die Nore was nooit nie 'n slaweras - wraaklus ontwaak in ons harte alweer! 'n strooiedoodGa naar eind2) sterf ons nie, vlugtelinge swerf ons nie - heldedood liewers as lewe onteer! Maar vóór ons kryg-toe gaan hoor eers die waarheid aan: Nooit sal ek jul na oorwinning weer lei! Want pas met sienersgees het ek ons lot gelees - Wee! want die dag van ons gode's verby! “Kyk,” (en hy wys met sy hand na die Weste, waar in die wolke die son het verdwyn), Kyk, dis die teken, die Nornebepaalde, bode van onheil, die Ragnaroksein! Was nie die vollemaan laasnag verduister? en in stormwolk vergaan nou die sonnegods luister!Ga naar eind3) Dit is die eerste noodlottige teken: Mani en Sol deur die wolwe verslind! Hoor nou die skel geluid wat deur die klowe fluit - Heimdal se beuelklank gedra op die wind! Bifrost se bode waarsku die gode: “Te wapen! Te wapen, want Ragnarok kom!” Ramp oor die aarde spoed, onheil se magte woed, reeds trek na Wigrid die Jotuns se drom!
[pagina 258]
Kyk hoe die vlamme spuit Hekla se krater uit, sie hoe sy hellings nou bewe en gly! waar diep benede Loki die wrede worstelend hom van sy bande bevry!Ga naar eind4) Hoor, uit die verte ruis woedend die seegedruis, waarteen die rotse die vloedwater slaan! So'n groot brander maak Jermundgander as uit die dieptes na Wigrid hy gaan.Ga naar eind5) Klaar, onmiskenbaar, is al die tekens daar, eenmaal deur Mimir aan Wotan voorspel.Ga naar eind6) Netnou begin die slag, Asgaard se laaste dag - Wee, want ons gode se tyd is getel!’ Hy swyg. Die weerklank van sy woorde druis ver oor die rotsewoestyn, die bliksem blits hel in die Noorde, en die dondergod brom 'n refrein. Hy swyg - dan vervolg met ontroering in 'n spreektoon onstuimig en wild, soos ene in geestesvervoering, 'n profeet deur sy siening gevuld: ‘Wee, wee op die telge van Nore! en wee op die Wikingebloed! Want die slag eer geveg is verlore, en ons vir ons gode moet boet! Te lank, a, te lank het die gode in Asgaard die Bose geduld, te lank het daar Loki die snode gebly ongestraf vir sy skuld! En toe hul hom eind'lik onterwe en vonnis met ewige pyn,
[pagina 259]
was hul kragte verswak en bederwe en hul deugde met skuld ondermyn! Want die monsters deur Loki geskape het gebly om hul vader te wreek, en hy met sy broedsel van drake het gewag om hul kettings te breek; en Tyr was al lank vantevore van 'n arm deur Fenris ontbloot,Ga naar eind7) en die vegswaard van Frey was verlore,Ga naar eind8) en Balder die Skone was dood!Ga naar eind9) Tevergeefs nou die gode se kragte, tevergeefs nou hul wysheid en moed! Want nou vir hul ligsin en swakte moet hulle by Ragnarok boet! Want met sonde in Asgaard daar bowe het misdaad op aarde vermeer - op die bloed van die moord'naar en rower het Hati en Skoll vet geteer.Ga naar eind10) Die rekrute van Walhal word minder en die magte van Hel uitgebrei,Ga naar eind11) geen mag kan die einde verhinder, want die dag van ons gode's verby! Die tyd het gekom, deur die Norne lang eeue gelede bepaal, wanneer met opskuddings en storme die gode se duisternis daal, wanneer as 'n straf vir hul sonde beide mense en gode vergaan, opdat dan 'n nuwe, gesonde en betere wêreld ontstaan. Dan sneuwel op Wigrid se velde Thor, Wotan en TiuGa naar eind12) en Frey, die Ase en Wane en helde,Ga naar eind13) dat niks nie van Asgaard meer bly - niks nie, behalwe net Gimli, Asgaard se skoonste paleis, en Wali en Widar, die wrekers, en Balder uit die dode verrys.Ga naar eind14) Op die nuwe gelouterde aarde, van sonde en smarte bevry,
