Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1930

[p. 69]

Gregoire Boonzaier.

DIT was in 1920, dat Peter Wenning, terwyl hy 'n tekening van Gregoire Boonzaier, - toe nog maar 'n ou seuntjie van tien jaar, - opneem, uitgeroep het: ‘Let op wat ek vir julle sê, hy gaan ons almal nog klop!’ Dit was 'n noukeurige potlood-tekening van een van daardie wonderlik-kunstig gesnyde



‘netsukes’, wat sy vader met so'n oneindige geduld en toewyding versamel. Miskien was dit 'n tekening van 'n groep rondlêende jong honde in ivoor of 'n wolf wat aan 'n been kou of 'n bondel maskers; en dit lyk vir my of dit van Japan se kuns is, dat Gregoire sy inspirasie kry. Dit skyn of die seun, wat toe reeds uitdrukking gesoek het, selfs op daardie jeugdige leeftyd eens en vir altyd oortuig geword het - deur instink en nie deur die verstand nie - van die groot belangrikheid van seleksie, wat so'n kenmerk is van Japanese kunstenaars se werk.

Hy het nie alleen gedurende hierdie periode daardie noukeurige tekeninge van reedsgenoemde klein meesterstukke van kunsvaardigheid - selde groter as 'n appelkoos - gemaak nie; hy het ook met die strengste nougesetheid die kleuredrukke van Hokusai gekopieer, waarin die kuns van seleksie en die groot gawe van juiste waarneming - ook so karakteristiek van alle Japanese kuns - tot byna toweragtige volmaakheid gevoer is.

Gregoire was skaars ses jaar oud toe hy al prente van gevegte geteken het. Elke geïllustreerde blad wat hy te sien gekry het was vol fotos (dikwels genoeg somar nagemaak) van skermutselinge en slagvelde; en hoewel hy hulle nooit gekopieer het nie, het hulle hom voorsien van ideë vir tallose naïewe tekeninge van soldate op mars, in stormpas en in doodstryd. As ek in verband met hierdie tekeninge die woord naïef gebruik, bedoel ek nie die gekunstelde nabootsing van kinderlikheid, wat vandag deur so baie kunstenaars

[p. 70]

voorgewénd word nie. Hierdie tekeninge deur 'n kind was werklik kinderlik maar het alreeds daardie gevoel vir komposisie vertoon, wat een van Gregoire se karakteristieke is. Daar het ook 'n tyd gekom waarin hy gekleurde tekeninge van skepe gemaak het; maar die invloed wat die kragtigste meegewerk het tot die ontwaking van die seun se sluimerende estetiese gevoelens, was die aankoms in Newlands van Peter Wenning in die Winter van 1920. Want die innemende persoonlikheid van daardie tingerige man, met sy brandende oë, - daardie man wie se gedagtes maar voortdurend besig was met die dinge wat kuns betref - het 'n kragtige, sy dit dan 'n heeltemal onwillekeurige, invloed uitgeoefen.

Dan was daar ook die gesprekke, sonder end, oor kuns tussen Wenning en die seun se vader, waarby Gregoire dikwels moet toegeluister het, en waardeur hy seker aangevuur geword is, al het hy hulle nie verstaan nie.

In die winter van 1923, toe hy net veertien sou word, het Kottler, wat van die begin af groot belang in die seun se estetiese ontwikkeling gestel het, hom 'n olieverfdoos gegee; maar hy het nie eintlik begerig gelyk om dit te gebruik nie, want eers in die lente van daardie jaar het hy sy eerste skets in olieverf gemaak - 'n gesig by Fernwood. Dit het geen opmerklike talent geopenbaar nie, maar sy twede - 'n woud-gesig - het groot vooruitgang getoon.

