Logo DBNL
De Noordstar. Jaargang 3 (1842)

De Noordstar. Jaargang 3

(1842)– [tijdschrift] Noordstar, De–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende


illustratie

Beknopte geschiedenis der Fresco-schildering.
(Vervolg en einde.)

Cornelius, beschouwende de Fresco als de technische wyze van schilderen, die met de grootaertigste rigting der konst het best overeenkomt, voerde dezelve ook in Duitschland weder in. Als hy nog bestierder der Academie te Dusseldorf was, begon hy het schilderen der zalen der Glyptotheek in Munchen met de, later zoo beroemd gewordene, tooneelen uit de grieksche Godenleer. Deze schilderyen, als de eerste beduidende werken, welke de kroonprins van Beijeren (thans regerende koning Lodewik de 1ste.) door zyne kunstliefde verwekte, zyn tot zoo algemeene kennis geraekt, dat het hier overtollig is, nog iets over derzelver samenstel te zeggen. De opvatting en gedachte der voorwerpen, die in deze groote compositiën behandeld zyn, heeft men niet zelden ongrieksch en onoudheidkundig willen vinden. Ter dezer gelegenheid zou er echter vooreerst moeten onderzocht worden, of het ons tegenwoordig mogelik zy, heel en gansch den geest der Grieken te gevoelen en volgens denzelve te scheppen; en dan, verondersteld dat zulks mogelik zy, of wy het doen moeten? De eerste vrage moet wel ongetwyfeld met neen beantwoord worden, en de tweede, - onder het veronderstelde beding dat de eerste op eene bevestigende wyze zou kunnen worden opgelost, - kan geene zwarigheid voorbrengen, indien wy het doelwit der konst in het algemeen beschouwen. Dit

doelwit namelik is: zekere vertooningen uit de inwendige wereld der phantazy des kunstenaers, bymiddel der kleuren, met schoonheid en harmony in dier voege voortestellen, dat zy op den geest des aenschouwers werken, gelyk zy op het gemoed des kunstenaers gewerkt hebben. De toegang, dien zulke gewrochten by het publiek vinden, hangt af van de meerdere of mindere betrekking, die zy met den geest des tyds en met de heerschende begrippen hebben. Het verstaet zich van zelf, dat het niet alleen gelyktydige onderwerpen zyn, die de schilder behandelen en het publiek gevoelen en begrypen mag, maer dat het alles weerdig en menschelik zyn kan, welk er ook de tyd en het oord van zy, terwyl de wereld der phantazy onbegrensd en oneindig is. Wat de mensch met zynen geest vermag te bevatten, dat is zyn. Het zou derhalve eene dwingelandige dwaesheid zyn, den kunstenaer in willekeurige grenzen te sluiten, en hem, by voorbeeld, de zoo hoog poëtische Mythologie der Grieken te verbieden. Edoch niet als Griek kan hy hunne schatten bezitten, en niet voor Grieken heeft hy ze te beelden; maer zoo, gelyk ze in 't licht van zynen tyd en van zyn volk verschynen. Dus is er tevens in de konst iets algemeens en eeuwigs - dat is de studie van den mensch, - en iets byvoegliks en veranderliks, dat is de uitwendige vorm der konst. Derhalve heeft Cornelius met regt zyne onderwerpen uit de Godenleer kunnen scheppen; doch zyne beelden naer onze hedendaegsche wyze van zien uitvoeren. Het is hier niet de plaets, om de grondverscheidenheid tusschen het beginsel der classieke en dat der hedendaegsche konst daer te leggen; maer het wordt ligt begrepen dat schilderyen in dien aert, gelyk Pausanias die van Polygnotus in de Lesche by Delphe beschryft, in Munich en in onzen tyd eene hoogst zonderbaer en belachelik ding zyn zouden. In de uitvoering dezer Mythenbeelden treedt de magtige geest van Cornelius in zyne gansche grootheid hervoor. Overal vindt men karakter en deftigheid, welke in eenige vertooningen met de bevalligheid gepaerd gaen. De teekening is streng en de kleur eenvoudig, gelyk het vereischt wordt. Bovenal toont zich door en door in de gewrochten van dezen grooten meester de

ware en rigtige grondregel der Fresco-schildering. Menige oogenschynlike ongelykheden en onvolkomenheden komen wel gedeeltelik daeruit, dat, boven de geoefende praktizyns Zimmermann(1) en Schlotthauer, ook verscheidene jongere en minder geoefende kunstenaers aen de uitvoering deel gehad hebben.

