Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 196]

Die Kunsnywerheid van die Suidelike Bantoe.

'N lewensbeskouing wat deur 'n menigte van Europese spreekwoorde verkondig word en waarin die mens gevra word om homself te ken en sy persoonlikheid te handhaaf, het gedurende die laaste jare begin wortel skiet in die Afrikaanse naturellebeleid. In Suidafrika staan dit onder die naam van differensiasie bekend. Dit sê aan die een kant nogal baie vir die Suidafrikaanse publiek dat hulle glo aan die ontwikkeling van 'n Bantoekultuur onafhanklik van hul eie, want dan moet hulle immers ook oortuig wees van 'n sterk kultuuraanleg by hul swart landgenote. Aan die ander kant is heel waarskynlik die wens na blywende sosiale verskille tussen blank en swart die vader van hierdie geloof.

1.

Die oppervlakkige mens is hoogs tevrede nadat 'n naam, 'n formule gevind is wat die twee rasse van mekaar moet skei en wat blykbaar reg aan albei partye laat geskied. Hulle vind dit koppig en dwaas van die naturelle dat hulle nie gretig die nuwe beginsel aanvaar nie. En tog is die houding van die naturelle heel natuurlik, want hulle weet nie wat die term differensiasie eintlik beteken nie, behalwe dat dit 'n skeidsmuur moet optrek tussen hulle en die blankes. Weet ons dan wat die boustene vir 'n toekomstige Bantoekultuur is? Sal enigeen van ons somar kan uiteensit hoe die nuwe beleid van ‘langs eie lyne ontwikkel’ in die praktyk moet toegepas word - nie in 'n land waar die naturelle 'n lewe afgesonder van die blanke lei nie - maar hier in Suid-

[p. 197]

afrika waar minstens elke manlike Bantoe permanent of tydelik in aanraking met die Europeaan lewe? Ek moet beken dat vir my onder ons huidige ekonomiese stelsel die differensiasiebeleid 'n contradictio in terminis is, en ek tas in die duister rond waar ek probeer om dit in positiewe opbouende handeling te vertolk.

'n Paar ligstrale sien ek tog in hierdie donker; en hoewel ek geensins oortuig is van die lewenskrag van die kultuurkieme wat ek hier noem, wil ek nogtans graag probeer om, al geld dit net één enkele gebied van Bantoelewe, daardie naam ‘differensiasie’ wat soos 'n gordyn voor die toneel van die toekoms hang aan die een hoekie effentjies op te lig. Ek gaan hier nie stilstaan by die taal, wat die onmisbare kultuurdraer is nie, en ook nie by die skraal letterkundige oes van die verlede. Ook oor musiek en dramatiese kuns, albei miskien potensiele kultuurfaktore, sê ek hier niks. Net in verband met hulle kunsnywerheid wil ek 'n paar gedagtes uitspreek.

2.

In die huis van 'n vriend sien ons 'n mooi stuk porselein op tafel staan; dadelik voel ons die wens om dit om te draai - ons wil sien of die mooi figure daarop geskilder hand- of masjienwerk is. In ons voorkamer staan 'n paar ouderwetse stinkhoutmeubels; ons is trots omdat hierdie stukke nie deur 'n siellose masjien vervaardig is nie. Besoek ons 'n egte Bantoe stat dan vind ons geen enkele voorwerp wat presies op 'n ander lyk nie, alles is handewerk. Die nywerheid van die Bantoe is inderdaad kunsnywerheid, want elke stuk dra as het ware die merk van sy maker. Dit beteken nie dat elke voorwerp mooi is nie, maar ongetwyfeld vergelyk die Bantoe artiekels oor die algemeen gunstig by die gewone Europese gebruiksartiekels. Onlangs het ek 'n besending van ‘kaffergoed’ uit Betjoeanaland ontvang en moes dit uitpak in 'n

[p. 198]

kamer waar huisraad vir 'n losieshuis op rakke uitgestal gestaan het. 'n Paar vriende wat toevallig daar gekom het was verbaas oor die teëstelling tussen goedkope fabrieksware en produkte van handearbeid.

'n Mens hoef nie na die pakkamer van 'n museum te gaan om daar mooi naas lelik te sien nie. Teenswoordig kry jy in al die kafferstatte naas die kleipot die lampolieblik, naas die gebrande kalbasbeker die afoor-koppie en naas die rokkie van tressies die vuil voorskoot-lap. Hier sien ek 'n duidelike taak vir die vriend van die naturel. Hy moet die Bantoe leer om die skoonheid van hul eie produkte te sien, om dit hoër te stel as die inhoud van die naburige

3.