Toe, heeltemal op die laaste dag van die jaar, het hy 'n stillewe geskilder van 'n geel blom in 'n blou-en-wit vaas. Dit het die aandag getiek van Mnr. Brandon Davis, wat ingenome verklaar het, dat nie een van ons ander skilders so'n skildery kon gelewer het nie, terwyl Kottler selfs opgewerp het, dat dit ‘te ryp’ was. Dit skyn, of die lof van so'n welbekende kunskenner as Mnr. Davis, die vuur by die wagtende brandstof gebring het, want van nou af begin die vlam van Gregoire se talent gestadig te brand en van die jaar 1924 het hy ernstig en geesdriftig begin skilder.

Dit sal opgemerk word, dat Gregoire geen skilderles gehad het, en ook geen kunsskool besoek het nie. Die Natuur was sy enigste leermeester. Hy was dit heeltemal in die begin en is dit nog; en Gregoire gehoorsam hom trou. Hy het geen beter leermeester nodig nie.

Is alle kunsskool-onderrig dan ‘uit die Bose’? Dit hang daarvan af. Die leerling met namaaktalent sal tot op sekere hoogte baat vind deur langs konwensionele lyne sy kuns te leer. Hy sal die gesegde ter harte neem: ‘Leer eers jou ambag en maak dan soos jy lus kry’; maar in meeste - in ver-weg die meeste - gevalle, sal hy, na sy drie of vier jaar aan die kunsskool, glad nie in staat wees of self ‘lus te kry’ nie en hy sal voortgaan met herhaal wat hy geleer het, sonder ooit iets egs uit sy eie siel te sê!

Die leerling met skeppende talent daarenteen staan in die kans om alles te verloor deur die konwensionele kyk van 'n skool in hom op te neem. In 'n verhandeling oor Kuns-onderrig skryf George Moore:

[p. 71]

‘Vir dies wat daaroor dink om kuns as beroep te kies, is dit voldoende om te weet dat die een onherstelbare kwaad 'n slegte voorbereidende opleiding is. Wees daar oortuig van, dat jy, na vyf jaar aan 'n sekere beroemde kunsskool in Parys, nie 'n groot skilder kan word nie. Wees daar oortuig van, dat, na vyf jaar aan 'n sekere beroemde kunsskool in Londen, jy selfs nooit 'n skilder kan word nie.’

Dit is nie bekend hoe die groot Hollandse en Vlaamse meesters hulle wonderbare onderrig ontvang het nie. Ons weet nie hoe hulle geleer het, en ook nie hoe hulle geskilder het nie. Het Ruysdael direk van die Natuur of van tekeninge geskilder? Paul Potter het sy ambag in die veld, in eensame gemeenskap met die Natuur, geleer. Crome was 'n huis-skilder, wat die kuns om van die Natuur te skilder, beoefer het na sy dagwerk geëindig was; tog het hy 'n tegniese volmaaktheid bereik, wat deur geen ander skilder ooit oortref is nie. Morland het ook homself geleer. Hy het in die plattelands-herberge geskilder, dikwels kos en losies met 'n skildery betaal, en ons kannie glo, dat hy 'n beter skilder sou gewees het as hy drie of vier jaar op 'n kunsskool deurgebring het nie. Manet is verag en bespot deur die studente van die ‘Beaux Arts’. Hy en Whistler, en Degas, en Courbel en Corot het almal hulleself geleer. Maar waarom die lys uitgebrei? Daar is geen end aan nie en dit wemel van die name van skilders wat ‘iets te sê’ gehad het.