Gedurende den voortgang der werkingen in de zalen der Glyptotheek,(2) wierden te gelyk de opene arcaden aen den Hofgarten met fresco-schilderyen versierd. Ze zyn door verscheidene leerlingen van Cornelius geteekend en vertoonen de wigtigte gebeurtenissen der geschiedenis van Beijeren. Cornelius ondertusschen bestierder der Akademie te Munich benoemd, had zyn bestendig verblyf in deze stad gevestigd, waer het grootste deel zyner leerlingen hem heen gevolgd was. Ofschoon in deze ryen van schilderyen menige zyn, welke nog eene tamelike ongeoefendheid in samenstel en uitvoering verraden, zyn ze niettemin een duidelik bewys van de vurige opstyging dier talryke jonge krachten tot een groot doelwit; en eenige zyn zelfs, afgezonderd van dit oogpunt, ook aen en voor zich als zeer gelukkig en voortreffelik te melden. Vele werken van verscheidene weerde, gelyk de schilderyen van Langer in het Leuchtenbergsch paleis, en in zyne eigene wooning, de plafond in den Odeon en die in de protestantsche kerk van Hermann, het beeld aen de kerk te Lendling van Lindenschmidt en anderen treden gansch in den achtergrond tegen die der koninglike Residenz nevens de naestgelegene hofkappelle. Deze laetste werken zyn onmiddelik na de voleinding der Glyptotheek begonnen. Waren tot dus verre reeds vele krachten met goeden uitslag aen den

dag gelegd, zoo was het nu waerachtig verbazend, hoe zoo veel te samen en te gelyker tyd ondernomen en gevorderd wierd. Hendrik Hess werd door den Koning gelast, de hofkapelle (ook genaemd de Allerheilige kapelle) met fresken in den middeleeuwschen styl op goudgrond te versieren, waervan voortreffelike op steen gedrukte afteekening tegenwoordig bekend zyn.(1) Men kan beweren dat sedert eeuwen geene kerk zoo weerdig, zoo harmonisch en beduidzaem begiftigd geweest is, als deze hofkapelle. Heure indruk is waerlik tooverachtig en godsdienstige aendacht inboezemend. Wat men ook tegen de herleving der oude konststylen gegronds zeggen kan, zoo wel in betrekking op deze kerk alsook op schier alle hedendaegsche architektonische gewrochten in Munich, zoo heeft toch dat, wat zoo magtig op 't gemoed van iedereen werkt, ook in onzen tyd eene soort van burgerregt gekregen.(2) In het koninklik slot zyn het byzonder de zalen der Nibelungen, welke voor de geschiedenis der Fresco-schildering van wigtigheid zyn; Julius Schnorr heeft in deze ryke samenstellingen nieuwe bewyzen geleverd van zyn in de Villa Massimi reeds beproefd talent. Boven deze schilderyen, zyn er nog talryke kleinere in de verscheidene vertrekken en waervan het onderwerp uit de grieksche treurspelschryvers, en uit de oude en nieuwe duitsche dichters getrokken is. Deze schilderyen zyn deels al fresco, deels in wasverwen uitgevoerd en in enge verbinding met de architektonische ver-

siersels; de geestryke beeldhouwer L. Schanthaler heeft er de meeste compositiën van geleverd.

De drie groote muerschilderyen door Cornelius in de St. Lodewikskerk uitgevoerd, staen, wat haren aert betreft, die der Allerheiligenkapelle tegenover. Deze laetste zyn stil en symbolisch; de eerste zyn dramatisch en grootsch. Ze nemen de muren des kruiskoors in; in 't midden, tegenover het hoofdportael, bevindt zich de groote compositie vertoonende het jongste geregt; in de beide zydewanden ziet men de geboorte en de kruisiging des Heeren. Het is bezonderlik het jongste geregt, welk zoo wel in grootheid des styls als in geschiktheid der uitvoering alles overtreft, wat de nieuwere tyd in dien aert zag ontstaen.

