Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

[p. 234]

Vrouestemreg.

TOE die parlement besluit het om die swakkere geslag mondig te maak, was daar 'n kragtige beroering in die geestesgemeenskap van die vroumense op die plaas. Die opskudding het in die verloop van tyd tot rus gekom in die effene lewe, wat bedektelik gesnak het na ander emosies. En nou waai 'n onverwagte nuus die woonvertrekke deur, dat meester met Thelma gaan trou, die geleerde dogter van die meulenaar, 'n bevoorregte stamverwant van die vernaamste bewoners van die plaas. Die sensasie skommel nou in die gedagtesirkel en veral die vroumense is geskok daaroor. - Thelma, wat tot onlangs op die hoër-skool in die dorp was, en daar net hoogmoed geleer het: Thelma, wat nooit haar famielie besoek nie en haar vroeëre skoolmaats amper raaksien. Thelma gaan trou met meester, wat met sy opgewekte aard, allermins eenkennig, by elke groot nooi vriendskaplik gekuier het en die liefling van almal is. Jong hartjies het in sy teenwoordigheid vol verwagting geklop en huiwerende vrae probeer verdring. Maar nou druk die onwelkome nuus soos 'n las daarop. Ook voel sommige van die moeders teleurgestel, waar hulle dikwels op 'n onbesorgde lewe vir hulle dogters gehoop het; maar tog vind elkeen se hart vertroosting omdat die ander, wat hulle vir 'n uitsoek skoonseun klaargemaak het, ook teleurgestel is.

Sodanig is tant Kootjie Lemmer se koers van stille redenasie, wyl sy die middagete opdis. Veral dink sy aan sus Martha se Elsie, 'n dogter soos hare. Tog kort gelede het sus omstandig uitgewei oor die geneenheid wat meester vir haar Elsie betoon, en oor sy aanvallige maniere in die huis. So onder ons, het sy beduie dat dit vir haar lyk asof hy nou vastigheid vir sy toekoms soek. Wat sou sus se gedagtes nou wees? Syself het nooit in die bontspringery van hom geglo nie, en die danige rondkuiertjies was somarso, omdat hy tydkorting gesoek het. Hoe dikwels het hy nie met haar dogter ure lank gesit en gesels nie; maar sy het daarvan niks verwag nie. Sy't altoos gedink dat meester 'n nooi in die Boland het. Tog voel sy effens omgekrap deur die ontydige nuus. Dink bietjie - Thelma! Meester het nooit 'n woord oor die aanstellerige stuk meisie-mens gepraat nie. Niemand het agtergekom dat hy in die meulenaar se huis aanlê nie. Maar dis die dagvir-dag se by-die-skool-verby-loop met die kort swaai-stappies van haar, wat hom seker gedoepa het. Meester is skandelik geheimsinnig. Dink bietjie - Thelma!

[p. 235]

Die huisgenote versamel om die middagmaal, toe die seuntjie, wat van die skool af by die pos omgekom het 'n brief aan sy vader oorhandig. ‘Dis mos nie myne nie. Flip, kan jy nie sien dat dit aan jou moeder geadresseer is nie, Mevr. Lemmers.’

‘Ja, Pa, maar ek het gedog dis engels vir Mister Lemmer, Pa.’

‘Ek neem jou nie kwalik nie, dis 'n geleerde handskrif en jou ma kry maar net eenmaal in 'n skrikkeljaar 'n brief van haar famielie uit die bosveld. Dè vrou, lees en laat ons hoor wat se besigheid jy vir my wegsteek.’

Met senuweeagtige gebaar vat mevr. Lemmer die sterk vierkantige koevert en effens rooi in haar gesig antwoord sy op verwytende toon: ‘As jy maar so oopkaarte speel met my as ek met jou, dan sal daar nooit agterdog wees nie!’ ‘Moet dit nie so verkeerd opvat nie! Hoe lyk dit of jy vandag nie 'n grap kan staan nie? Lees maar ou vrou, ek is darem nuuskierig.’