[pagina 260]
sonder krygskal van skilde en swaarde, sal hulle die weg voorberei vir die koms van Een groter as hulle, 'n God deur geen swakte onteer, wat OrlogGa naar eind15) se wil sal vervulle en die aarde in vrede regeer. En wie is dié God van die Vrede, wie se naam selfs ons skalde verstom?Ga naar eind16) O, hoor na die kern van my rede, want dié godheid is reeds aan die kom! Sy leer is alreeds deur die volke daar oorkant die water aanvaar, en word nou in Ysland vertolke en ons volk in sy kudde vergaar. Dis Kristus! - die God van die Môre, vir wie ons so lank het trotseer - tevergeefs nou ons stryd en verlore, want geen mag kan die Kristendom keer!’ En onder die luist'rende skare heers twyfel en wanhoop alom, ontsteld deur die treurige mare staan hul in verbystering stom. En met vrese bevange sink alle moeg oë en harte terneer - ‘Is dit moontlik? - Die gode gevalle? Ook Eirek tot Kristus bekeer? Word Wotan deur Kristus verdrewe? en oorlog deur vrede vervang? Sal die Wiking sy awontuurslewe moet ruil vir gebed en gesang?’ En hul kyk na die Ragnarokseine, deur Eirek met wysheid verklaar, en voel dat al hoop is verdwyne, en fluister mismoedig: ‘Dis waar!’
[pagina 261]
Maar daar spreek ou Eirek weer - fors sy stem en nou nie meer weggevoer met profetiese gloed, want in sy aangesig fonkel die oue lig, weer is hy Wiking met Berserkermoed: ‘Dit is my plig gewees om jul ons lot te lees, voordat ek jul na jul dode-toe lei. Waarom is jul ontsteld? Het julle moed versmelt omdat ons gode nie meer vir ons stry? Lafaarde! Maak dit saak dan of ons wen of ons verloor? Getrouheid tot die bitter einde is die leuse van die Noor! En al mag d' ou gode sterwe en hul hele ryk vergaan, en mag Kristus alles erwe en die weg na vrede baan, en al weet ons ook vir seker dat die nuwe beter is, die ou gode vol gebreke en hul ondergang gewis - ons as Nore, ons as krygslui, ons as manne trots en vry, ken maar net een plig: Getrouheid! tot die dood getrou te bly! By die oorlogspies van Wotan het ons vadere gesweer,Ga naar eind17) Thor se krygsmag teen die Jotun het ons lewenslank vereer - sal ons breek 'n eed so heilig en ou ThorGa naar eind18) se deugde smaad, om ons lewens te beveilig in die rol van renegaat?
[pagina 262]
Nee! want groter as die lewe is ons ingebore gees, en wat baat dit om te lewe as ons nie onsself kan wees? Ons is Nore, ons is vegters, ons is manne trots en vry, en ons kan ook nou nie anders as onsself getrou te bly! Nie vir ons 'n god van vrede, nie vir ons sy sagte leer! want met ootmoed in gebede kan geen Wiking hom verneer! Wotan is alleen ons god, heldelewe sy gebod! As die gode nou moet sneuwel, wat bly dan anders oor as te deel met hul in euwel, soos in voorspoed vantevoor? Aan ons oue Noorse helde was hul seëninge groot - laat ons hierdie goed vergelde in die dae van hul nood! Laat ons hier op aarde sterwe, uit die dood dan op te staan en as stryders van die gode na hul laaste veldslag gaan! Ons as Nore, ons as helde, kan geen groter eer verwerf dan om saam met onse gode ook by Ragnarok te sterf!’ En sy krygslui, opgewonde, hef hul oorlogskreet omhoog, soos die swaarde wat hul hoogswaai blits die vuur in elke oog. ‘Lei ons voort, Jarl Eirek!’ roep hul, ‘Lei ons moedig na ons dood!