Voor ek van hierdie onderrig-vraagstuk afstap, wil ek tog 'n verhaal meedeel omtrent Renoir, wie se skilderstukke nou gretig deur kunskenners opgekoop word, maar wat gedurende sy lewe partymaal genoodsaak was om 'n skildery vir 'n wors of 'n brood te verruil. Na hy twintig jaar met homself en met armoede geworstel het, het dit hom geluk om 'n kuns te ontwikkel so skoon as wat dit nuut was en hier en daar het sy werk 'n koper aangelok. Toe hy dan 'n bietjie geld bymekaar gekry het, is hy Venesië-toe - hy het gegaan om Tintoretto te bestudeer. Die grootsheid van hierdie meester het hom oortuig van sy eie onbeduidendheid. Hy het bewus geword van die feit, dat hy nie soos Tintoretto kon teken nie; en toe hy na Parys teruggekeer het, was die besluit by hom vas om homself aan twee jaar harde studie in 'n kunsskool te onderwerp. Twee jaar lank het hy hard gewerk in die klas waar na die lewe geteken en geskilder word; sewe en selfs tien uur per dag was hy daar besig; en in dié twee jaar het hy elke spoor van die bekoorlike en heerlike kuns wat hom twintig jaar geneem het om op te bou, totaal vernietig!

Die Natuur is en was Gregoire se leermeester; en hy is veeleisend. Gregoire het nog nooit 'n landskap of 'n seegesig binnenshuis geskilder nie. Alles wat in verf op die doek kom, word ‘en plein air’ uitgevoer met die tafereel voor hom; en dit is die rede, dat daar so'n frisheid in al sy werk is, - daardie verskeidenheid van harmoniese nuanses. Hy gebruik geen konwensionele kleur om eenheid en harmonie te verkry nie. Hy bereik dit sonder

[p. 72]

waarheid op te offer aan enige vals-mooi metode of kort-paadjie. Nie dat hy die Natuur kopieer nie; maar hy neem dit waar. En hoe neem hy dit nie waar nie! Om weer George Moore aan te haal: ‘Ons Westerse mense het dit voldoende geag om die Natuur te kopieer, maar die Japanese het geweet, dat dit beter was om die Natuur waar te neem.’ Dis vir my aangenaam om te dink, dat die kuns van Japan Gregoire geleer het om die Natur te beskou as 'n skatkamer van skone omtrekke en pragtige kleure, waaruit hy dié kan kies, wat sal kombineer om sulke heerlike ontwerpe te vorm as deur sy kuns vir ons bewaar sal bly.

Die waarheid en egheid van die seun se werk is buitengewoon en nie te ontken nie; maar hy kopieer nie wat hy in 'n landskap sien nie. Hy vertolk, hy dui aan. Dit is hierdie aanduiding van 'n tafereel: 'n kaal boom, 'n huisie of 'n bos blomme, wat aan die werk van hierdie pure jongeling so'n verrassende aansien van rypheid gee; want per slot van rekening is die uiteindelike vervulling van die skilder se kuns meer aanduiding as weergawe. Om kunstenaar te wees, moet 'n skilder ook digter wees - hy moet her-skep.

Gregoire vertolk die Natuur in al sy stemminge. Hy tart sy windvlae, sy brandende son, sy reënbuie - inderdaad, dit lyk of hy meeste van hom hou in sy grys stemminge - en hy staan heel dag in alle wind en weer by sy skildersesel of sit op sy kampstoel. Hy hou besonder daarvan om die Winter van die Kaapse Skiereiland te skilder: die kaal akkerbome, die sober, grys tinte wat deur silwer opgaan in sagte blou en helgroen, dan verander in vervaende en pêrelrige grys. Al die landskappe hier weergegee, is gesigte wat verlede Winter te Newlands geskilder is. Wynberg, Kommetjie en Newlands is die plekke waar hy meer as elders sy onderwerpe soek. Net eenmaal het hy die Skiereiland versaak: toe hy sy vader en my vergesél het na Kuilsrivier, waar hy die braak-lêende lande geskilder het - warm en met bleek, geel-bloeiseldraende onkruid besprinkel -, uitgestrek aan weerskante van die skroeiendstowwerige pad, wat die oog lei na die dorp se eerste rooidak huis en sy slank kerktoring.

