|
| |
| |
| |
| |
Sagen der boorden van den Rhyn.
III.
De kolenbrander.
De omstreken van den Hartz zyn van over onheugelyke tyden de gewaende schuilplaets van nikkers, kobolden en dwergen. De bewooners van dit oord, meest myngravers en kolenbranders, natuerlyk aen de bygeloovigheid onderhevig, beweren dat er in de eenzame bosschen zich een geest ophoudt, dien zy den Geest van den Hartz noemen. Zie hier hoe de goede besjes dezen beschermgeest, welken zy zeggen meermaels by goochelende maneschyn gezien te hebben, aen hare kleinkinderen afschilderen: zyne gestalte is als die van eenen reus, zyne leden zyn forsch en dragen het kenmerk van eene buitengewoone magt, zyn lyf is met lange hairen bewassen, eene kroon, van eikenbladeren gevlochten, omgeeft hem den schedel, om den middel draegt hy eenen dergelyken gordel en zyn gespierde arm is met eenen dikken ontwortelden pynboom gewapend.
Eertyds moet die beschermgeest zich dikwyls aen de
| |
| |
bewooners van den Hartz vertoond hebben; dan wees hy hun verborgene schatten aen, dan sprak hy met hen over de mynen en den landbouw; maer soms joeg hy hun ook door zyne ruwe handelwyze den schrik op het lyf, en dikwyls had men opgemerkt dat zyne weldaden, alhoewel schaers uitgedeeld, meest altyd tot schade dienden van hen die ze ontvangen hadden. Ook was het om die reden, dat de leeraers van den Godsdienst gedurig tegen het volk uitvielen opdat het alle gemeenschap met hem zoude afbreken: echter zagen die ieverige mannen zelden hunne poogingen bekroond, zelden hunnen heilzamen raed gevolgd.
Eenen morgen beklom er weder een Munnik den kansel in de kerk te Morgenbrod, om de landlieden te overreden van hunne onderhandelingen met den listigen geest te staken. Door zynen Godsdienstyver gedreven, hekelde hy eerst de ondeugd der inwooners, maer bovenal donderde hy tegen hen om de betrekkingen, welke zy met den Beschermgeest onderhielden. Hy vervloekte dien broeder van Astaroth en Belsebuth en bezweerde hem in de Helle, die hy om het menschdom in zyne netten te trekken had verlaten, terugtekeeren.
Allen hadden tot dan toe met stilzwygen de redevoering aenhoord, wanneer een oude myngraver die met ongeduld naer des Munniks krachtige woorden had geluisterd, uitriep:
‘Een zwervende Munnik kan al zeggen wat hem goeddunkt, maer wy, inwooners van den Hartz, wy moeten in den Hartz leven, wy blyven in de magt van den beleedigden Beschermgeest. Wreken wy dan den hoon hem aengedaen, laten wy die vermetelheid niet
| |
| |
ongestraft; anders worden wy de slagtoffers van zyne billyke woede.’
Deze woorden waren genoeg om geheel de kerk in rep en roer te brengen. Eenige mannen waeronder de oude myngraver, beklommen driftig den kansel, on rukten den Munnik van den trap. Deze vlugtte uit de kerk: de landlieden achtervolgden hem, en joegen hem, onder eenen hagel van steenen, uit het dorp.
‘Geene tweedemael, riep de oude myngraver, zal hy by ons den Beschermgeest komen hoonen.’