Niemand het hom aan die kos op tafel gesteur nie. Al die gesigte hang aan die moeder van die huis met stomme verwagting. Langsaam loop haar oë die vreemde inhoud deur. En onderwyl groei die ergernis wat sy al die hele môre gevoel het, en 'n vonk van toorn ontvlam in haar binneste. Met vinnige woorde gee sy onsamenhangende brokstukke, terwyl sy opstaan asof sy van iets af pad wil gee. Dit kom van die hoë leidies daar in Pretoria. Hulle wil vir my vaskeer met die vrouestemreg. Ek moet die vuilwerk vir hulle doen: - Kootjie Lemmer moet 'n vrouetak hier stig van ons party. - Organiseer! My huis verwaarloos!’ Met minagtende gebaar skiet sy die brief oor die tafel. ‘Hoe durf hulle soiets vir my vra? Wie het vir hulle my adres gegee?’

Sy kyk haar oorblufte man skerp in die oë en vervolg asof Lemmer die skuldige is: ‘Jy weet mos dat ek niks met die goddelose gewoontes te doen wil hê nie. Dis die duiwel se werk om weer die vrou te verlei. Jy weet mos goed dat ek soos gif daarteen is om die vrou in 'n man se plek te dwing. So reg-reg teen die Woord! Hulle beledig my gruweloos! Ek vra wie het vir hulle my adres gegee?’

Lemmer voel stom en vir 'n rukkie stompsinnig. Die opwellings van sy huislike vrou is so onverwags as meester se troue met Thelma. As sy die vraag herhaal kom daar klaarheid vir hom in die kwessie en hy kry ook weer 'n kalme redeneerkrag.

‘Moenie so haastig wees nie! Sit! Laat ons die saak verstandig van al kante beskou. Ja, dis ook vir julle leersaam kinders, luister! Ons kan netnou maar met die ete aangaan. - Ek is net so teen die vroue-stemreg as enige mens dink om te wees, en ek sal dit bly tot op my sterfbed. Maar nou is die ding eenmaal verbrou en ons is soos 'n oorwonne volk wat vreemde belastings aan die oorwinnaar moet betaal. Ons moet! En om ons nasie

[p. 236]

bymekaar te hou moet ons onsself maar opoffer en bymekaar bly staan. Ons sal naderhand die ding wel gewend word! - Maar nou vra jy vir my so te sê, hoekom ek hulle jou adres gegee het en daarop moet ek skuldig en onskuldig pleit.’ Met waardigheid vervolg Lemmer, regopper in sy stoel, wyl hy onbewus die huislike kring deurkyk.

‘Is ek dan nie die voorsitter van ons party se tak hier nie? Ek is mos 'n bekende en vername persoon. En nou verwag hulle natuurlik dat die voorsitter se vrou ook die voorsitster van die vrouetak behoort te word. Die saak is duidelik!’ Hy lees die brief deur wyl sy vrou, wat nie gaan sit het nie ontevrede brom: ‘Ek is g'n kind om my te laat paai nie. Voorsitter of voorsitster, die hele kaboedel is vir my g'n weggegooide ou skoen werd nie.’ Beslis vervolg sy luider: ‘Vat maar my kos kinders. Eet julle nou klaar, my eetlus is weg deur hierdie ergernis.’

‘My liewe vrou moet tog nie so verkeerd oor hierdie kwessie word nie. Ons is mos beskaafde mense en ons moet beleefd 'n antwoord gee op hierdie brief en ek sê ons moet 'n vrouetak hier stig. Ons plaas het baie vroumense, wat jonk is, en wat geleerd is en geen huislike verpligtings eintlik het soos jy nie. Ek sou voorstel om die brief vir Thelma te gee. Sy sal sekerlik - - -’

‘Vir Thelma? Nee, ek loop nie agter so'n hoogmoedige Delila aan nie. Dan gaan ek liewerster direk na suster Martha. Sy het al baie ondervindings in vrouevergaderings en sy hou haar mos 'n voorperd in die politiek.’ Mevr. Lemmer het kalmer geword en tewens die nuk gekry om dadelik te handel. ‘Gee die brief. Ek loop nou op die daad, as sus ook beledig voel moet sy dit ook maar dra nes ek. Wat se nonsens is dit om 'n mens so 'n onnodige oorlas te besorg met die bogterye!’ Sy sit 'n ou hoed van Lemmer op en verdwyn uit die kombuis-deur met so'n beslistheid dat Lemmer hoofskuddend niks anders kan sê nie as: ‘Kinders kom laat ons dan maar gaan eet!’

