Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

[p. 242]

Die Petiesie.

WILLEM, kyk, ek het nou só gelê... lê en dink, ou man, en maar tot die besluit gekom dat die 'n plan sal wees as ons 'n petiesie Pretoria-toe opstuur, die Goewerment daarin vra om genadig tog met Adriaan te wees en as dit nie moontlik is om hom los te laat nie hom dan tog maar 'n vermindering van straf te skenk. En hoe sê my ou man?’

‘Wil jy my glo, vrou,’ dit kom stadig en, na 'n oomblik se nadink, ‘wil jy glo, dat dit 'n eerste plan van jou daardié is. Nooit kon ek daaraan droom nie.’

En onderwyl die vuur in 'n kaggel van 'n rooisteenhuis stadigaan sterf, vou twee knoetsige hande in die half duisterheid inmekaar, die reën wat effens val, druppel somber van die dakrand af, en deur die verouderde populierboswindskerm, noord van die plaas se vrugteboord, sing die vlaktewind 'n lied van rus.

Met vlammende tinte het die gesinkte son die wolke in die weste geverf... die koppies en vlaktes van Kalkbank in aandgloed verguld.

Maar vanaand is daar in die harte van 'n gesin op Kalkbank geen rus nie. Buite is die ruite deur 'n sagvallende reën betraan; ook betraan is die oë van een, van twee bedroefde ouers in 'n skemerdonker kamer.

Maar die plan van sy vrou is goed en daar is hoop.

En met 'n glimlag van spottende goeie humor, of beter van nyd van grimmige onbarmhartigheid, trek lippe terug, en so in die half duisterheid van die voorhuiskamer van sy rooisteenwoning op Kalkbank vanaand, sit - leun Willem van Vuuren meer, om telkens na die val van die druppels van die dakrand af te luister, ook na die blasie om die kliphoek, en dan weer sy oë te laat blink op 'n rusbank diekant, waar 'n vrou lê.

‘Weet jy, vrou,’ word opgemerk na 'n rukkie, en droë hande vrywe teen mekaar en word weer inmekaar gesluit soos voorheen, ‘weet jy, as ouers kan ons skrywe en die omstandighede dan aan die Goewerment duidelik maak. Kristiena kan tegelyk ook 'n smeekbrief omtrent haar man aanstuur en daarin die hulpeloosheid van haar toestand verduidelik. Dit behoort ook baie te doen in die saak. Beslis, die plan van jou is 'n goeie ene.’

'n Sug van verligting val, en uit sy sittende houding in die halfskemer van die kamer kom Willem van Vuuren skielik orent. Diep ingedagte voel hy vir oomblikke in albei sakke van 'n gestreepte baadjie na sy pyp en, terwyl hy dit

[p. 243]

met 'n leë twaksak eindelik te voorskyn haal en daarna verder rondvoel na los tabak in sy sak en niks vind nie, begin hy rondloer soos 'n tier in 'n val.

Vir 'n tyd sou hy nog so hulpeloos met geelswartgevlekte kalabaspyp in die mond gesit het, as hy nie na die kant van die rusbank moes kyk nie, net om aan te hoor:

‘En wanneer is jou plan om die petiesie op te trek, Willem?’

Dowwe oë probeer die duisternis te deurboor - vir 'n uitweg buite-toe, na 'n aand se roesrooi in die verte, kragtige tandvleise gryp die steel van 'n ou kalabaspyp stewiger vas, dog in grys baard heers 'n kalmte, en dan na 'n verder oomblik se aarsel, meteens:

‘Wanneer? Ons sal moet wag totdat ons die veldkornet of 'n ander bekwame man kan kry om vir ons die ding op te trek, vrou, want dis 'n gewigtige saak hierdie wat sal deeglik gedaan moet word.’

'n Kop word diekant afkeurend geskud, maar daar word gou beduie:

‘Verstaan, vrou, hierdie mense is mos meer op hoogte van sake met die soort van dinge as ons.’