Drie jonge kolenbranders die de preek bygewoond hadden, keerden naer hunne hutte terug. Onderweg viel het gesprek natuerlyk op den geest van den Hartz en het sermoen van den Munnik. Max en Johan Waldeck de twee oudste broeders beweerden dat de redevoering verwaend en onbescheiden was geweest, maer dat het echter toch gevaerlyk was, betrekkingen met den geest aenteknoopen want dat hy listig, kwaedaerdig en magtig was, en dat degene die er mede verbindtenissen hadden aengegaen, zich er immer kwalyk hadden by gevonden. Ter staving van hun gezegde, gaven zy het verhael van het moedige ros dat Ridder Reinout ten geschenke had gekregen, en dat hem over alle ridders deed zegepralen, maer hem eindelyk in eenen afgrond had geworpen; en dat van die oude vrouw uit het dorp, aen wie hy een geheim had ontdekt, dat haer veel geld deed winnen, maer haer eindelyk, als toovenares, op den brandstapel bragt. Marten Waldeck, de jongste broeder, zeide integendeel dat de geest een goede geest was, dat hy als een eenvoudig landman op rotsen en in wildernissen leefde, en dat het, het gebruik van zyne
| |
| |
gaven was en geenszins zyne gaven zelve, die soms het verderf van onbezonnenen veroorzaekt had: ‘broeders, ging hy voort, wilde het geluk ook eens dat hy my tot zynen gunsteling verkoor!’
Eindelyk kwamen zy aen de arme wooning. Geen woord werd er meer noch over den Munnik noch over den geest gerept.
De karre werd met hout geladen en naer den Brockemberg gevoerd om aldaer kolen te branden. By het vallen van den avond werd het vuer aen den houtstapel gestoken en weldra verhief zich de vlam in de lucht.
Twee der broeders strekten hunne vermoeide leden op de van drooge bladeren gemaekte legers, daer hunne hulp aen het vuer niet meer vereischt werd. De andere waekte intusschentyd om allen toeval te vermyden.
Zoo was het de gewoonte by de drie gebroeders: ieder had zyne beurt om gedurende eenige uren te waken, terwyl de anderen zich aen de rust overgaven. Max was de eerste die het vuer moest gade slaen. Reeds had hy gedurende eene uer stilzwygend op den stapel gestaerd, en met een yzer het brandende hout geschikt, wanneer hy over een moeras, die den Brockemberg van eene weide scheidt, eene vlam ten hemel zag stygen. Max kon zich geen denkbeeld vormen waeruit die vlam voortsproot. Misschien, dacht hy, is het eene hoeve die af brandt; maer, ging hy weder voort, dit is onmogelyk, die streek is niet bewoond; zouden het geene kolenbranders zyn? Neen, dan hadden wy toch in den dag het hout zien aenbrengen.... Max ging immer voort in zyne gissingen, echter daer hy de ware oorzaek niet kon opsporen, verliet hy het vuer en klom op den top van
| |
| |
den berg. Aldaer kon hy het wonderbaer vertoog bespeuren: eenige zwarte mannetjes dansten rond een groot vuer, hunne hoofden waren wel driemael grooter dan hun lichaem, en hun getal scheen verdubbeld, door de altyd bewegende schaduwen welke de vlam op den grond weêrkaetste. Wat aerdig schouwspel! Wanneer zy eenige oogenblikken rond het vuer gedanst hadden, draeiden zy op één been, liepen door de vlammen en deden de lucht door hunne vreugdekreten wedergalmen.
De vrees, welke Max gevoelde, deed hem weldra van den Brockemberg afstygen. Langzaem doofde zich de vlam uit en het zonderlinge verschynsel verdween.
Nu was de beurt van Johan gekomen. Max verliet de waek zonder zynen broeder over de zwarte mannetjes te spreken. Weder vernieuwt zich de brand op de weide, en de zwarte mannetjes dansen weder rond het vuer. Johan moediger dan zyn broeder, verliet zyn werk en begaf zich naer de plaets waer hy het vuer had gezien. Hy klom op eene steile rots, en liet het oog in de verte dwalen. Hy bemerkte in 't midden van eenige dwergen eenen Reus met lange hairen, en een zware pynboom in de hand: spoedig herkende hy in dien Reus den Beschermgeest van den Hartz. Verschrikt, wendde hy het oog van dit zonderling verschynsel, sloeg een kruis, en stuerde weder eenen bevreesden blik naer de plaets, waer de dwergen zich daer even vermaekten: - alles was verdwenen; de maen alleen verspreidde statig hare stralen door de eikenboomen. Hy voelt zich den moed in het hart herleven en rigt zyne stappen naer de weide; maer nergens vindt hy de
| |
| |
overblyfselen van het vuer; het gras waerop het brandende hout had gelegen en de eikentakken, welke gloeijend schenen, waren door den dauw bevochtigd.