Sus Martha staan voor die knietafel en brei met haar sterk arms die twaalfboerbrood-deegklomp deur. Dit gaan so maklik. Haar hande en polse weet net hoe hulle moet wegdruk en swink, en die afknyp van die stuk deeg is suiwer een volmaakte boerebrood. Die smeer van panne, platslaan in die korrekte vorm, alles is so outomaties presies dat sy geen gedagte daaraan hoef te wei nie. Maar sy't darem nooit verwag dat meester hulle so op nommer neenenneëntig sou droog sit nie. Haar dogter lyk vandag net moedverloor, die arme kind. So gaan dit as ons boeremeisies hulle koppe mal maak oor vriendelike meneertjies wat van elders kom, pleks dat hulle hulle by hulle portuur hou. Meester het maar net gekuir vir tydkorting. Hy is ook maar 'n jong mens, al is hy ongenadig agteraf! Nooit het hy Thelma se naam geuiter. En so wrentie waar die meulenaar se

[p. 237]

dogter sleep hom in. Wat sou hy aan daardie poppie sien? 'n Mens bly maar 'n mens in die sake van liefde. Sy het dalk in haar maniere iets wat hy nie kan staan nie - wie weet! - Sus Martha vat haar laaste stuk deeg, klap dit handig in sy vereiste vorm vir die pan wat klaar staan en sy sit dit by die ander onder die rysdoek. To kom sus Kotie die kombuisdeur ingewaai en sus Martha voel op die daad dat sy gereed is vir die slegste tyding. Kalm groet sy haar verwant; maar tog hinder dit haar dat sus Kotie se oë so wonderlik skerp is, en haar opmekaar lippe skaars die groet: ‘Dag Sus’ laat deurglip. Sou sus dalk ontsteld wees oor meester se skielike planne? Sy het 'n ruk gelede nogal uitgepak oor die vrindskaplike omgang van hom en haar dogter. Hulle leer dieselfde les en sy moet haar nie daarom dik maak nie. Meester is mos niks besonders om sodanig oor hom te wees nie. Hy kan mos trou met wie hy wil -!

‘Sit sus Koot! Ek het net klaar geknie! Hoe gaan dit? Hoe lyk jy dan so omgekrap vandag?’

Staande en met al die bewegings van haastigheid druk Kotie Lemmer die brief in sus Martha se hande. ‘Moenie nog vra hoe gaan dit nie. Dè lees! - - Ja, ek is omgekrap! Ek is kwaad!’

‘Nou gaan sit dan maar tot jy weer goed is.’ Sy voel nie in die stemming om sus Koot se houding te verdra nie. Sy sit die brief op die rysdoek en was die deeg van haar hande af.

‘Nee, ek kan nie vandag by jou kom sit en gesels nie. Kyk hoe lyk ek - onklaar vir 'n kuier en so uit my werk uit. Nee ek moet weer loop, want my werk wag by die huis. Maar hulle wil mos hê dat ons vrouens ons huise moet verwaarloos. Hulle voeter weer met die stemreg wat jy en ek gekry het volgens die besluite van ons parlement; maar nou kom lol hulle met my en jou om 'n vrouetak te organiseer en ek sê jou reguit ek wil my nie in die sonde begewe nie. Ek voel beledig! Hoe durf hulle my soiets vra? Ek sal my voet tog nooit by 'n stembus sit nie! Ek dink te veel van my! Jy kan maar daardie brief beantwoord.’

Die oë van sus Martha begin ook donker word. Met drie rukkerige hale word haar halfgewaste arms afgedroog. Dis weer sus Kotie se verkeerde kop wat so praat. Dwars en stroomop! En op de ou-end sal sy die eerste vrou wees wat haar kruisie trek. Bitsig vra sy: ‘Oor wat gesels die brief dat jy jou so dikmaak?’

‘Lees self, ek wil daarmee niks te doen hê nie. Jy kan die vrouens maar bymekaar roep en aandryf stembus-toe. Ek dink te veel van my om dit te doen.’

Sus Koot weeg nie meer haar woorde nie. Martha voel beledig. Sy is ook teen die stemreg, maar sal haar plig as burgeres vervul, verwat moet

[p. 238]

sus haar ergernis besorg deur haar koppigheid? ‘Jy sal tog ook moet stem, sus Koot.’

‘Ek, sus Martha, ek? Kyk liewerster dood!’

Martha kry 'n bevlieging van drif. Sy gryp die brief, frommel dit opmekaar en gooi hom in sus Koot se hande. ‘Dan wil ek die brief ook nie lees nie,’ en sy snou haar suster toe, ‘Jy moet jou tog nie verbeel dat jy alleen 'n huisvrou en 'n moeder is nie. Ek is net so teen die ontydige wet as jy dink om te wees, maar nou moet ons stem, anders gaan alles wat die voorgeslag opgebou het tot niet.’

