Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 50]

Oor Boeke

Die Nederlandsche historiën.

'N Vorser op letterkundige gebied was ek nog nooit nie, behoef dit ook nie te word nie: daarvoor betaal die staat hooggeleerde professore met lang vakansies. Maar 'n tydjie gelede het ek in 'n koerant 'n lang betoog teëgekom wat beduie dat ons Afrikaanse beweging afbrekend is en nie opbouend nie; dat die kinders op die Nederlandse lettere gevoed moet word. Nederlandse romans oor die algemeen boei my nie. Die karakters wat hulle daarin ontplooi, is gewoonlik so egosentries en weekmoedig dat hulle my afstoot; die held of heldin is so ingenome met die sielkundige verloop van sy of haar erotiese gewaarwordinge dat ek verlang na 'n deus ex machina om die toneel te ruim, geweldadig indien moontlik. En dan die styl! Hollanders wat ek ken, is mense sonder draadwerk: hulle spraak is nugter, presies, reguit. En selfs die skrywers. Word 'n onderwerp objektief en wetenskaplik behandel, dan laat die styl niks te wense oor nie. Die Handboek van dr. Prinsen lees soos 'n mens se gedagte vloei. Dr. Cohen behandel Agrariese Reg in 'n styl waarin elkeen wat Hollands ken, hom kan volg. Maar so gou as 'n skrywer meen om 'n kunswerk te lewer, dan raak hy befoeterd. Dan skryf hy min of meer soos Jacobus van Looy. Dan wonder die leser of hy stompsinnig dan wel of die skrywer gek is. Die werkwoord smyt die skrywer in die gedeelte van die sin waar jy hom nooit sou soek nie, tensy jy koors het. 'n Byvoeglike naamwoord kan hy nooit gebruik nie of hy moet nog een soek, min of meer 'n teenstelling van die eerste, en die twee soos twee weerspannige jong osse bitter-soet, dof-neuriënd, of stomp-diepsinnig aanmekaar koppel. Ek merk dat Afrikaanse skrywers ook al daardie gemaakthede naaap, so dat 'n nugtere Japie en sy landelike nooi eg neo-Freudiaans op mekaar kan reageer.

In my soek na die nugtere het ek gedink aan geskiedskrywers. Waar is die Hollandse Gibbon, Moffat, Prescott, Finley? Fruin? Tussen ons meisies, ek het nog nooit moeite gehad om Fruin opsy te sit as Klaas Vakie aansluip nie.

Hooft se Nederlandse Historiën? Ja, warempel, dis die boek vir my! By my boekhandelaar het ek dit aangevra. Hulle het die rakke deurgesnuffel;

[p. 51]

tevergeefs. Miskien, sê die winkelbaas, miskien het hy dit in 'n ou uitgawe onder sy antikwariese boeke in die brandkas. Daarin het hy ook dan geduik en tevoorskyn gekom met 'n waardige grysaard van 'n band omtrent so groot as 'n statebybel, 'n pragband met 'n pragprys en met die opskrif ‘P.C. Hooft's Werken, ten deele nooit te vooren gedrukt, met Privilegie voor vyftien jaaren.’ Nou, die skielike verwysing na die oktrooi, nugter genoeg. 'n Pragstuk van 'n tietelplaat: A. Bloteling sculp. 1671 - hy het sy naam nagekom. Klassieke tempels in die agtergrond, voor bring Merkuur en 'n ry welgevoede godinne of muse hulde.

Ek het die boek gekoop. Die Hollandse lettere sou my as 'n ‘nachkömmling’ - vereerder miskien verwelkom. Op skool kon ek die Hollandse lettere nooit genaak nie. Dit was nie my meester se skuld nie. Hy was 'n Hektor in die geleerdheid met 'n furor dividendi. Hy het 'n skrywer genader soos 'n botanikus 'n blom. Die reuk van sy gang deur die letterkundige tuin was gespek met dié van geradbraakte blomme. 'n Eenheid was vir hom vermaledyd. Die skim van die Muider Drost, reeds vaag voor ons oë deur die eeue wat tussen in lê, het die beste man nog verder geïoniseer met die dinamiet van sy ontleding. Gevolglik moes ons sy relikwieë aanskou soos die middeleeuse Katolieke, nl.