‘Nee.. e e, Willem,’ klink dit terug van die rusbank oorkant, en 'n kop bly skud, ‘ons kan op hierdie mense nie wag nie, my ou man. Stoksielallenig sit die arme kind in sy eensame, donker sel sonder troos vanaand en elke oomblik tot sy vryheid meen vir hom wat. Ons moet self skrywe. Die petiesie moet nog vanaand - -’

Maar 'n hoesvlaag breek los, dit duur vir oomblikke.... dit bedaar. Die hoes hervat, maar nou onder die bui:

‘Nee, nee, Willem, daar kan geen uitstel wees nie,’ en 'n kop bly skud. ‘Vanaand nog moet die petiesie opgetrek word, en deur onsself. Ek is bekwaam genoeg daarvoor. Ons arme kind,’ asem hyg, ‘kan nie langer in die tronk sit nie. Hy moet uit en so gou as moontlik, Kristiena’... hoes-hoes... ‘tiena!’

Die hoesbui bedaar. ‘Ja, Kristiena. My liefste kind, bring vir jou Pa pen, ink en 'n paar velle papier tog hierso, sodat jou Pa nou somar oor Adriaan aan die Goewerment kan skrywe,’ word gebied met 'n hygende stem.

'n Endjie kers flikker in die voorhuiskamer dof op en, terwyl 'n jong vrou haar daarna verwyder en weer terugkom met skryfmiddele, staan Willem van Vuuren uit sy leuningstoel sugtend op. Sy skaduwee val grotesk teen die gewitte muur van 'n eenvoudig gemeubileerde kamer. Hoewel 'n man diep in die sestig, is daar nieteenstaande iets vrymoedig en jongensagtig in sy uiterlike voorkoms te bespeur, nes asof hierdie grysaard die lewe nog vind so vol gloed en wonderlik soos drome van jeug dit maar kan voorstel. Maar sodra die kers opvlam, word egter 'n pynlike-verouderde trek op sy aangesig bemerk onderwyl hy 'n stoel nader aan hom pluk, dit ernstig regskuiwe en by die tafel gaan sit, gereed om te skrywe.

[p. 244]

Op die rusbank, teenoor die ou tafel, kom sy vrou orent. Die vrou lyk ouer as haar eggenoot nieteenstaande die feit dat sy ongeveer tien jaar jonger is. Haar hare is spierwit, en 'n string daarvan val oor koorsagtige oë. Met 'n gerimpelde hand vee sy dit bewerig eenkant-toe, en sê:

‘Laat die kinders nou stil word.’ Aan haar skoondogter, ‘Sit, Kristiena,’ en by die rusbank word gewag vir bedaring.

Stil gaan Kristiena, die skoondogter, met haar kindertjies sit. Daar is ses van hulle; sommige lastig, want dis koud. Die een na die jongste seun van Willem van Vuuren en sy vrou, Jan, kom binne, val moedeloos in 'n stoel, om sy gebuigde knie in albei hande op te neem. En bokant die gekleurde portret van 'n volksleier, tik die huisklok slepende sekondes af... bou hulle in 'n eindelose ketting van eentonige minute en...

Kristiena vee 'n traan uit die oë met die punt van 'n rooi flennie jurkie van 'n babetjie in die arms, en kyk haar skoonmoeder snik-glimlag aan, nes asof sy op die punt staan om uit te bars in: ‘Kyk tog hier in my arms en langs my, Moeder. Wie moet vir hulle sorg? Wat sal die wêreld nou eendag van hulle ongelukkige vader gaan sê? Wat moet ek doen?’

Willem van Vuuren voel 'n pad deur sy grys hare met sy skewe vingers. In 'n onreëlmatige gefluit van opgewondenheid kom sy asem, en sy oë swel uit. Hy neem die pen eindelik tussen twee vingers onhandig en sy oë draal spekulerend op die papier voor hom. 'n Groot klad het uit sy pen geskud. Hy probeer die swart kol op die papier met sy mou uitvee, maar tevergeefs. Dis soos 'n klad op 'n man se karakter, voorwaar. Dit kan nie uitgevee word nie. Hy maak nieteenstaande 'n poging opnuut, en gryp dan daarna sy pen stewiger vas. Maar hy moet eers wag vóórdat hy begin skrywe.

En regop gaan sy vrou op die rusbank sit, om voor haar uit te blik. Jan! - die ewebeeld van sy ongelukkige broer Adriaan! Die ewebeeld! Gelaatstrekke is reëlmatig, neus is reguit en goed gevorm, ken ferm en kakebeen sterk en styf. Die kinders se hele lewensloop doem voor oë op. Dis waar, ja. Oë sien hulle as babetjies kruip; oë sien hulle as jong seuns rondbaljaar, ja, en as welvarende jongmanne opgroei! Hulle het hulle ouers nooit verdriet gegee nie. En oë moet vandag één van hulle sien....