Sus Koot laat haar kop sak en die trane kom vanself. Sy had behoefte om haar gemoed te lug, nou kom die hartsgevoel los deur sus se verkeerde haastigheid, waardeur sy haar verneder voel en sy is magteloos om iets terug te sê. As 'n verslae vrou stap sy die huis uit. Net vyf sekondes waarin 'n skielike berou hom van Martha meester maak en sy snel sus agterna.

‘Koot, ou Suster, moenie jou so swak gedra nie.’

Met 'n gebreekte stem kom die temerige verwyt: ‘Nog nooit het iemand my so vreeslik beledig as jy nie. Dink, my eie bloedsuster moet my so bloedig affronteer in haar eie huis.’

‘Ja, maar ek voel net so ontevrede en vies oor die ongesonde toestand waarin ons verkeer, dat ek my nie kan keer nie. Sus Koot, ek vra jou om ekskuus!’

‘Ek het mos in alle ordentlikheid na jou toe gekom, met die beste planne nogal, en ek het jou ordentlik gevra om self te lees wat hulle van ons verwag en toe smyt jy die brief terug in my gesig. Is dit dan nie baie verkeerd van jou nie? Ons moet tog 'n antwoord gee. Ons is tog nie sleg apgevoed nie.’

‘Jy is reg, sus Koot. Gee maar, laat ek sien wat ons te doene staan.’

‘Ek het gemeen dat jy die tak moet stig,’ sê Kootjie Lemmer, so inskiklik asof sy nooit ander gedagtes gehad het nie. ‘Jy is bekwamer as ek om dit te doen. Jy verstaan die werk en ek voel my heeltemal ongeskik daarvoor.’

‘Ek gee nie om om dit te doen nie, sus; maar ek loop in die gouigheid ons vrouens deur om te sien wie ons sal kan kies. Ons moet probeer om 'n sterk bestuur te kry, en 'n sekretaresse wat goed geleerd is.’ Effens afgetrokke asof sy nagedink het vervolg sy: ‘Hoe sal dit wees as ons vir Thelma daarvoor kry? Sy is 'n geleerde meisie, sy is los en sy - - -’

‘Praat jy van daardie hoogmoedige flerrie? Sy sal haar glo verneder om met ons saam te werk. En vernaam nou,’ val Kootjie Lemmer met dieselfde bitsigheid van flus in - - ‘Los vir haar sus Martha, ek vertrou haar nie. Sy werk in die donker. Sy het mos vir meester so stilweg ingepalm, dat die oudjie glad van sy kop af is, en somar besluit het om met

[p. 239]

haar te trou. Hè jy hulle ooit bymekaar gesien? Hè jy ooit gehoor dat meester haar naam noem?’

Die susters staan eensgesind langsmekaar in die koelte van die groot doringboom, waar die gees van saamvoel hulle steeds sterker bind.

‘Ag, sus Koot, op wie kan jy nou teenswoordig staatmaak? Die trouery gaan nou somarso en amper ongesiens.’

‘Ek moet darem sê dat meester ons baie swak behandel het. Hy was by ons altoos so eie en vertrouelik.’

‘By ons net so, sus Martha; 'n mens kan verkeerde gedagtes kry oor hierdie skielike draai in sy lewe. Ek vertrou die spul gladnie!’

‘Ek wil nie eintlik sleg daaroor dink nie, sus Koot. Dit sal mos al te vreeslik wees. Meester is darem 'n baie ordentlike man, vrolik ja, maar altyd op sy plek.’

‘'n Mens is maar 'n mens, sus Martha, en daardie geleerde meisiemense wat op die kolliets was, hulle is te slim vir 'n man, al is die man ook 'n skoolmeester. Glo vir my dat Thelma geweet het hoe om met meester te werk. Ons weet mos ook wat mans is. Sy het nie verniet altoos na die poskantoor gestap by die skool verby nie. En hoekom moes dit dan juis wees wanneer die skool uitgaan?’