Hoe waer het ook zy dat de vergelyking van verscheidene konstwerken meestentyds tot ongeregtigheden leidt, zoo kunnen wy toch, zonder onregtig te zyn, aen de schilderyen van Hess en Cornelius ééne gemeenschappelike maet toepassen en de vrage opwerpen: ‘Welke van beide meesters heeft in de genoemde werken den kerkeliken styl getroffen, die tot onzer beschaving en tot het standpunt onzer kunst allermeest beantwoordt?’ Zonder van de weerde der Hessche schildering iets te nemen, kunnen wy zeggen dat ieder niet vooringenomene kenner dezen styl by Cornelius zal vinden, terwyl hy in de beelden der Allerheiligenkapelle blootelik eenen historischen en ons lang ontvreemden geest ziet heerschen, die op de vereischten van onzen tyd niet gegrond is. Hoe bedreven ook een kunstenaer zyn mag, om zich met den geest eens ouden tyds te doordringen; hoe geschikt hy aen den tegenwoordigen tyd dezen geest kan toepassen, altyd wordt het slechts eene toepassing; nooit kan het een vry, gezond, organisch gewrocht van zyn genie zyn, gelyk zulks ons in de versiering der Lodewikskerk te gemoet komt. - Doch mag men aen eenen tyd welke het ongeluk heeft een herbarium vivum te zyn van alle mogelike planten uit alle tyden, de aenneming dezer eerweerdige oude konstwyze, gelyk ze Hess met zoo veel geest uitoefent, wel verwyten?(1)

Voor de koepels en openingen der 25 arcaden langs de zuid zyde der Pinacotheek ontwierp Cornelius eene ry van buitengewoon schoone teekeningen, vertoonende de voornaemste gebeurtenissen uit het leven der aenmerkelikste schilders, van Cimabue af tot Rubens, welkers uitvoering door den professor Zimmermann is bezorgd geweest. Later leverde Cornelius de ontwerpen voor de fresco-schilderyen aen de, door professor Gärtner herstelde Isarpoort. In eene 75 voet lange fresco aen de buitenzyde der poort is de praeltogt van Keizer Lodewik den Beijerschen, na den slag by Ampfing vertoont. Bernhardt Neher, heeft door de meesterlyke uitvoering dezer schilderyen, zich eenen beduidenden roem verworven, welke voor hem ook de beroeping naer Weiman ten gevolge had, waer hy tegenwoordig bezig is met het uitschilderen van verscheidene ruimten in het groothertoglik paleis. Door toedoen des kroonprinsen van Beijeren, heeft Lindenschmidt eene ry van treffelike compositiën gemaekt tot de schilderachtige versiering van het burgtslot Hohenschwangau; de uitvoering en voleinding daervan wordt door eenige kennisvolle jonge kunstenaers bezorgd.

Ook in het landschapschilderen heeft de fresco in onzen tyd door Karel Rottmann eene bevordering gekregen, gelyk men ze tot hier toe niet vermoed en slechts voor mogelik gehouden had. Dezen ongemeene kunstenaer heeft men te danken eene ry van hoogst belangryke landgezigten van Italiën, Siciliën en Griekenland, welke zich in de arcaden des Hofgartens aen de bovengemelde scenen uit de geschiedenis van Beijeren aensluit. Deze merkweerdige werken toonen op eene treffende wyze, wat een genie, met beperkte middelen, gelyk de Fresco-schildering aenbiedt, vermag te doen. Al deze beelden munten niet alleen door eene grootsche samenstelling uit, maer ook door zulk eene frisch-

heid en eene betoovering van licht en kleur, dat men met dezelven, zelfs uit de beste tyden der konst, niets te vergelyken heeft. Niettegenstaende de technische zwarigheden, welke de Fresco-schildering den landschapschilder tegenstelt, is de behandeling zoo ligt en meesterachtig, dat iedereen, die daermede niet bekend is, niet vermoeden kan welke kunst en bedrevenheid er in bewezen is. Het is niet de technische behandeling alleen, waerdoor Rottmann als Fresco-landschapschilder zoo hoog staet, maer men moet ook in groote maet zyne hoogst poëtische opvatting en de kunstenaersche ordening zyner schilderyen bewonderen. Daerdoor alleen, worden portret-landschappen ware konstwerken, terwyl de mechanisch afgeschrevene gezigten, geen ander belang voorleggen, dan dat van de spiegelbeelden. Wy verlangen in een kunstwerk eigendommelike in vorm en kleur gekleedde gedachten eens kunstenaerschen geestes te zien heerschen: het is de ziele des kunstenaers. Waer deze ziel, dit inwendig leven ontbreekt, hebben wy hoogstens slechts kladwerk te bewonderen. Hoe ligt nu ook portret-landschappen gevaer loopen zich aen deze klippen te stooten, heeft toch Rottmann zyne opgave met zoo magtigen geest beheerscht dat men buiten genoegzame portrettrouw, ieder beeld tegelyk een hoogst harmonisch landschapsgedicht mag noemen. In betrekking op de ordening van lichten en schaduwen, heeft deze kunstenaer den voor fresco-landschappen eenigst bekwamen weg ingeslagen met alle grootere schaduwmassen in den voorgrond voor zoo veel mogelik te vermyden, en denzelve dieper in het beeld heen te verleggen; waer dan zulke toonen, betrekkelik hunne diepte en doorzigtigheid, heel wel in den kreits des fresco-palets liggen. Rottmann is thans bezig met eenige vertrekken des noordvleugels van het koninklik paleis te Munich, met landschappen te beschilderen. Hy heeft ditmael der wasschildering de voorkeur gegeven. Deze nieuwe gewrochten zyn nog meer talentvol en uitstekender dan de eersten.

