Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

[p. 161]

Ernst Allister Schlengemann.

SCHLENGEMANN BY SY WERK.

‘SCHLENGEMANN is op die 8ste in die Windhoek Hospitaal oorlede aan maagkoors’. Dit was uit 'n kort telegram; maar watter lang panorama van herinneringe het dit nie op daardie oomblik voor my geestesoog laat verbysweef nie!

Ernst Schlengemann het net 'n paar intieme vriende op Windhoek gehad. Ek het nie onder hulle getel nie. Niettemin het ek altyd gevoel dat in daardie lang skraal Afrikaner met sy lewendige blou oë 'n groot kunstenaar's siel geskuil het. Ek herinner my nog goed hoedat ons eendag, kort na ons kennismaking, vir 'n wandeling gegaan het. Ernst wou 'n paar kiekies van aalwynbome neem, en hy het my kruis en dwars oor die eentonige klipsandjies tussen Groot- en Klein-Windhoek laat loop, ‘want’, het hy gesê, ‘ek hou van 'n kiekie met 'n goeie agtergrond.’ Laat die agtermiddag het ons op 'n groot oorhangende klipkrans gaan sit en rus. Voor ons, teen die kruin van 'n hoogtetjie het 'n ou aalwyn skerp afgesteek teen die ylbloue lug op die agtergrond, en onder ons, al in die dorre vallei langs tot by Avispoort, het Klein Windhoek gelê, nog lomerig na die skroeiende middagson. Vir 'n paar oomblikke het 'n doodse stilte ons omring. En toe, sonder dat ek dit in die minste verwag het, het my maat poëties geword. Hy begin toe te resiteer en nadat hy geëndig het, sê hy: ‘Dit is een van my eie gediggies: “Stellenbosch van Pappagaaiberg se top gesien.” Jy weet, ek het gladnie op Pappagaaiberg gesit toe ek hierdie gedig geskrywe het nie. Ek het dit een nag laat in my kamer gedoen.’ Ek het effens verslae gesit. 'n Digter Schlengemann? Die naam was vir my onbekend. Om toemaar iets te sê het ek sy aandag na die ou

[p. 162]

aalwyn daar vóór ons getrek en hom gevra of hy al ooit daaraan gedink het dat elke laag droë blare wat van die stam afhang kan getuig van 'n jaar se swaarkry en volharding. Hy het vir 'n rukkie na die ou boom gesit en staar en toe sê hy, asof hy met homself praat:

Sugtend en treurig sy jare hy tel,
As ringe van swaarkry klou aan sy vel.

Voordat ons daardie aand uitmekaar gegaan het, het ek heelwat van my nuwe kennis se geskiedenis gehoor: Sy vader is 'n gebore Duitser, sy moeder 'n gebore Engelse dame, ‘en ek is 'n gebore Afrikaner’! het hy trots uitgeroep. Hy was drie tale magtig: sy vadertaal, sy moedertal en sy landstaal. Dit is vir die laaste van hierdie drie wat hy so'n groot liefde gekoester het. In die Afrikaanse taal was Schlengemann die tuiste. Hy het selfs 'n merkwaardige meesterskap daaroor betoon.

Die publiek het nog maar net 'n paar gedigte van Schlengemann te lese gekry; maar niettemin het sy eerstelinge die bewondering van ontwikkelde mense afgeverg en was hulle ook gewaardeer deur minderbevoorregte mense. 'n Eensame Afrikaanse moeder daar op 'n uithoek van Suidwes Afrika het my kort gelede geskrywe: ‘Ek sluit vir jou, my seun, een van Schlengemann se laaste gedigte in. Hou dit in bewaring. Arme man!’ Dit was ‘Die Naggees’ wat gespreek het tot 'n bekommerde moederhart. Maar sal dit nie ook by die jagter langs sy kampvuurtjie en by die veewagter agter sy takskerm byval vind nie? Omdat Schlengemann altyd in voeling was met intellektuele mense sowel as met die eenvoudigste veeboere, en omdat hy die welvaart van albei klasse op die hart gedra het, sou hy ook geweet het hoe om ingang tot hulle harte te vind. Leof Tolstoï het altyd 'n boodskap gehad vir sy lesers, onverskillig tot welke stand hulle behoort het. Ons noem hom 'n kunstenaar, wat kan ons 'n jong Afrikaner anders noem wat met sy paar eerste gediggies al 'n warm plekkie gevind het in die hart van 'n eenvoudige boerevrou, en die admirasie weggedra het van mense nog beter ontwikkeld as hyself?

