Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 193]

'n Paar Aantekeninge in Verband met die 2e Afrikaanse Taalbeweging (1905.)
(Vervolg en slot.)
Deur Vaalswaer. (Izak van Heerden.)

Vaalswaer.

DIT was my skryfnaam in daardie dae. Dr. Pienaar in sy ‘Taal en Poësie van die Twede Beweging’ (derde uitgawe bls. 49) siteer uittreksels uit briewe van my wat ek in die hittigheid van die stryd in 1905 in die Volkstem geskrywe het en gee my daar die naam van ‘'n Sekere Korrespondent’.

Wel, ek het onder omstandighede my bes gedoen om te help waar ek kon. Buiten en behalwe wat ek in die Volkstem en later in Die Brandwag bygedra het - by wyse van prosa sowel as gedigte - het ek heelwat aan literêre arbeid gedaan. Nie dat ek talent of 'n besondere liefhebbery daarvoor had nie. Maar skrywers was nog skaars. En gesien dat ons strewe om Afrikaans tot taal te proklameer in die smeltkroes was, het ek gemeen dat dit my plig was om ook iets te produseer.

Baie van my kreasies het ek egter nooit die lig laat sien nie. Daar het in later jare goedontwikkelde manne en vroue op die toneel verskyn en ek het toe maar begint ‘troei’ te staan.

Die vlakte.

Toe ek een oggend in 1906 die Volkstem oopmaak en die gedig, Die Vlakte van oom Jannie Celliers sien, het ek dadelik na Tannie gehardloop en vir haar gesê: Lees! en sê my nou of dit nie die laaste bodem inslaan van al die redenasies van ons teenstanders nie. 'n Oom van my, predikant in die Kaapprovinsie, was ook net in Pretoria. Ek wis nog nie hoe hy teenoor ons beweging gesind was nie; maar ek het hom ook die gedig gewys en sy opienie daaroor gevra. Sy enigste opmerking was: ‘dit is miskien bietjie te deftig en ingewikkeld.’ Na 'n paar oomblikke het hy daaraan toegevoeg: ‘Hollands het geen die minste toekoms in Suid-Afrika nie.’

[p. 194]

Die brandwag gestaak.

Ek sien dr. Schoonees sê in sy ‘Prosa van die Twede Beweging’ (2de druk, bladsy 58): Dat die blad (Die Brandwag) 'n faktor van groot betekenis in die kultuur- en taalstryd was, is ongetwyfeld en die verdwyning daarvan moet as 'n ramp beskou word -, 'n sienswyse wat ek sekondeer. Op die vorige pagina sê hy dat die blad in 1922 om finansiële redes opgehou het om te verskyn. 'n Bewering wat ek nie kan sekondeer nie voorenaleer ek nie daar 'n paar woorde oor gesê het nie.

Ons moenie met finansiële redes dalkies die indruk wek asof die uitgewers (drukkers) nie die geld had - of die geld wou verskaf - om die blad te finansiëer nie. Hulle wou dit maar te graag doen maar nie met 'n verlies nie. Daar lê die knoop. Hulle het beweer dat die blad nie betaal nie en ons voortdurend aangepor om 'n plan te maak. Aanvanklik het die mense die blad mooi gesteun maar mettertyd - veral gedurende en in die jare na die groot wêreldoorlog - het baie van hulle om allerhande redes bedank en nuwe intekenare het nie vinnig aangesluit nie. En ons poginge om nuwe intekenare te werf en die belange van die tydskrif te bevorder het ook te wense oorgelaat.

Maar die kliemaks het gekom met die onverwagte bedanking van ons fungerende editeur.

Mnr. Preller het toemaar tydelik die redaksie op hom geneem. Maar hy het ons nadruklik gewaarsku dat hy nie permanent sou kon aanbly nie.

Wel nadat ons geruime tyd rondgeval het - dog sonder die minste sukses - het mnr. Preller ten einde raad voorgestel dat Tannie en ek (Vaalswaer) die redaksionele werksaamhede van ons blad op ons sou neem.