‘Nou jy so praat dink ek skielik oor wat Hessie Piet 'n rukkie gelede vir Elsie vertel het. Ek het nooit notiesie daarvan geneem nie maar nou skiet dit my te binne. Sy was mos dokter-toe vir die gedurige naarheid op die krop van haar maag, en sy moes mos toe al haar tande laat uittrek en vals tande kry. Ek wonder wat Hessie Piet van haar sal dink as sy 'n valse gebit het. Sy kan haar party dae reeds so aanstel. Vernaam op Sondae as sy in die kerk instap. Sy het haar hare mos ook kort laat afsny soos Thelma s'n..., - maar om nou op my punt terug te kom, sus Koot. Hessie Piet vertel vir Elsie, onderwyl ek besig was om 'n kapsel te maak van komkommers en uie, dat sy toe in 'n keffie ingegaan het om 'n koppie koffie te drink en daar sien sy teen die anderkantste muur deur die skrefie van die gordyn vir meester sit. Sy sê dat sy daar niks van gedink het nie, maar tog was sy verwonder hoekom die gordyn dan toegetrek was vir een manspersoon. Meester is mos nie so van geaardheid nie. Hulle het haar glo nooit opgemerk nie, want sonder om van haar enige notiesie te neem, kom Thelma saam met meester daar uit.’

‘Sien jy nou, sus Martha, dis die wat ek sê, hulle het hulle besigheid klaargemaak onder 'n doringboom na sononder. Ek sê jou reguit ek is baie teleurgestel. Hy is agteraf! Ek vertrou hom nie meer nie. En dit so ewe vrindelik - -’.

Die susters het so stap-stap en staan-staan met die voetpaadtjie aangekom en terwyl hulle die draai maak om 'n boskasie van mimosa en blink-

[p. 240]

baar-struike ontmoet hulle op tien tree afstand die twee persone wat hulle gedagtes beheers. Ingehak loop hulle lugtig en gesels met nou en dan 'n oopklinkende lag deur hulle woorde. Die blos van lewensvreugde lê op hulle aangesigte, die gees van geluk kom met hulle saam. Haar stem klink soos tjelloklanke in die maanlig en syne soos die sagte koerdoek van 'n tortelduif uit die verte. Die verliefde geluide verstom. Die susters se oë begin te weifel en hulle verswakte treetjies word elke passie onsekerder. Die jongspan stap nou los van mekaar af en die susters glimlag van kannie-anders nie. Hulle voel oorrompel en die verliefde paar betrap.

Sus Kootjie brom onderlangs: ‘Kyk, hoe lyk ek met my man se ou veldhoed op?’ en sus Martha praat soetjies oor haar halfgewaste arms.

Maar meester bring gerieflikheid in die ontuise atmosfeer. ‘My liewe genugtig Thelma, ons kry nou somar altwee die tannies bymekaar. Dit kannie beter nie. Nou moet julle saam terug na tant Martha se huis toe, dan gaan ons same tee drink.’

‘Middag, tant Koot; middag, tant Martha,’ sê Thelma met 'n innemende glimlag.

‘My liewe Thelma,’ sê Kootjie Lemmer, ‘nou gaan dit seker reën’, sy soen haar en vervolg. ‘Waar was jy al die tyd dat ons jou nooit gesien het nie?’

‘Tannie, ek moet julle darem om verskoning vra, maar om die waarheid te sê, ek het g'n stuk tyd gehad nie. Tannie weet mos as 'n meisie op troue staan, dat sy dag vir dag moet werk om haar trousseau agtermekaar te kry.’

‘Jy kon ons darem iets van jou planne vertel het, Thelma,’ meen Martha ernstig.

‘Nee, Tant Martha,’ val meester in, ‘dis juis ons voorafgespreekte ooreenkoms daardie. Thelma en ek is al oor 'n jaar lank verloof. Ons het saam gestudeer op die hoërskool en toe ek hier aangestel is as onderwyser het ons besluit om die verbintenis so dig as moontlik te hou.’

‘My liewe Thelma, hoe oulik hé jy die laaste een van ons koud gelei! Ons praat juis oor jou en ons wil hê dat jy die sekretaresse moet word van die vrouetak van ons party. Jy weet mos ons het nou vrouestemreg en ons moet organiseer, ou kind.’

‘Wag bietjie, tant Kotie,’ sê meester bedaard. ‘Tante weet mos dat 'n skoolmeester hom nie mag bemoei met die politiek nie en die meester se vrou moet haar ook daaraan onderwerp.’

‘Ag ja,’ sê tant Martha, ‘dis jammer, maar ons vrouens sal dit verander, wag maar, en dan sal Thelma ook ingespan word!’

JOCHEM VAN BRUGGEN.