Schlengemann was journalis van beroep; maar sy ambiesie was om skrywer te wees. Wat sou sy boodskap gewees het? Helaas, sy roman was nog skaars begin toe hy dit vir altyd moes laat staan! Die geskiedenis van die eerste Afrikaners in Suidwes-Afrika wat hy wou skrywe sal deur 'n ander pen geskryf word, miskien gladnie eers nie. Sy navorsingswerk in verband met die taalmenging in Suidwes Afrika was ook nog nie afgehandel nie. Sal die eienaardige natuurtonele van 'n land met sy uitgestrekte bosvlaktes, sy sombere berge, droë sandriviere en sy woestyne vir 'n ander net so kan inspireer as vir Schlengemann? Die Natuur het met hom gepraat en hy het haar besing. Maar hy kon nie net die natuur daarbuite waarneem en verstaan nie; hy kon ook 'n ander se vertolking daarvan waardeer. Eendag het hy na 'n uitstalling van Gregoire Boonzaier se skilderstukke gaan kyk met die doel

[p. *29]

JAN TOOROP:
PRESIDENT STEYN (1905).
(Uit die S.A. Kunsgalerye. I: Pretoria.)

[p. 163]

om een te koop. Sou sy keuse miskien kan lig gooi op sy karakter? - Die skildery het 'n paar armsalige strooidak huisies tussen groot groen bome voorgestel!

Schlengemann was egter meer in die literatuur geïnteresseerd as in enig iets anders. Die werke van Romain Rolland, Hendrik Ibsen, Tolstoï en andere klassieke skrywers sou die fondament gewees het waarop hy sou gebou het tot die verryking van ons Afrikaanse literatuur en tot die opvoeding van ons volk se kunsgevoel.

Een treurige herinnering sal altyd vars in my geheue bly. Dit is die aand toe ek die journalis Schlengemann vir die eerste maal reg verstaan het. Hy was in my kamer en moes heelwat beledigende beskuldiginge uit my mond en die van my vriend aanhoor. Hy het skielik opgespring: ‘Julle kan maklik praat, kêrels; maar onthou, daardie koerantjies is vandag my stukkie brood en botter.’ Hoe jammer het ek hom nie op daardie oomblik gekry nie! Die man wat nooit gehuiwer het om vir sy opienies uit te kom nie, hetsy in privaat gesprekke of in sy beskouings oor kuns, moes terwille van sy stukkie brood sy politieke sienswyses verkrag! Dis eers toe dat ek uitgevind het dat Schlengemann as journalis nooit vry was nie.

Op die 31ste Januarie l.l. het ek na sy kantoor gegaan om hom vaarwel te sê voordat ek my voorlesingsreis deur die Unie sou onderneem. Ek het hom gevind byna presies soos hy op die bygaande kiekie voorkom. Dit was die laaste wat ek hom gesien het. Sy afskeidsgroet was warmder as wat ek dit verwag het. Ek was al by die deur toe hy my weer terugroep: ‘Kyk, as jy Dr. van Rhyn op Bloemfontein sien, vergeet my dan asseblief tog nie. Man, ek wil hier weg!’

Helaas, Schlengemann is nou daar weg, weg ook van diegene na wie hy wou gekom het.

J.V. MOLTKE.