[pagina 263]
Ons sal sterwe saam met Wotan, aan hom trou wees in sy nood! Onse wapens, onse kragte, is die gode toegewy - in ons dood, soos in ons lewe, sal ons onoorwonne bly!’ En ou Eirek lig sy krygspies met 'n priesterlik gebaar, soos die wonderspeer van Hermod,Ga naar eind19) oor die doodgewyde skaar: ‘Voorwaarts dan, arendkroos! Berserkers roekeloos! Die eredood soek ons in wapengeweld! Kos vir die rawe liewers as slawe! Geen ander dood is geskik vir 'n held! Dan vir die laaste maal sal die WalkureGa naar eind20) daal om van ons dooies rekrute te kry, wat as Einheriar saam met die godeskaar in Ragnaroks veldslag op Wigrid sal stry!’ En na hul laaste slag snel nou die heldemag - verby al hul wanhoop en moegheid en pyn - staalgekletter vul die lug, en van die kranse trug bulder die eggos die trotse refrein: ‘Wotan!’ so klink dit luid van alle kele uit, ‘Ons plig sal ons doen en ons eed sal ons hou! Hoor onse swanesang! Seën onse dodegang! Wotan! ons kom, aan u roepstem getrou!’ E.A. SCHLENGEMANN.	voetnoot) Kort voor sy dood deur die skrywer aan ‘Die Nuwe Brandwag’ gestuur.* eind1) Die Norne was die drie Noorse skikgodinne, wat kennis van die verlede, die hede en die toekoms besit het. eind2) 'n ‘Strooiedood’ was die veragtelike naam deur die ou Nore vir 'n natuurlike dood gebruik, wat deur hulle soveel moontlik vermy is daar slegs dood op die slagveld hulle 'n plek in Walhalla, die krygsmanshemel, kon besorg. eind3) As verklaring van hierdie stansa en die volgende twee dien die volgende: Dit was volgens Noorse mietologie voorspel dat net voor die aanbreking van Ragnarok (die ‘skemer’, of ondergang, van die gode) sou Sol (die son) en Mani (die maan) deur die wolwe Hati en Skoll, wat hulle al die eeue deur agtervolg het, eindelik ingehaal en verslind word. By die aanskou van hierdie ramp sou Heimdal, die wagter van die gode, wat op die brug Bifrost (die reënboog) gestasioneer was, onmiddellik die alarm op sy trompet blaas, wat oor de hele Heelal sou gehoor word, en dadelik sou die gode en hulle leër van gesneuwelde helde optrek na die velde van Wigrid om die laaste groot veldslag teen hulle aartsvyande, die Jotuns, of reuse, en die inwoners van Niflheim (die doderyk van boosdoeners) te veg - 'n veldslag, wat in die uitroeiing van altwee kante sou eindig. eind4) Loki, die vuurgod, was vir sy skelmstreke berug. Nogtans het die ander gode hom lank in Asgaard (letterlik ‘godehof’, die tuiste van die gode) geduld, weens die slimme raad waarmee hy hulle dikwels gehelp het. Later het sy misdade egter so erg geword dat hy uit Asgaard verban en in 'n onderaardse grot vasgeketting is. Loki se geweldige spartelinge hier om los te kom van die pyn veroorsaak deur die gif wat van 'n slang bo sy kop op sy gesig getap het (iets wat egter alleen kon gebeur wanneer sy getroue vrou, Sigyn, wat hierdie gif in 'n bakkie opgevang het, moes omdraai om dit leeg te maak) is deur die Nore as die oorsaak van aardbewinge en vulkaniese uitbarstings beskou. Net voor Ragnarok sou Loki met 'n buitengewone poging homself bevry en deelneem aan die groot geveg teen die gode. eind5) Jermundgander, die Midgaardslang, was een van die drie monsterkinders van Loki en die reusin Angurboda. Hy is deur Wotan in die see gegooi, waar hy so groot geword het dat hy later die hele aarde omsirkel het. Sy uitkoms uit die see om aan die veldslag van Ragnarok deel te neem, sou 'n geweldige opskudding van die oseaan veroorsaak. eind6) Wotan, die koning van die gode, het sy groot wysheid en kennis van die toekoms gekry deur van die fontein van Mimir te drink. eind7) Die