Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 90]

Geluk daarmee!
(Na die Hebreeus van David Frischman.)

(David Frischman is een van die moderne Hebreeuse skrywers, 'n Russiese Jood, gebore in 1863, gestorwe in 1924, opgevoed in die kennis van Bybel, Talmud en tradisioneel - Joodse geskrifte, 'n vroegontwikkelde kind, onderwese in verskillende Europeese tale. Sy lewe was vernaamlik aan die journalistiek gewy en aan literatuur. Hy was medewerker aan verskillende Joodse tydskrifte, het baie van die mees bekende groot skrywers en digters in die Hebreeus vertaal (b.v. Byron, Nietzsche, Tagore, Wilde, Goethe, Ibsen, Anatole France), maar is veral belangryk om sy korte sketse en vertellings, vernaamlik die wat versamel is in die bundel ‘In die Woestyn’. Hierdie skets, in die klassieke Hebreeus geskrywe, gee 'n goeie proewe van sy gees en styl. Meer as die tema van die verhaal sal die simpele manier van vertel en die amper-simboliese van sy woorde ons tref. Ek het my so nou moontlik aan die oorspronklike Hebreeus aangepas.

Die tietel van die verhaal is in die Hebreeus fyner; letterlik: Word vernuut; dit is die woord waarmee op feesdae die draer van nuwe klere gelukgewens word, en beteken: dra dit in gedurig geluk. Die oorspr. betekenis moet by die lees van die verhaal in gedagtenis gehou word. Nog hierdie opmerking: by die Paasmaal geld die vader en moeder as koning en koningin.)

EK moet vir julle vertel van 'n seun, 'n arme kleremakerseun - maar julle moet tog nie al te jammer hieroor wees nie, dit was mos maar net 'n kleremakerseun

En die kleremaker was 'n baie arm kleremaker, en die seun was nog jonk, en sy gesig was altyd bleek, en alleen sy oë het gebrand...

En die nag was die eerste nag van die Paasfees. - In die laaste drie nagte het die kleremaker nie na bed gegaan nie, want hy het nog die werk aan die nuwe klere moet klaar maak, die feesklere vir die ryk man van die stad, en vir sy seun, en vir sy skoonseuns, en vir die kleinkinders van hulle. Nog op die vooraand van Pase in die agtermiddag het hy gewerk, en eers toe, by die val van die aandskaduwees, het hy hulle in 'n laken gepak en gebring na hulle eienaars.

En die ryk man en sy seun en sy skoonseuns en die kleinkinders het die nuwe klere aangetrek en hulle het gekom na die sinagoge - maar die klere-

[p. 91]

maker het g'n ander klere aangetrek nie, maar net haastig sy gesig gewas, en ook hy het gekom na die sinagoge; en sy seun, die klein knaap, ook hy het g'n ander klere aangetrek nie, maar hulle het net sy gesig gewas, en ook hy het, met sy vader, na die sinagoge gekom.

En in die sinagoge was die lig en sielevreugde en harterus - en die kleremaker het daar gestaan, moeg en mat en vaak, en hy het gehoor die stem van die voorsinger, en elke oomblik het hy gehoor die geruis wat opgegaan het uit die nuwe syklere rondom, en langs hom staan Efrajim sy seun, en ook hy hoor die geruis wat opgaan uit die nuwe klere - en sy gesig is baie bleek, en alleen sy oë brand.

En hierna, toe die kleremaker gesit het by die Paasmaal in sy benoude opkamertjie, toe het ook oor hom die rus gekom. Was dit nie 'n feesdag nie! Die kamer was skoongemaak van al die stukkies lappe klerestof, die skottel en die rosyntjiewyn staan gereed op die tafel. Die vat vol rooibietwater staan in die hoek - en die koningin sit aan die regterhand van die koning.

En die seun lees die vrae - en sy bleek gesig word rooi en sy brandende oë word dof. Die knaap was nie gewoon aan die letters van die gebedeboek nie.

En die vader het die antwoorde gegee: oor ‘Knegte, ens.’ en oor ‘Die rabbies wat gesit het tot die tyd van die môregebed aangebreek het, ens.’ - en Efrajim luister en verstaan g'n woord nie.

En plotseling onderbreek hy sy vader en vra nog 'n keer - maar die nuwe vraag wat hy doen was nie 'n vraag uit die gebedeboek nie.

‘Vader! hoekom sê hul ook vir my nie: Geluk daarmee?... Al die seuns wat in die sinagoge is sê vir mekaar: Geluk daarmee, en alleen vir my sê hulle niks....’

En sy gesig word baie bleek. En sy oë begin baie te brand.

