Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 53]

Drama en Toneel in Suid-Afrika, 1652-1855.
Deur Dr. F.C.L. Bosman, Lektor aan die Uniwersiteit van Kaapstad.

Deel I. Med. 8 vo. pp. XIV en 579. J.H. de Bussy, Pretoria, en H.A.U.M. Kaapstad. - 12/6.

HIERDIE mooi boek is geskrywe as proefskrif tot verkryging van die graad van doktor in die lettere aan die Uniwersiteit van Amsterdam. In hierdie werk is werklik iets besonders bereik en dit kan, as die eerste omvattende bydrae tot die geskiedenis van ons Afrikaans-Dietse beskawing en kultuur, as 'n mylpaal op die gebied beskou word. Dit sou 'n aanwins wees vir die letterkunde van enige land, en ons ken geen enkele werk oor Suid-Afrika, wat groter bewys lewer van onvermoeide navorsing en van daardie nougesette aandag aan besonderhede wat oor die algemeen as so kenmerkend Duits beskou word. Insover die werk in omvang en opvatting die blote mienimum tot die verkryging van 'n graad verre oorskry, is dit geskrywe con amore, en sonder hoop op enige stoflike vergoeding.

In sy mees beperkte sin is die doel van die boek tereg omskrywe deur die tietel, maar daar is min gebiede van ons Afrikaanse kultuur wat dr. Bosman nie aanraak, en deur aanraking sier nie. Niemand wat homself nog nie in navorsingswerk van hierdie aard verdiep het nie, kan enigsins 'n begrip vorm van die werk aan hierdie boek verbonde; werk wat selfs daar waar dit slegs negatiewe resultate opgelewer het, nie daardeur des te minder nodig of waardevol was nie. Ons kan veilig sê dat, waar dr. Bosman geoes het, niemand meer sal are optel nie. Alle bewerings word gestaaf met verwysinge. Dié is so gerangskik dat hulle vir die ernstige student gerieflik by die hand is sonder dat hulle in die pad staan van die gemiddelde leser wat net lees vir lering en vermaak. Terselfdertyd moet die werk juis 'n besondere beroep doen op laasgenoemde klas leser, wat baie in die boek sal vind, veel boeiender as in enige roman, tenspyte van die suiwer wetenskaplike behandeling van die stof.

Dis enigsins teleurstellend om in 'n Engelse tydgenoot 'n verwysing te vind naar dr. Bosman se chef-d'oeuvre as 'n kompilasie, 'n uitdrukking wat

[p. 54]

eintlik gebruik word vir die werk van alle geskiedskrywers wat hulself nie skuldig maak aan die versin van hul feite nie. Dr. Bosman se grote verdienste is juis dat hy ons vir die eerste keer toegang verleen tot 'n gebied wat vir ons in werklikheid tot dusver 'n volkome afgeslote en ongenaakbare was.

Na 'n inleidende oorsig van die kultuurtoestande sedert 1795, gaan die skrywer voort met 'n beskrywing, in besonderhede, van die poginge van die vroeëre inwoners van die Kaap om in hul aangebore kunsbehoeftes te voorsien - poginge wat 'n groot stoot vooruit gekry het deur die bou van die Afrikaanse Skouburg op die Boereplein (nou die Van Riebeeckplein) in 1800, 'n gebou wat nou een van Kaapstad se kerke is. Liefhebberygeselskappe, Hollands, Engels, Frans en Duits, militêr en burgerlik, het hulle bes gedoen om baie aan hulself en aan die publiek vermaak te verskaf. Reisigers en oppervlakkige beoordelaars wat ons voorvaders beskryf of beskou het as mense wat weinig anders doen as op die stoep sit en wyn en koffie drink, sal verwonderd staan om te verneem dat die keur van werk van skrywers soos Molière, Shakespeare, Sheridan en baie andere opgevoer is. In daardie dae was die opbrengste veral vir liefdadigheid bestem. Dr. Bosman beskrywe goed die Franse kunsgroep wat toe bestaan het, waaraan Louis Balthazar Meurant behoor het en wat mee die sfeer geskep het waarin sy seun Louis Henri Meurant, later 'n vooraanstaande baanbreker vir Afrikaans, opgegroei het.

Al was hierdie boek om geen ander rede geskrywe as om die bekende Suasso de Lima in sy eer by die nageslag te herstel nie, dan sou dit nog die moeite werd gewees het; De Lima, wat ten spyte van baie eksentrisiteite inderdaad 'n belangrike figuur en agtenswaardige man in vele opsigte was. Die relaas van die vyandskap tussen hom en C.E. Boniface, saam met voorbeelde van hulle geskrifte, maak een van die aantreklikste kenmerke uit van die boek. Onder hierdie geskrifte vind ons ook die oudste voorbeelde van gedrukte Afrikaanse toneel-voortbrengsels. Die uiters persoonlike aanvalle waartoe 'n mens in daardie dae kon gaan, sou teenswoordig op 'n hofsaak vir laster uitloop, maar vorm besonder vermaaklike lektuur vir ons lesers vandag. Die kwaadstokery het meestal van die kant van Boniface gekom, wat tenslotte die hand aan sy eie lewe geslaan het, terwyl De Lima as brawe burger in sy bed gesterf het.

Die lewensbeskrywinge van De Lima, Boniface, Villet e.a. is van die grootste belang, en het nog nooit verskyn in sulke volledigheid soos hier nie, 'n volledigheid wat terselfdertyd die stempel dra van die grootste sorgvuldigheid en oordeelkundigheid.

[p. 55]

Die ruimte ontbreek my verder vir 'n volledige weergawe van dr. Bosman se werk, wat tot 1855 gaan. Diegene wat graag die rol van die toneel in die ontwikkeling of behoud van ons Afrikaans-Dietse kultuur wil leer ken, moet die boek maar self ter hand neem. In hierdie bestek is dit my onmoontlik om op hierdie kant van die saak in te gaan.

Die indeling van die stof in hoofstukke, paragrawe en onderparagrawe het kenlik die sorgvuldigste aandag van die skrywer geniet en is goed. Dis natuurlik onmoontlik om die afgebakende metode van indeel en rangskik van 'n biologiese laboratorium toe te pas op die geestelike bedrywigheid van 'n volk wat net ontwaak tot nasionale bewussyn. Ander navorsers, wat volg op die weg waarop dr. Bosman baanbreker is, sal stellig ander indelings volg en met dieselfde reg.

Die boek is van buitengewoon goeie registers voorsien, sodat naslaan 'n maklike taak is. Dit het 'n paar afbeeldinge van besondere belang.

Die prys is buitengewoon laag en bring die werk binne die bereik van iedereen. Ons beveel die boek aan by die besture van biblioteke, van onderwysinrigtings en aan almal wat belangstel in die ryk verlede van ons Suid-Afrikaanse volk. Ons hoop die verkoop van die boek sal sodanig wees dat die skrywer spoedig daartoe sal oorgaan om die twede deel van die werk uit te gee.

J.M.