Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 149]

Kottler.

TOE Kottler ons almal die anderdag vertel het, dat hy nie in Suid-Afrika kan bly nie omdat kuns hier nie gewaardeer word nie, het hy nie wil te kenne gee, soos 'n onwaardige skrywer in een van ons nuusblaaie verklaar het, dat hy nie 'n bestaan hier kan maak nie. Ek weet baie goed, dat hy wel 'n bestaan gemaak het.

Nee; hy het gemeen, ons waardeer kuns nie terwille van die kuns self nie. Ons stel daar g'n belang in nie. Ons raak nie opgewonde daaroor nie. Ons praat nie daaroor nie.

Dit is hierdie gebrek aan waardering, wat dit so moeilik maak vir Kottler en vir alle kunstenaars wat nie net ‘winkeliers’ is nie, om in ons land te lewe.

'n Kunstenaar kannie sonder waardering lewe nie. Hiermee bedoel ek nie, dat hy nie kan lewe sonder om sy werke te verkoop nie; dit spreek vanself. Ek bedoel dat hy, meer as iemand anders, nie ‘by brood alleen’ kan lewe nie. Sy skeppende genie het die prikkel nodig wat die omgang met ander mense, wat ook in estetika belangstel, gee deur middel van diskussies, sonder end en sonder finaliteit, oor daardie allerbelangrikste vraagstukke wat Waarheid en Skoonheid lewer. Hy, self 'n jong man, sou bly gewees het om enigeen van ons jongmense, wat lus gehad het om oor kuns te praat, in sy klein woninkie in Wynberg te ontvang. He sê dat ons jongmense nooit oor kuns praat nie, dat hulle nie die minste belang daarin stel nie..

Die verwyt is verdien. Die paar uitsonderings hier en daar bewys maar net die reël. Ek gaan my hier nie besighou met die oorsake van ons jongmense se houding teenoor kuns nie; maar dit is daar - ongetwyfeld.

Ek hoor iemand uitroep: ‘Maar die Studente van Stellenbosch het Kottler dan opgedra om borsbeelde van Christiaan de Wet en van Professor de Vos te maak! En die studente van Grey het 'n replika van de Wet se borsbeeld gekoop! Dit bewys tog seker, dat daar by ons jongmense belangstelling is vir Kuns?’ Wel, dit was nie soveel kunswaardering wat hulle aangespoor het om hierdie borsbeelde te koop nie as sentiment, bewondering vir 'n nasionale held en 'n geliefde professor, wat die studente daartoe beweeg het. Maar ons hoef dit nie op ons jongmense te munt nie. Die oueres is niks beter nie.

[p. 150]

Dit het my dikwels getref, dat die onverskilligheid van die mense om ons heen teenoor estetiek vir'n groot deel te wyte is aan die kunstenaars self. Hulle hou vol dat kuns niks met etiek uitstaande het nie. Hulle skreeu dit uit, dat kuns net kuns is as dit daar is terwille van die kuns self, omdat dit die kunstenaar se doel en sy enigste geregverdigde taak is om suiwere Vorm weer te gee.

Hulle verklaar uit die hoogte van hulle eiewaan dat kuns iets esoteries is, wat net 'n paar uitverkorenes kan waardeer. Hulle praat van tradiesie, van die klassieke, waarmee 'n mens goed vertroud moet wees, of anders - so verklaar hulle - kan kuns vir ons g'n betekenis hê nie. Daar is weer ander wat van mening is dat die doel van kuns net maar is om te versier, om ons te vermaak of ons gedagtes af te lei van die vaal-alledaagse. Goethe was nader aan die waarheid toe hy geskryf het: ‘Dit is die roeping van kuns om ons met die lewe te versoen.’

Hierdie wagwoorde skrik die eenvoudige man wat deur kunsvorme geroer word, af; die een wat voel, maar nie weet nie. Hy hoor hierdie mandaryne in 'n brou-taal preek, wat vir hom net so goed Sjinees kan wees, en hy wantrou homself - nie hulle nie. Hy weet nie dat wat hulle uitroep onwaarhede, of hoogstens net halwe waarhede, is nie. Hy weet nie dat dit dikwels net 'n napraat van die mode is nie. Hy wonder waarom die kunswerke, wat hy verstaan en geniet, by al hierdie oorwegings gladnie in aanmerking kom nie. Vir hom lyk dit, of kuns 'n voorstelling van die lewe moet wees en om groot kuns te wees, moet die kunstenaar iets hartstogteliks en belangriks, wat die beskouer sal ontroer, te sê hê. Hy voel dat al hierdie gepraat oor kuns terwille van die kuns vals is, dat kuns daar is terwille van hom, dat die ware kunstenaar sy simpatie en ondersteuning wil verkry en nie net sy mede-kunstenaars s'n nie.

En as ons nou alle voorwensels laat vaar, vind ons dan nie dat dit die waarheid van die saak is nie?

Terwyl die kunstenaar òf tekere gaan teen die domheid van die publiek, òf onverskillig daaromtrent lyk, - in die grond van sy hart verlang hy na die goedkeuring van hierdie selfde domme publiek, wat hy ‘die onnosele goed’ noem.