Munich en zyn grootaertig kunstoefenen verlatend, wenden wy natuerlik onzen blik naer den Rhyn, waer hy de vroegste opvlieging der school bejegent, welke Cornelius aldaer grondde

en dan naer Munich verplantte. In het slot des graven van Spee te Heldorf heeft Sturmer in eene zael het eerste beeld van eenen grooten Cyclus uit de geschiedenis van Keizer Frederik Barbarossa geschilderd. Dezelve ondernam met Stilke de daerstelling van het jongste geregt in de Assisenzael te Koblenz; doch dit beeld is onvoleind gebleven en in het gevolg ter oorzake van geluidkunde, met een diep liggende zoldering bedekt geweest. In Bonn wierd de Aula (akademiezael) van het universiteitsgebouw met vier groote fresken, de vier Faculteiten daerstellend, versierd. Hermann maekte de compositie voor het eerste beeld (de Godsgeleerdheid) en voerde hetzelve met hulpe van Gotzenberg en Ernst Forster uit; Gotzenberg alleen ontwierp en schilderde de Regtsgeleerdheid, de Wysbegeerte, gelyk ook nieuwlings de Artsenykunde. Ofschoon deze drie laetste beelden veel goeds bezitten, staen ze toch, wat de compositie betreft, verre beneden de Theologie van Hermann.

Na deze proefwerken der Corneliusche school op den Rhyn gezien te hebben, laten wy onze aendacht wenden op de fresco-schilderyen welke later uit de Schadowsche school voortgekomen zyn.

Het kan niet in twyfel getrokken worden, dat de tegenwoordige Dusseldorfsche school eene rigting volgt, welke dier van Cornelius schier gansch tegenoverstaet; edoch zoo men de zaek van een hoog standpunt aenziet, moet men erkennen dat die laetste door de andere vervolstandigd kan worden, dewyl de wederwerking van de eene zyde tegen de buitensporigheden der andere zou kunnen opwegen en de konst tot een juist midden voeren. Van eenen anderen kant, moeten wy ook in overweging nemen, dat er op den Rhyn geen kunstlievende vorst is, die door zoo veel zorgvuldigheid en met zoo vele miljoenen de ontwikkeling der schildering in eenen grooten en monumentalen styl begunstigd, gelyk in Beijeren. Het kan derhalve ons niet verwonderen, wen uit de Dusseldorper school in 't gebied der Fresco-schildering geene werken voortkomen, die met degene welke in Munich ontstaen zyn, kunnen vergeleken worden. Niettegenstaende vinden wy ook hier iets, dat nog der betrach-