wolf Fenris was die twede kind van Loki en Angurboda. So groot en gevaarlik het hy geword dat die gode hom moes vasbind, by welke geleentheid die woedende wolf een van Tyr, die oorlogsgod, se hande afgebyt het. Ook Fenris sou later van sy bande ontsnap om op die laaste dag teen die gode te veg. eind8) Frey, die god van die feë en somer, het sy wonderlike selfvegtende swaard aan sy dienskneg, Skirnir, as beloning geskenk, omdat laasgenoemde hom gehelp het om die skone reusin Gerda tot vrou te kry. Gevolglik moes hy hom by Ragnarok met geen ander wapen as 'n takbok se horing verdedig. eind9) Balder, die god van lig en onskuld, was die liefling van die gode. Sy vroegtydige dood is deur die jaloesie van Loki te weeg gebring. Dit was hierdie misdaad wat die direkte aanleiding tot Loki se verbanning uit Asgaard gegee het. eind10) Hati en Skoll was die wolwe wat die son en maan gedurig agtervolg en eindelik ingesluk het. Hulle sou alleen hiertoe in staat word wanneer daar genoeg van hulle spesiale kos, die vlees van moordenare deur die aarde gelewer word om hulle honger te stil. eind11) Hel, die derde kind van Loki, was die koningin van Niflheim, die onderwêreld of doderyk, met aparte afdelinge vir die siele van diegene wat nie op die slagveld gesterwe het nie en vir misdadigers wat gepynig sou word maar later teen die gode op die laaste dag sou veg. Gesneuwelde krygslui aan die ander kant sou na Walhalla in Asgaard gaan en by Ragnarok die gode se bondgenote wees. eind12) Tiu is 'n ander naam vir die oorlogsgod Tyr. 'n Ander vorm van sy naam, Tin, is oorgelewer in die woord ‘Dinsdag’. eind13) Die Noorse gode was van twee soorte: die ‘Ase’, die eerste inwoners van die hemel, en die ‘Wane’, die lug- en seegode, wat van 'n laer rang was. eind14) Wali (god van die lente) en Widar (god van die vrugbaarheid van die aarde) was altwee seuns van Wotan. As verpersoonlikinge van die ewige natuurkragte, sou hulle nie by Ragnarok sterwe nie. Wali het die dood van Balder gewreek deur sy moordenaar, Hodur, die blinde god van duisternis, te dood, terwyl Widar die Fenris-wolf, wat vir Wotan by Ragnarok gedood het, om die lewe sou bring. Verder sou Balder, as sinnebeeld van lig en onskuld, na die uitroeiing van die magte van die Bose van die dood opstaan. eind15) Orlog was die geheimsinnige ewige wet van die Heelal, groter nog as die gode, en sonder begin of einde. eind16) Ofskoon die ou Noorse skalde, of digters, die einde van hulle goderyk in die kleinste besonderhede beskrywe het, het hulle nooit 'n naam vir die groot god wat daarna sou regeer gehad nie. Al wat Saemund se Edda daaroor sê, is: - ‘Dan kom 'n ander, magtiger nog, maar wie se naam ek nie durf noem nie.’ eind17) Vroeg in die lewe het alle Noorse vegsmanne hulself aan Wotan gewy en gesweer om met wapens in die hand te sterwe. eind18) ‘Ou Thor’ was die gebruiklike wyse waarop die ou-Nore van hierdie populêrste van al die gode gepraat het. eind19) Hermod was die bode van die gode en is dikwels deur Wotan uitgestuur om die wonderspies, Gungnir, oor die hoofde van stryders, net voor die aanvang van 'n geveg, te swaai, om hulle met waaghalsige krygswoede (die sogenaamde ‘Berserker’-woede) te vervul. eind20) Die Walkure was ewige maagde wat by elke veldslag deur Wotan uitgestuur is om van die gesneuweldes die dapperste uit te soek en hulle na Walhalla te dra. As bewoners van Walhalla is sulke gesneuwelde helde ‘Einheriar’ genoem.

Vorige Volgende

Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

Die Laaste van die Wikinge.Ga naar voetnoot*)

Over het gehele werk

landen