Johan keerde naer den houtstapel terug, en begaf zich ter rust, daer zyne waekuren verloopen waren.
Marten's beurt was nu gekomen. Zyne eerste zorg was te onderzoeken hoe het met het kolenbranden stond; maer groot was zyne verwondering wanneer hy geen sprankje vuer meer ontdekte. ‘Myne twee makkers, riep hy misnoegd uit, hebben zeker de heldere maneschyn op hunne opene oogen niet kunnen verdragen; zy zullen met den haek in de hand zachtjes ingesluimerd zyn! De Waldeck's, ging hy schertsend voort, komen morgen met eenen legen wagen op de markt.’
Marten poogde het vuer weder aentesteken, maer te vergeefs; hy wilde dan zyne broeders wekken: maer op eens ziet hy in de verte eene vlam opstygen. Verwonderd staerde hy eerst op het vuer, maer na een kort stilzwygen, riep hy: ‘dat het zy wie het wil, ware het de duivel die zich ginder warmt, ik wil toch een brandhout vragen om mynen stapel weder aentesteken.’
Hy kwam dan den Brockemberg af, doorkruiste de moeras, en weldra herkende hy den Geest van den Hartz. Marten beeft voor de eerstemael van zyn leven; maer eensklaps herneemt hy zynen weifelenden moed en stapt onverschrokken voort.
Hoe meer hy nadert, hoe koddiger de gestalte der dwergen wordt. Op eens nemen zy allen eenen brandstok, loopen verward door elkander, bonsen tegen een, en slingeren met het vuer, dat als een stortregen op het gras nedervalt. Marten bleef intusschen nog eenige
| |
| |
schreden van het zonderling gezelschap verwyderd; wanneer de dwergen hem opmerkten, borsten zy allen in eenen schaterlach uit. Waldeck bleef verbysterd staen.
‘Wie zyt gy?’ riep de Reus hem donderend toe.
‘Ik? antwoordde de jongeling, ik? Marten Waldeck, kolenbrander: maer gy? zeg, wie zyt gy?’
‘De Koning van de bosschen en der mynen, riep de geest. Wat vermetel gedacht heeft u hier gevoerd? Spreek!’
‘Ik kom eenen brandstok halen om myn vuer aentesteken, sprak Marten op een barschen toon. Wat doet gy hier?’
‘Hebt gy oogen! riep de Geest, spoed u, neem uwen brandstok, verwyder u; want geen stervling aenschouwt onze feesten ongestraft.’
Marten greep eenen brandstok en vertrok onder het schaterend gelach der dwergen. Nu trachtte hy met nieuwen moed zyn vuer te ontsteken; maer zyne moeite was vruchteloos: het hout dat daer even in vollen gloed stond, doofde uit.
‘Wat nu gedaen, dacht Marten, wel, ik waeg het nog eens, ik keer terug naer die aerdige mannen.’
Hy nadert het vuer, maer de Geest en de dwergen waren verdwenen. Ditmael koos hy het zwaerste en meest vlammende hout uit den stapel en vloog spoedig naer den berg. Nogmaels doet hy alle poogingen om het vuer aentesteken, maer het hout vat geene vlam, en de brandstok dooft weder uit. Daer hy gezien had dat de Geest en de dwergen zich niet meer by het vuer bevonden, groeide zyne stoutheid aen, hy wilde eene derdemael de kans wagen en ylde naer de weide.
| |
| |
Terwyl hy het meestbrandende hout zoekt, verschynt op eens de Geest: ‘Heb de vermetelheid, schreeuwt hy hem toe, nog eens den stapel te naderen en myn pynboom verbryzelt u het hoofd!’