Die groot kunstenaars, die Meesters, het nie ‘terwille van die kuns’ gewerk nie. Elkeen van hulle het 'n boodskap gehad om te verkondig en hulle hartstogtelike begeerte was dat ons dit sou aanneem. Het Rodin se ‘Denker’ nie 'n boodskap nie? Of Michelangelo se ‘Moses’ nie? Het Leonardo se ‘Laaste Awendmaal’ nie een nie? Of Beethoven se Vyfde Simfonie of Tolstoi se ‘Anna Karenina’ of Rembrandt se ‘Staalmeesters’ nie?

[p. 151]

Nog die kampvegters vir die wagwoord ‘Kuns om die kuns’ nòg diegene wat beweer dat kuns niks met etiek uitstaande het nie, sal durf sê dat hierdie nie groot kunswerke is nie.

Het Kottler 'n boodskap? Ja, maar hy het dit nie hardop verkondig nie, want ons wil dit nie hoor nie. Dit is in sy hart, maar hy is te fyngevoelig om meer te doen as dit net vir 'n paar te fluister. Hy sou ons van die Skoonheid wat Afrika is, vertel het, as ons hom net die kans gegee het.

Hy het vurig begeer om ons die werklike Suid-Afrika te toon, naak en maagdelik en onbederf deur die knoeiende hande van wat ons beskawing noem; maar ons wil nie die regte, naakte Afrika sien nie. Ons gee die voorkeur daaraan om hom in Europese kleredrag uitgedos te sien. Ons het Afrika weggesteek. Ons het sy ruwe berge met uitheemse bome beklee, net soos ons die glansende liggame van sy mans en vrouens in kleurlose, vuil, afgedraagde klere gesteek het. Ons is besig om hom so goed te beskaaf, dat daar nooit Suid-Afrikaanse kuns (soos ons van Franse, Vlaamse of Italiaanse kuns praat) kan wees nie, maar net ‘Kuns in Suid-Afrika’. 'n Eie nasionale kunsvorm kan alleen opgroei waar dit die eie nasionale kenmerke van die land en die mense weergee. In alles wat met kuns in verband staan, is ons nie Suid-Afrikaners nie; ons is nog maar net in-Afrika-gevestigde Europeane.

Is daar g'n boodskap in Kottler se ‘Rustende Meidjie’ (No. 1), wat uit die stam van 'n sipresboom gesny is nie? Ons het hom nooit die kans gegee om vir ons die een of ander boodskap wat hy miskien het, te gee nie, omdat die werke van hom wat uiting daaraan gee in sy ateljee bly, sonder enige tasbare teken van waardering. Hulle kry nie kopers nie. Sy ondersteuners het net portrette van hom verlang. Sy heel eerste ondersteuner was die Verteenwoordigende Raad van die Stellenbosse Studente wat die opdrag gegee het vir die brons borsbeeld van Generaal de Wet. Sinds die tyd het Stellenbosch ook die brons borsbeeld van Professor de Vos gekoop. (No. 5.)

Hy het portrette gemodelleer van die Goewerneur-Generaal, van Generaal Hertzog (No. 2), Lady de Villiers, Regter Japie de Villiers, Mnr. H.C. Hull (No. 8), Sir George Cory, Rabbie Bender, Eerw. Andrews (No. 4), Mnr. C.J. Sibbert, e.a., en het 'n groot aantal pragtig-mooi portrette van kinders voortgebring.

Kottier slaag altyd daarin om 'n pakkende en absoluut sprekende gelykenis te kry. 'n Mens kan jou nie in sy sitters vergis nie. Maar bowenen buitendien gee hy ook nog 'n essensiële uitdrukking van die temperament van sy onderwerp, soos 'n mens met een oogopslag kan sien by die de Villiiersen Hull-portrette.

[p. 152]

Kottler is egter nooit tevrede om net 'n goeie gelykenis te kry nie. Hy streef daar net so ernstig na om 'n gevoel van ritme en harmonie van lyne en omtrekke te gee. Hierdie eienskap ontbreek by g'n een van sy werke nie. Dit is hierdie eienskap wat 'n werk van hom vir my altyd 'n voorwerp van skoonheid maak. In sy portret van Lady de Villiers en van Mej. Ruth Prowse word hierdie eienskap in die hoogste graad vertoon, asook in sy ‘Hottentot Meidjie’, hier gereproduseer. (No. 5).

Ons het in ons midde (miskien by die tyd wat dit in druk verskyn, sal dit wees: ons het in ons midde gehad) 'n kunstenaar wat al hierdie jare beskeie geleef en gewerk het in die klein ‘Lodge’ van ‘Wynberg House’, in die skaduwee van Tafelberg se ruwe rotse en hoë boom-gange - 'n kunstenaar wat ons veronagsaam het omdat hy nie die gawe besit om homself te adverteer nie.

BRANDER.

Kunsnuus.

G.W. PILKINGTON. Tentoonstelling van Skilderye 15 Mei tot 31 Mei. Gallery: Herbert Evans, Pritchardstraat, Johannesburg.