Ons het hierdie voorstel in ernstige oorweging geneem. Ons kon nie daaraan dink dat onse geliefde ou Brandwag so 'n ontydige, so 'n onnodige en betreklik roemlose einde sou tegemoet gaan nie.

Maar daar was niks aan te doen nie. En toe het die masjinerie doodgewoon gaan staan. Wat ons beweging daaronder gely het?

Ek boekstaaf hierdie paar allesins gebrekkige en in die aard van die saak onvolledige aantekeninge van my in die jaar 1928.

En ons taalstryd - die Afrikaanse taalstryd - van die Twede Beweging altans - het begint sowat die jaar 1905.

Dus ongeveer 23 jaar gelede.

Nou kan gevra word: waar het julle in 1905 gestaan en waar staan julle vandag?

My antwoord is: raadpleeg die dissertasies oor die onderwerp gelewer deur dr. Pienaar onder die hoof: Taal- en Poësie van die Twede Beweging en dr. Schoonees s'n, getietel: Die Prosa van die Twede Beweging.

[p. 195]

As u hierdie twee werke deurlees en nogeens deurlees - en aanhou met dit te lees en te bestudeer - dan sal u nie daardie vraag hoef te stel nie.

In die loop van die jaar 1905 het adv. Klasie De Wet (later Minister van Justiese) en een van ons bestuurslede eendag aan my gesê: van Heerden as ons teenstanders moes sien hoe jy ‘lichaam’ in Afrikaans spelle maak hulle jou dood. (Ek glo ek het dit ‘liggaam’ geskrywe.)

Vandag (1928) sal niemand meer daaraan dink om daardie woord op 'n ander manier te spelle nie. O ja, miskien wel.

Maar nie omdat ons taal geen spelreëls het nie!

En so het die ‘patwa’ van ons teenstanders die ‘wapad’ van die Afrikanernasie geword.

Ek reken ons het ons aanvanklike doel: om Afrikaners te oortuig dat Afrikaans deur Afrikaners as hul spreek- en skryftaal behoort gebruik te worde, bereik.

Nou is daar nog: ‘Die ontwikkeling van die Afrikaanse taal in suiwere vorm’, waaraan ons, d.w.s. die Afrikanernasie bepaaldelik sonder twyfel bedrywig is. Ek hoef maar net te verwys na die beskikbare lektuur wat ons reeds in hierdie rigting besit.

Ten slotte is daar: die aankweking en ontwikkeling van 'n suiwer Suid-Afrikaanse nasionaliteitsgevoel.

Die A.T.G. tree ongelukkig nie meer direk as sodanig op nie. Dit is volkome waar.

Maar ek verstout my om te beweer dat ons suurdesem ook op die laasaangehaalde punt nog steeds heilsaam deurwerk.

Met die bemoedigende opbloei van ons taal en letterkunde kan dit ook nie anders nie. Die Afrikaner woel op elke gebied. Noudat hy sy eie taal het en vry is om dit te gebruik waar en wanneer hy verkies - hoef niks hom in sy kulturele en nasionale ontplooiing te stuit nie.

Die omstandigheid dat die A.T.G. in Transvaal feitlik van die toneel af is, hoe jammer ook al, behoort ons nie juis ontroosbaar te stem nie. Ofskoon ek moet erken dat dit my grief omdat ek voel dat ek persoonlik tot op seker hoogte daarvoor verantwoordelik is. Miskien moes ek ons vereniging aktief in die lewe gehou het. Dit het grootliks van my afgehang. Laat ek maar ronduit erken.

Omstandighede het dit egter vir my onmoontlik gemaak. In my hoedanigheid sekretaris van die A.T.G. moet ek dus noodwendig ook maar onder diegenes getel word wat op die slagveld agtergebly het.

Maar daar het tog nuwe kragte te voorskyn gekom. Ons taal word in die skole geleer, op die kansels gebruik en in ons raadsale gehandhaaf.

Dan is daar ons Akademie vir Taal, Lettere en Kuns wat waak en rigting aanduie. I. VAN HEERDEN.