'n Geweldige gloed styg meteens weer in 'n verouderde gesig op: en onder 'n vlaag hoes skommel skouertjies weer hier en daar vir 'n tydjie in rusbankleunings, totdat 'n hees stem uitroep:

‘Willem - God, man! skrywe! Vra en smeek die Goewerment met pen - ink - papier - om tog genadig te wees op my arme kind Adriaan, wat vanaand, së byna onskuldig in die tronk sit. Sê, ek kan dit nie méér uithou nie! Sê dit! En as die voormanne hom gou nie loslaat nie dat ek -’ 'n vinger wys reguit en dan terug op 'n bors, ‘sekerlik sal sterwe! Kyk net na die hulpelose kindertjies van Kristiena!’ 'n Booggebaar van die hand. ‘Wie

[p. 245]

moet vir hulle sorg solank as hulle Pa gevangene sit? Adriaan was altoos één van my beste kinders, en 'n hardwerkende...’

‘Maar vrou,’ val Willem van Vuuren in die rede, en hy vee sy pen sorgvuldig skoon met 'n rooi sakdoek, nes asof hy met die pen wil gaan steek in pleks van skrywe, ‘jou hart maak jy net seerder en jou asma erger as jy van alles só moet ophaal. Laat ons liewers alles aan die Goewerment mooi duidelik maak vir versagting van die saak. Praat help niks! Sê maar vir my alles voor wat ek moet skrywe. Dis meer tot die punt en daar is ook meer troos in. Wat moet ek skrywe?’ word ernstig verneem.

Maar 'n hoes breek weer geweldig los. 'n Spartelende mot word intussen met 'n vinger van papier weggeskiet. Daar duur nog minute. Die hoesbui sak, en Willem van Vuuren sit sy bril stadig en versigtig op die brug van sy kragtige neus en val terug in sy armstoel, afwagtend.

‘Willem...’

Willem van Vuuren se breë skouers beskadu gou 'n deel van die tafel so oppervlakte, soos hy vooroor kom. ‘Ja, vrou?’ verneem hy. ‘Wat moet ek sê?’

Eers 'n paar oomblikke se nadenking, dan met 'n vaste stem aan haar ernstig luisterende man: ‘Sê dit - begin, Willem!’

Motte vlieg om 'n kers. Jan van Vuuren, die een na die jongste seun, het diekant sy gebuigde knie gelos, arms oor die bors in 'n luisterende houding gevou en kyk aan hoe twee van sy skoonsuster se kindertjies alreeds by haar voete met uitgestrekte armpies lê en slaap. Bles, die hond, het intussen die kamer snuiwend binne getree; hy snuiwe aan die kindertjies op die vloer; hy snuiwe aan die moeder, swaai sy stert vir 'n oomblik en gaan gooi hom neer op die vloer diekant, om hom slaperig te lek. Daar skroei 'n mot in die entjie kers op die tafel. Dis soos die loopbaan van die mens. Almal soek na lig; sommige nie. Dis net die geluk en ongeluk van die wêreld. 'n Lastige babetjie word in arms gesus en 'n troue hond in die hoek aangekyk. Dan word soos voorheen weer geluister na die gekras van 'n pen op papier... na 'n swak vrouestem, so tussen 'n af en toe se gehoes. Willem van Vuuren skrywe steeds voort en breek net vir die oomblik af as hy sy kop effens moet oplig, om sagter woorde as ander van sy vrou op te kan vang.

Die huisklok, bokant die gekleurde portret van 'n volksleier, tik-tik maar sy sekonde af om hulle in 'n eindelose ketting van minute te bou....

Maar eindelik word die gesannikie van 'n vrouestem diekant stil. En die skrywer by 'n tafel val stadig agteroor in die arms van sy stoel, om na 'n paar oomblikke volgeskrywe velle papier in albei hande oop te hou.