En die kleremaker hakkel-hakkel en wil antwoord. Maar ook hy weet in die eerste oomblik nie wat om te antwoord nie; ook hierdie antwoord staan nie in die gebedeboek nie. Maar na verloop van 'n oomblik weet hy dit. En hy antwoord:

‘My seun! Almal wat g'n nuwe klere het nie, vir die sê hul nie: Geluk daarmee!’

‘Maar hoekom het ek nie nuwe klere nie? My hele lewe het ek nog niemand vir my hoor sê: Geluk daarmee!’

Al die dae van Efrajim se lewe het hy nog g'n nuwe klere gehad nie.

[p. *7]

KOTTLER.
2. GEN. HERTZOG (Brons).

[p. 92]

En hy slaan sy oë op uit die gebedeboek, en sy oë is brandende fakkels - en toe hy sy oë opslaan kyk hy en sien sy moeder, en in haar oë is trane.

‘As dit Gods wil is, in die komende jaar,’ antwoord sy moeder vir hom, ‘in die komende jaar, as dit Paasfees is, sal jy nuwe klere hê.’

En sy moeder het hom op sy voorhof gekus.

En die knaap sit - en sy oë was die oë van 'n dromer. 'n Dromer wat die uitkoms verwag.

Maar ook in die jaar daarna, en ook in die jare wat kom het Efrajim nog g'n nuwe klere nie. Kusse - hulle het sy moeder vir hom kan gee, maar g'n nuwe klere nie.

En ook in die jaar daarna, en ook in die jare wat kom het Efrajim nog g'n nuwe klere gehad nie. Want waarlik, daar is mense soos hierdie op die aardbodem wat nooit nuwe klere het nie.

Daar is mense wat gedurig bly aan die kant van die straat waar die sonskyn is, en daar is mense wat bly aan die ander kant, daarteenoor, aan die kant van die skaduwee.

En Efrajim het gedurig gebly aan die kant van die skaduwee wat in die straat is.

En Efrajim vra gedurig: Waarom? Dis net asof 'n muggie in sy klein brein sit en daarin boor. En die muggie boor en maak daar 'n groot gat in en die muggie vul die gat met die vrae: Waarom dit?

En die vraag van alle vrae was: Waarom het ek g'n nuwe klere nie? En nog moeiliker as dit, was die vraag: Waarom dit, dat ander nuwe klere het?

En Efrajim het g'n afguns in sy hart gevoel nie - hy het net pyn gevoel.

En as hy in die skool is en hy die seuns sien en hulle het klere wat nog gister en nog eergister nuut was - hy het vir hulle nie beny nie, hy het net pyn gevoel in sy hart.

En in die strate van die stad het hy nuwe klere gesien - en hy het net pyn gevoel in sy hart.

En ook die honger het hom nie gekwel nie, soos die ene gedagte, wat sy hele hart gevul het, hom gekwel het.

Heel sy siel binne in hom is saamgekrimp en is één gedagte geword. Eén sielsverlange - die sielsverlange na die geluid van die woord: Geluk daarmee!

[p. 93]

En alleen eenmaal was hy gelukkig - eenmaal in die nag. Maar toe hy wakker geword het uit sy slaap, skree hy. En sy moeder vra wat hom mankeer, en hy vertel in haar ore dat hierdie keer seuns by hom gekom het, en een vir een sy klere betas het, want hy het 'n nuwe pak klere gehad, en elkeen het vir hom gesê: Geluk daarmee, geluk daarmee! En sy siel in hom het oorgevloei van groot blydskap - maar nou kyk, daar is niks vir hom nie.

En sy moeder het gesê: Blykbaar het die kind 'n nuwe pak klere gesien in sy droom! En Efrajim het geword tot 'n dromer ook oordag.

En sy siel het nog gewag vir die geluid van die woord: Geluk daarmee!

En die knaap het groter geword, en het tien jaar geword, en het twaalf jaar geword, en hy het leerjonge geword by een van die kleremakers - maar nieteenstaande dit alles het hy g'n nuwe klere gehad nie.

En die kleremaker het hom geslaan, en die vrou van die kleremaker het alle plae op hom laat neerkom, en die bediendes van die kleremaker het hom geknyp in die kale vlees wat deur die lompe van sy klere sigbaar was - maar al hierdie dinge het hom nie seer gemaak nie, alleen as hy in sy hand die naald en draad hou en daar is 'n nuwe kleed tussen sy vingers om dit te werk, dan het hy pyn gevoel in sy hart. Die kleed het sy lewende vlees deurboor, en nie die naald nie - en dan was sy gesig baie bleek, en het sy oë baie gebrand, en die muggie het geboor in sy hart, en in sy ore het sonder ophou die stem gegons: Geluk daarmee!