Door die bedreiging ontsteld, grypt hy spoedig een brandhout en loopt naer den Brockemberg. Ondanks alle zyne moeite, doofde de brandstok uit; hy liet dan het kolenbranden, en wierp zich afgemat op het bladerleger.
Langzaem steeg de zon boven de kim, en reeds waren de drie broeders ontwaekt. Marten vertelde hun wat hy des nachts gezien had: spoedig begaven zy zich naer den berg om te onderzoeken hoe het met hunne takkebossen stond.
Groot was hunne vreugde, wanneer zy in plaets der geroofde brandstokken, drie staven van louter goud vonden. De schat werd seffens ouder de broeders verdeeld.
Marten wilde zich de handen met het kolenbranden niet meer bevuilen, kocht erven, bosschen, deed zich een treflyk slot bouwen, kreeg adelbrieven, en maekte zich, trots den nyd der andere edellieden, door zyne onverschrokkenheid in den oorlog beroemd. Weldra trok hy zich den haet van het volk op het lyf; niemand kon dien toovenaer, zoo als men hem noemde, om zynen hoogmoed verdragen.
Zeker hertog had al de duitsche ridders op een steekspel genoodigd. De baron Van Waldeck met zyne broeders, vertoonde er zich ook om naer den prys te dingen, en hy vroeg aen den hertog verlof om in het strydperk te treden. Maer al de andere edelen bedreig- | |
| |
den den hertog de feesten te verlaten, zoo hy de kolenbranders niet weg zond. De hertog deed dan aen de drie broeders aenkondigen dat zy zich van het steekspel moesten verwyderen. De baron Van Waldeck aenzag dit als een hoon zynen adel aengedaen, en verlangde niets vuriger dan rekening aen den hertog jegens zyne handelwyze te vragen. Hy doodde den wapendrager die hem het strydperk wilde doen verlaten. Eenen wapendrager dooden, werd volgens de wetten van het steekspel als eene groote euveldaed aenzien: men verklaerde hem vervallen van zynen adeldom, en, naer het gebruik, kapte men hem den regter arm af, en leverde hem zelven aen de woede van het volk over. De twee broeders hadden de grootste moeite, om den ongelukkige aen de handen van de op hem reeds verbitterde menigte te ontrukken. Max, na den ganschen omtrek doorkruist te hebben, vond eindelyk eenen wagen om zynen zieltogenden broeder naer den burgt te voeren. Aen den Brockemberg gekomen, verscheen hun een pelgrim, wiens ledematen en gestalte grooter werden naermate zy hem naderden. Op eens viel zyn mantel hem van de schouderen, zyn gryze baerd verdween, de kap welke zyn hoofd omgaf, veranderde in eene kroon van eikenbladeren, en de pelgrimstaf, waerop hy leunde, werd in eenen ontwortelden pynboom herschapen: het was de Geest van den Hartz.
‘Waldeck, gilde hy uit, waer zyn myne brandstokken?’ Marten opende zyn stervend oog en wierp eenen dreigenden blik op den geest; maer deze verdween onder eenen schaterenden lach.
Max en Johan, ontsteld door deze zonderlinge ont- | |
| |
moeting, stuerden den wagen naer een klooster waer van zy de hooge torentinnen in de verte ontdekten. Daer werden ze ontvangen door eenen munnik, die Marten's biecht hoorde en hem de troostbronnen van den Godsdienst in zyne laetste stonden toediende. Die munnik was degene welken men drie jaren te voren tot Morgenbrod had willen steenigen.
Drie jaren had Marten in rykdom en genuchten geleefd, drie brandstokken had hy aen het dwergenvuer ontnomen.
Het lichaem van Waldeck werd in het klooster begraven, en de twee broeders sleten er het overig hunner levensdagen.
Heden nog, niet verre van Morgenbrod, vertoonen zich eenige puinen van eenen burgt. De myngravers beweren dat de geest van den Hartz er zyn verblyf houdt; die puinen zyn de overblyfselen van den burgt weleer door den Kolenbrander gebouwd.
jakob h.
|
|
Auteursrechtvrij