4.

kafferwinkel. Terwyl dit in ons geval 'n duur stokperdjie is om belang te stel in oudhede en kunsartiekels geld die teenoorgestelde vir die Bantoe. Oor die algemeen kan ons beweer dat sy tyd nie geld is nie en dat dit goedkoper vir hom sou wees om self die artiekels vir daaglikse gebruik te maak dan om gedurig sy geld na die winkel te dra.

Ek meen dit is een van Gandhi se leerstellings, wat hy probeer om in die praktyk om te sit, om die arm bevolking van Indië onafhanklik te maak van die winkelier. Sou dieselfde beginsel nie ook vir Suidafrika geld nie? Maar hier sondig ek alweer teen 'n kardinale gebod van ons ekonomiese evangelie, wat eis dat die Bantoe 'n steeds beter afsetgebied vir ons industrie sal word.

[p. 199]

Daarom haas ek my om te sê dat huisnywerheid nie alleen ekonomies tot voordeel van die naturel sou wees nie, maar ook by gesonde ontwikkeling daarvan 'n positiewe plank kan word in die differensiasie-program.

Ek hou vol dat die kunsnywerheid van die Bantoe iets is waarop hulle tereg mag trots wees en dat die erkenning daarvan hulle sal help om as volk daardie selfvertroue te kry wat noodwendig is vir die opbou van nasionale gevoel en nasionale strewe.

Dit is onmoontlik om sonder na die voorwerpe self te kan verwys oor die besonderhede van hulle tegniek te praat of om patroon en vorm vanuit 'n

5.

7.

estetiese standpunt te bespreek. Hier kan ek dus net meld dat hulle uitmunt in pottebakkery, vlegwerk, hout- en leerbewerking. Die potte word eenvoudig versier met krapornamente, dit word met witklei, rooiklip en grafiet gekleur. Mandjies so sterk soos die deur die Bantoe gemaak het ek nog nooit in die handel gesien nie en die vorme is eenvoudig en bevallig. Hulle houtbewerking sien ons op sy beste waar lang kettings van hout, sonder enige lasplek, uit 'n boomstam gesny of 'n groot tamboer uit één enkele houtblok gebeitel word. Dit is miskien nie algemeen bekend dat die velklere altyd met die harige sy na binne gedra word, omdat op die binnesy kunstige patrone uitgesny word.

[p. 200]

Die ystertegniek van die Bantoe, hoewel baie oud, is te primitief as dat dit die moeite werd sou wees om dit te behou.

Hulle tegniek tree 'n nuwe stadium in waar Europese materiaal beskikbaar word. Feitelik is daar net twee dinge wat hulle leer gebruik het op 'n selfstandige manier; dit is krale en koperdraad. In Soeloeland en in die Oostelike Provinsie het hierdie nuwe kuns sy toppunt bereik. Aan die ander kant het die langjarige assimilasiebeleid van die Kaap Provinsie dit bewerk dat vrywel al die oorspronklike takke van hul nywerheid daar verdwyn het.

'n Paar prente sal duideliker as woorde aantoon hoeveel meer lewe in die ou kultuur sit dan in die nuwe rigting wat al meer en meer veld wen. Vergelyk hierdie besonder netjiese maar ook besonder siellose moderne stat van die

6.

Temboe (No. 1) met die stylegte voorplaas in 'n Pedi-dorpie (No. 2). No. 3 toon ons 'n meidjie nogal van Noord-Transvaal met haar rokkie uit Europese katoen. Veel beter reeds lyk die Matebele vrouens met hul ringe van krale, hul komberse bevallig om die lyf gesit en die lang voorskoot van leer met krale versier (No. 4). Let op hoe deftig dieselfde vrouens in hul feesklere lyk (Nos. 5 en 6). Hier het die Matebele gebruik gemaak van Europese krale om, sonder enigsins Europese modes na te volg, 'n nasionale drag van eienaardige skoonheid te ontwerp. Wie sal uiteindelik ontken dat die drie Pedidogters wat hier (No. 7) by die vuurherd van hul moeder staan die hart van enige Bantoe jonkman vinniger sal laat klop, tensy dit ons geluk het om sy gesonde skoonheidsgevoel te versmoor in ons stede, waar ons besig is om die manlike jeug van die Bantoe volk te vervorm van binne en buite.

W. EISELEN.