En hierdie stem het gedurig gegons in sy ore en in sy siel. En sy sielsverlange het al groter geword.

En as die kleremaker hom uitstuur om die nuwe klere te bring na die huise van die rykes en sy oë het hulle prag en al hul rykdom gesien, en as hy dan terugkom in sy benoude tuiste en sy oë sien sy ellende en sy armoede, dan het hy maar die een ding gedink: want hulle het nuwe klere en hy nie.

Waarin het hy gesondig dat hy g'n nuwe kleed het nie? En wat het die ander gedoen en wat verdiensteliks het hulle gedoen dat hulle nuwe klere het? Die sielsverlange het al groter geword.

En op 'n sekere dag is hy betrap op diefstal. Die brawe seun wie se gesig was as van een wat nog g'n vraag kon stel nie. Hy was niks as 'n dief nie - so het die vrou van die kleremaker gesê. Want die vrou van die kleremaker het die saak van die diefstal ontdek.

En die ding was so 'n eenvoudige ding: 'n nuwe kleed was gemaak in die huis van die kleremaker en hulle het dit aan Efrajim gegee om dit te bring na die huis van een van die rykes vir sy seun. En Efrajim het die kleed nie na die huis van die ryke gebring vir sy seun nie, maar hy het dit gebring na sy tuiste in die dakkamer. Eenmaal in sy lewe het hy oor sy lyf 'n nuwe kleed wil aantrek. Slegs eenmaal in sy lewe het hy wil proe die smaak van 'n nuwe kleed - ag, maar net een oomblik!

[p. 94]

En die vrou van die kleremaker, sy was dit wat hom by sy diefstal gevang het. En daarna het hulle hom geslaan en gewond en hom weggestuur.

En die knaap het 'n knaap van sestien jaar geword, en 'n seun van agtien, maar ‘Geluk daarmee’ is vir hom nie gesê nie.

En sy gesig het baie bleek geword en die geluid van die hees is gehoor uit sy mond by oomblikke, en hy spuug bloed by tye - alleen sy oë het gebrand soos kole.

En die asem in hom brand, in sy siel gloei één groot begeerte, die begeerte na die geluid van die woord: Geluk daarmee!

Waarom? Waarom alleen hy so arm? Waarom dit, dat ander mense baie nuwe klere het en hy selfs nie een nie?

En die nuwe kleed het vir hom soos 'n obsessie geword.

En hy het niks meer gedoen nie as net te praat oor die nuwe kleed wat hy sou kry.

En in die openbaar het hy sy mening te kenne gegee dat die dae nog sal kom dat daar gedurig nuwe klere sal wees vir alle mense, vir almal. Die dae sal nog kom, dat vir elke mensekind sat gesê word: Geluk daarmee! Maar hierdie dae het nie gekom nie - en alleen ander dae het gekom.

En hy het siek gelê op sy bed in die hospitaal. Die hoes het erger geword. En die bloed het gestroom uit sy keel by oomblikke.

En hy droom sy drome wakend: sy oë sien van ver 'n nuwe kleed en sy ore hoor van ver die stem: Geluk daarmee!

In die eerste dae het die dokter van tyd tot tyd by sy bed gekom op die middag - maar nou het dit reeds opgehou. Dit is niks as dat binnekort hy sal opstaan van sy bed en sal uitgaan en die nuwe lewe sal begin in die nuwe klere. Maar sy krag het al minder geword. Sy keel versmag en sy tong is verdroog en sy oë brand.

En sy oë sluit hulle, langsamerhand. En hy sien voor hom 'n wonderbare gesig: Kyk, engele daal neer, klein engele, groot engele, engele by duisende, en in kort is die hele kamer vol van hulle; en die engele gaan op en gaan neer, gaan op en gaan neer, en ruis met hulle vleuels.

En plotseling, kyk, klere in hulle hande, almal wit klere, en sy ore hoor 'n lieflike gesang, 'n gesang waar g'n end aan kom nie: Geluk daarmee! Geluk daarmee! En plotseling, kyk, 'n swart engel....

En op daardie dag het hulle hom begrawe in die wit, nuwe klere: Maar: Geluk daarmee! het sy ore nie gehoor nie.

Kyk, dit is wat ek belowe het om vir julle te vertel oor 'n seun wat nie verdien het om 'n nuwe kleed aan te trek al die dae van sy lewe nie.

Maar julle moet tog nie al te jammer hieroor wees nie - dit was mos maar net 'n kleremakerseun. B. GEMSER.