ting weerd is. H. Mucke heeft in 't slot des graven van Spee te Heldorf twee gebeurtenissen uit de historie van Frederik Barbarossa geschilderd, waervan bezonderlik het beeld van de vernedering der Milanezen zeer verdienstelik is. Men kan wel aen de fresken van Mucke verwyten dat ze eene te magtige kleur hebben, waerby de voornaemste eigenschap dezer schildering, het licht, gansch verloren gaet; doch ze bewyzen immers, hoe wyd in werking zulke schilderyen de olieschilderyen kunnen naderen. De technische behandeling is overigens zoo voortreffelik, dat men ze niet volkomener wenschen mag; van Mucke is ook de Madonna metten kinde nevens twee heiligen in eene zykapelle der St. Andreaskerk te Dusseldorp. E.F. Lessing heeft in hetzelve slot een slagtooneel by Iconium in fresco geschilderd; eene andere buitengewoon schoone en levendige compositie van hem, de bestorming dezer stad vertoonende, zal in dezelfde zael, door Plüddemann uitgevoerd worden. Het is hier nog te melden, dat verscheidene Dusseldorpsche kunstenaren door den baron van Furstenberg-Stammheim thans bezig zyn de St. Apollinariskerk by Remagen, onder de bestuer van E. Degen, met fresken te versieren. Ook in Saksen nemen niet alleen het koninklike huis, maer ook byzondere persoonen deel aen de Fresco-schildering. Buiten de vyf beelden naer gedichten van Göthe, door professor Peschel uit Dresden in eene zael op de Schönhöhe by Dittersbach aen de Elve, en de schilderyen van denzelfden kunstenaer en van Preller in het huis van den heer Leplay te Leipzich, bevinden zich nog vele fresco-schilderyen van Vogel in de slotkapelle te Pillnitz. De reeds beroemde schilder Bendemann, van Dusseldorp, tegenwoordig bestierder der kunstakademie te Dresden, is sedert eenige jaren met een wigtig en belangryk werk bezig, namelik het beschilderen der zael waer de Landstaten van het koningryk Saksen hunne zitting houden. De schilderyen dezer zael die deel maekt van het koninklik paleis te Dresden, zyn byna volmaekt. Zy vertoonen het leven des menschen in zyne verscheidene jaren en standen; op den muer achter den troon ziet men de Godsdienst met de vier goddelike deugden. De enge ruimte van ons artikel laet het ons niet toe eene beschry-

ving dezer schoone compositiën te geven; wy zullen maer in 't kort zeggen dat zy den uitmuntendsten leerling der Dusseldorper school de allermeeste eere doen.

De stedelike besturen in Duitschland begunstigen ook deze rigting en ontwikkeling der konst. Onlangs heeft de regering van Elberfeld het Stadhuis aldaer niet fresken laten versieren en die van Aken is op het punt dit lofweerdig voorbeeld te volgen.

By Stuttgart, op het koninklik lustslot Rosenstein, heeft Ant. Gegenbauer eene groote zael met eene koepel met fresken, uit het Milesisch verhael van de Psyche getrokken, versierd. Die schilder heeft ook in Rome zeer gelukkige proeven gemaekt, door opgespannen lynwaed met plaester en kalkmortel te overtrekken en dan al fresco te beschilderen, zoo dat hy ettelike vervoerbare beelden van dien aert tot stand gebragt heeft. Hy roemde by deze toebereiding dit voordeel, dat, door het bevochtigen der achterzyde, het schilderen op denzelfden mortelgrond zonder moeijelikheid nog den tweeden, ja zelfs den derden dag zoude mogelik zyn. Dat echter door dit voordeel ook andere zulke schilderyen op deze wyze zouden gemaekt worden en dan in den muer ingezet, heeft de uitvinder gewis nooit ernstelik gemeend.

In de gipszael des Stadelschen Instituets te Frankfort op den Main heeft Veith een groot symbolisch frescobeeld uitgevoerd, welk de invoering des christendoms in Duitschland en de daer door bewerkte beschaving vertoont; men ziet er twee allegorische figuren Italia en Germania, waervan teekening en uitdrukking niets te wenschen laten, de Italia bezonder door haren hoogen en edelen styl maekt eenen byblyvenden indruk. In Hanover heeft de professor K. Oesterley in de nieuwgebouwde slotkerk aldaer een groot fresco-beeld uitgevoerd, dat in die zeldzaem versierde kerk niet zeer op zyne plaets schynt.

Hiermede hebben wy een tamelik volstandig overzigt gegeven van de werken der duitsche kunstenaers in het vak der fresco-schildery. Wat door de Italjanen in de nieuwe tyden bezonder merkweerdigs gedaen geweest is, beperkt zich wel hoofdzakelik op de schilderyen van Benvenuti in de koepel der San-Lorenzo-

kapelle te Florentiën. In Frankryk, waer eigentlik op geen tydstip de kunst in die verhevene rigting bloeide, op welke wy hier het oog rigten, wisten wy ook in de nieuwste tyden niets waerlik uitmuntends te noemen. De werken, welke eigentlik hiertoe zouden moeten behooren, zyn deels in olie, - deels in wasverwen uitgevoerd. Dat daerdoor het waer grondstelsel der monumentale wandschildering ganschelik vernield worde, gelyk wy hier boven getoond hebben, wordt ook bekrachtigd door het resultaet der voleinde schilderyen in den Louvre, den Pantheon en de St. Madalenakerk.

In Belgiën, in dit Italiën des noorden, gelyk men het somtyds roemlik noemt, is de Fresco-schildering tot hiertoe onbekend.

 

(Naer het Hoogduitsch bearbeid.)

 

v.d.h.


Vorige Volgende