Gregoire vermy die grandiose. Hy gee die voorkeur aan die eenvoudige ‘intieme’ taferele van die buiteplekke, aan gesigte van bergreekse by sonsondergang; hy gee die voorkeur daaraan om 'n hut te skilder, waarvan die grasdak, met groen onkruid begroei, na 'n reënbui soos fluweel glans, liewer as een van die deftige woonhuise, wie se wit mure met goue ligte skitter tussen die pêrs skaduwees van hulle omringende akkerbome. Hy gebruik sy penseel om uitdrukking te gee aan sy eie spesiale gevoel vir skoonheid; want skoonheid is orals. Dinge, wat uit hulleself lelik is, word mooi deur 'n toeval van lig; en 'n winter-sonnestraal na reën of die pêrs skaduwee van 'n donkerwolk, sal skoonheid skep in die laagste en lelikste agterbuurt. In dit, sy spesiale gevoel vir skoonheid, is Gregoire 'n afstammeling van sy Hollandse voorouers,

[p. 73]

want dit was die skilders van Holland wat eerste ontdek het, dat deur middel van die poëtiserende hulp van lig en skaduwee die mees-alledaagse voorwerp skoonheid verkry; en hierin, maar ook net in hierdie gevoel vir die skoonheid van die alledaagse, is daar verwantskap tussen die kuns van Peter Wenning en van jong Boonzaier.

Die skilderstuk wat hy ‘Arm Mense’ genoem het, illustreer hierdie spesiale gevoel vir skoonheid wat aan Gregoire eie is. Daar is orals mooi kleure; grys en groen en sag-bruin, en 'n pragtige rooi in 'n vrou se rok gee aan die geheel juis daardie trek, wat 'n gewone tafereel verhef tot 'n voorwerp van skoonheid.

Dit is in sy skilderye van stillewe, dat Gregoire die vrye loop gee aan sy liefde vir ryk en gloedvolle kleure; maar ook hier, nieteenstaande hulle geglinster en geskitter, is harmonie altyd aanwesig.

Die stillewe, hier weergegee, is die mees-deurwrogte wat hy nog geskilder het; miskien sy beste, en dit is sy laaste. Die kleure van die voorwerpe is so versag, dat hulle heerlik harmonieer met die agtergrond, bestaande uit 'n ou, verblykte Sjinese behangsel.

Maar dit baat weinig om van kleure te praat. Om van die heerlike grys tinte van die renerige lug en die grys-groenes van die deursopte bome in ‘,'n Nat Dag’ te praat, kan geen idee wek van die teer, weemoedige ‘Stimmung’ van die pragtige skildery nie, waarin dit lyk of die yl-verspreide blare op die swart takke tril onder die sag-vallende reëndruppels. Om van silwer en liggroen te gewaag, help ook nie die skoonheid uit te druk van ‘Gesig van uit Newlands Laan’ nie, waarin die pragtige boog van die twee akkerbome die gevoel vir ontwerp so aangenaam bevredig.

Die verskeidenheid van Gregoire se onderwerpe en die verskillende maniere waarop hy hulle behandel, verleen 'n besondere bekoorlikheid by die aanskouing van sy werk. Hier in Windhoek, vanwaar ek skrywe, is sowat 'n twintigtal van sy skilderstukke. Daaronder is sulke onderwerpe soos 'n skaal met blou pruime, 'n vuurtoring wat deur 'n silwerige mis blink, 'n ry grasdak huisies onder hoë bome verskole, 'n oop plek in 'n bos in die herfs, 'n ruïne by Kirstenbosch, 'n koeistal by Kommetjie, 'n tamaai bloekomboom in die helheid van 'n Februarie-dag by Tokai; en elkeen het sy persoonlikheid, elkeen het 'n kenmerkende kleure-skema. Die grondtoon wat almal gemeen het, is egter opregheid.

Gregoire Boonzaier is twintig jaar oud. Wat sal hy ons nog gee in die volgende twintig jaar!

BRANDER.