Daar is meteens angstig luisterende gesigte in die kamer; die harde asemhaal van die hond en slapende kinders op die vloer word slegs vir 'n

[p. 246]

rukkie verneem, dan word die spanning skielik gebreek deur 'n growwe stem -, 'n stem wat lees:

‘Hoog edele heer hier mede wil ek aan u hoog edele heer een brief skrywe en Ued te smeek, in naam van Adriaan van Vuuren se vrou en ses kinders en sy siek ou moeder en afgeleefde vader, om Ued tog te ont ferm oor ons arme kint wat in die gevangenis sit.’

Daar is stilte, oë kyk goedkeurend van alkant, en dan hervat die stem:

‘Hy is veroordeel tot 18 maande tronkstraf - en ons wil Ued hier mede eerbiediglyk vragen vir genade en ver loslating van hom of zoo niet dan een ver mindering van syn straf. - Is daar geen genade by den mens op aarde waar daar ver die grootste zondaar by God genade is - Johannes 8 vers 4 en 7. - Werp dan een steen op ons arme kint. - Ons onder getekende neem hier mede ons toe vlug na Ued en hoop dat Ued genadig sal wees en oor ons Ued sal ont ferm. Adriaan van Vuuren is op den 15ste Desember laas jaar getrep met een diamant wat hy van 'n kaffer gekoop het en is gestraf tot 18 maande harde pat - en nou kom ons U hoog edele vragen en smeek of Ued hom niet afslag kan gee - nooit van te vore was Adriaan van Vuuren in zoo iets gewees maar deur arm moede honger en swaar het hy so iets gaan doen want hy is uit sy job uit al oor die vyf maande - elke dag werk gesoek maar kan niet kry en toe ongelukkig moes hy toe in die ver soeking kom dat die kaffer by hom aan hou om de diamant te koop...’

Daar is 'n gehoes, stilte vir 'n rukkie en dan hervat die stem:

‘Ja te koop Ued. Sou Ued niet deselfde gedaan het as Ued geen werk hat nie en een vrou en ses kinders moes voor sorg en honger drywe Ued - Sy vrou en kinders sit nou reddeloos - daar is een bitter koue winter aan nader en hoe sy vrou dit sonder sorg moet deur maak weet ons niet - Die vonnis was alreeds ver hom genoeg - As die vonnis van 18 maande harde pat vir hom opgeskorts gewees het was die straf al vol doende want sy goeie naam is al eenmaal ver lore - maar nou word sy vrou en kinders gestraf - dis mos dubbele-dubbele straf. Die jongman is mos nie een gewoonte misdadiger - Dus smeekte ons Ued nederig doch dringend, met gebroke harte opwaarte na God en op Hem te sien en op Ued agbare se verlossing te wagte. God segen u my edel agbare - gedink toch dat de kint de gehele toe koms ont neem worde - My ou man en ek het reeds 8 kinders groot gemaak en dit is de derde jongste wat in moeielykheid is en ons voelde somtyds dat ons verstand ons belemmerd daar die oudste Sermaans op die slagveld in die Boere oorlog overleden is gevoelde ons ons ver bryseld - O geef een moeder se kint toch terug - ons smeekte U edel agbare dat dese versoek toch niet gering wees - wees genadig en barmhartig, onse Hemelse God, en

[p. 247]

ook Ued wees genadig - met de hoop dat Ued ons nederig versoek sal toe staan onder vermelde toestand van sake en omstandighede om ver Adriaan van Vuuren ouderdom 28 jaar los te laat
noem ons ons edel agbare se dienaar en dienaaresse,

Willem Adriaan van Vuuren - vader.
Maleachi van Vuuren - moeder.
Christina Debora van Vuuren - vrou.
Kalkbank - Lydenburg.

Buite, onder die afdak van 'n rooisteenhuis later as ander aande op Kalkbank vanaand, staan 'n ou man, met 'n ou kalabaspyp tussen tandvleise vasgegryp. Daar is geen geur van lekker Boeretabak nie. Hy kyk na 'n naderende donderstorm, om dan weer te luister na 'n benoude hoes ergens. Die onweer dreun dreigend en in die verte blaf 'n hond eensaam. Maar bô in die lug glip 'n fonkelende ster, soos 'n skitterende diamant, meteens deur swart woelige wolke; dowwe oë slaan vir 'n oomblik vragend omhoog, en 'n ou man struikel daarna in die rigting van 'n plankdeur, met 'n hand voor die gesig, en 'n gemompel:

‘O God - my ar - me Adriaan -!’

LEON MARE.