(1)	Hooft als mensch;
(2)	Hooft als humanist;
(3)	Hooft als staatsburger;
(4)	Hooft als dichter: (a) blyspel (b) treurspel (c) lyrisch (d) punt
(5)	Hooft als prozaschryver, enz. ad. inf.

Hierdie boek daarenteen tower iets van die verlede op, gee ons 'n goeie insig in die gewoontes en opvattinge van die tyd. Hollands was nog 'n splinternuwe medium waarin die skrywers hulle verlustig. Die gewone aantal lof-gedigte en puntdigte is in die bundel opgeneem. Elkeen spel volgens eie gevoel en oortuiging. Taalindoenas was daar nie, daarom die skielike opbloei. Die Renaissance-spitsvondigheid loop in die oog, partykeer selfs taamlik lomp.

Geraerdt Brandt kan die kans nie laat verbyglip om sy behendigheid ten toon te stel nie: ‘De naam alleen van Hooft betekent nu den Hooftschryver der Duitsche taele.’ Vollenhove kom hoogdravend aangedraf:

‘Wy hoonden zelfs (wat baet ons dat men't zwijght?)
Onze eige tael. Voert Remus heerschappije,
Waer zij met kracht de volken onder krijght,
Heur spraek niet in, als 't merk van slavernije? -

[p. 52]

 

En durft, of kan de vrye Batavier

 

Zijn moeders spraek niet spreken onverbastert?

 

Maar dank hebb' Hooft. Hij wischt met Duitscher stijl

 

Die inktvlak uit ons boeken, valt aen't ziften,

 

Aen't zuiveren, aen't effenen met zijn vijl,

 

En regelen van Hollants tael en schriften.

 

Hy zamelt ons een woordenschat bijeen

 

Om Neêrlant, arm door traegheit, te verrijken.’

Eienaardig, nè, daar is niks nuuts onder die son nie.

Maar die goeie Vollenhove het seker nooit Hooft se amptelike stukke gesien nie. Want howenier was Hooft steeds. Hy het sy styl nie slegs by die onderwerp aangepas nie, maar ook by die ontvanger van die brief. Aan Anna Roemers skryf hy ‘U.E. Zuster heeft mij enige vaerzen gezonden om te beteren. Ik zend ze wat erger weder over dan ze gekomen waaren.’

So min of meer skryf die digter aan al sy vriende.

Maar hoor die Drost van Muiden (Anslo noem hom Drossaart; die geleerde Caspar Barleus noem hom die ‘Satraps Muydensis’!) as hy skryf aan ‘de Heeren Staaten van Hollant en West Vrieslandt’: Naa dat ik al een wijle terug gehouden was door't respect van mijn advis te ingeneren op een materie die U Ed. Grootmog. acquiesceerden, ten laatsten heeft doen prevaleren de scrupule, van door te laaten staan, dat de hooge Overheit met gedegniseerde pretexten zoude werden geaggiteert, oft om den tuin geleidt: en aan zoo een temeriteit met stilzwygen te participeren.’

Jehosefat! Geen wonder dat dieselfde satraps, toe hy aan Daniel Heyns 'n gedig voorlê met die versoek: ‘verklaart my de gebreeken van mijn gedicht, of wijst mij de fraayigheden aan,’ daaraan moes toevoeg: ‘Maar bidde om Latijnsch antwoordt, dat ek beter meen te verstaan als Duitsch weet te schrijven.’

As die satraps 'n deftige brief aan Huig de Groot wil skryf, gryp hy na die Latyn. Besonder interessant is die antwoord van die Vader van die Volkereg: ‘Spero laborem mihi impositum, et suedico regno et Gallico, patriae etiam ei mea quae fuit, toti denique Orbi Christiano, quam semper potissimam patriam duxi, fore non inutilem.’

Ek het dit eintlik gehad oor die Nederlandsche Historiën. Nou ja, na ek bogemelde boek gekoop en tuis gebring het, het ek eers uitgevind dat Hooft filius genoemde werk van Hooft pater piae memoriae nie in die bundel opgeneem het nie. Dis jammer.

F.v.d. Heever.