De Noordstar. Jaargang 3

[p. 38]

Overzigten van verschenen werken.

Oefeningen in het kunstmatig lezen, ten gebruike der vlaemsche scholen door R. Willequet, J.B. Courtmans en P.F. Van Nerum, - hoogste klasse. Gent by Hemelsoet 1842.

Meermalen hebben wy ons hooren opwerpen van mannen welke der moedertael genegen waren: ‘Gy spreekt van uwe tael; gy wilt ze in hare vorige, in hare natuerlyke regten herstellen; zeer wel! doch waer zyn uwe boeken die ons de regels dier tael leeren kennen? waer zyn de spraekkunsten die men der jongheid kan in handen geven? Met een woord waer zal ik de gronden dier tale leeren?’ Op die vraeg hebben wy lang moeten stilzwygen of zeggen: - ‘De verdedigers onzer moedertael zyn nog niet talryk genoeg: wy bezitten wel mannen wie het aen grondige taelkennis niet mangelt, zoo als een Blommaert, een Willems, een Bormans, een Snellaert enz. en wier werken van die kennis getuigen; doch deze hebben zich een ander pad uitgekozen. Zy hebben het op zich genomen de schatten der moedertael te ontgraven, het stof van hare oude versierselen te schudden en dezelve weêr in alle hare kostelykheid ten toon te spreiden. Mannen die zich der opvoeding en

[p. 39]

onderrigting der jeugd willen toewyden, zullen er ook wel komen. Wacht slechts den tyd af: de verdeeldheid nopens de spelling is eene groote rede dier vertraging.’

Dit antwoord werd niet altyd als voldoende aengenomen; en echter spraken wy waerheid. Nauwlyks hadden de taelcongressen van Antwerpen en Gent plaets gehad, of een aental schoolboeken zagen het licht en het voedsel werd den geest der jongheid in overvloed voorgesteld.

Onder diegenen welke voor het onderwys werken, staen de namen der Heeren: Willequet, Courtmans en Van Nerum niet ongunstig bekend. Terwyl andere hunnen geest den lossen toom geven en met volle wieken in de vrye letterkunde opvliegen, arbeiden die achtbare onderwyzers om de grondsteenen eener goede opvoeding en onderrigting voor de jeugd te leggen; daer in is voor hen de roem gelegen. Nuttig zyn aen de jongheid; er beschaefde en onderrigte Vlamingen van maken: zie daer wat zy betrachten en waertoe alle hunne pogingen gerigt zyn.

Het werkje dat op het oogenblik voor ons ligt, is zeker een der nuttigste welke onderwyzers en leerlingen noodig hebben. De dreunende en sleepende uitspraek waermede nog zoo vele onderwyzers zelve besmet zyn, zal met gemak by de betrachting der regelen welke wy in het gemeld werkje vinden, kunnen uitgeroeid worden. Het zou te lang worden hier een nauwkeurig overzigt te geven van de verschillende punten welke in het gewrocht vermeld staen. Alleenlyk zullen wy om onze lezers slechts een gedacht deszelfs te geven ons bezig houden met den samenstel nategaen.

Na eenige algemeene bemerkingen over de kunst van goed te lezen, gaen de schryvers voort met over de uitspraek te handelen. Hier komen de letterklanken natuerlyk van pas, en deze zyn ook klaer en duidelyk uitgelegd. Eenige voorbeelden van dialekten worden aengehaeld om de verschillende uitspraken en wanklanken aentetoonen. Schoon wy die aenhaling, welke slechts in eenige dialekten van Vlaenderen bestaet, als eene liefhebbery achten en tot het werk niet regtstreeks noodzakelyk gelooven, zouden wy echter niet durven beweren dat zy hier

[p. 40]

gansch overtollig zyn. Het mogte dan zelfs den leerling slechts een afschrik voor wangeluid inboezemen. Het tweede hoofdstuk handelt over het lezen van proza, over de leesteekens en toonen. Dit alles is zeer gemakkelyk voorgedragen en door een groot getal voorbeelden voor het begryp der leerlingen vatbaer gemaekt. Het derde hoofdstuk is aen het lezen in dichtmaet toegewyd; en kan terzelfder tyd als eene kleine prosodia aenschouwd worden. Eenige schoone fragmenten uit de beste dichters getrokken, bekroonen het werkje.

Dit, denken wy, zal genoeg zyn om onze lezers een gedacht van het gewrocht der heeren Willequet, Courtmans en Van Nerum te geven, en hun deszelfs nuttigheid doen te waerderen.

- Nederduitsche spraekkunst naer Beijer en Anslyn, ingerigt ten gebruike des vlaemsche Scholen, met toegepaste oefeningen door J.B. Courtmans. Te Gent, by Hemelsoet.

Hetgene wy reeds hier voren en in andere overzigten van werken van den heer Courtmans gezegd hebben, schynt ons voldoende te zyn om den schryver naer waerde te doen schatten. Wy willen er hier echter nog wel byvoegen dat die geleerde onderwyzer om zoo te zeggen zyne loopbaen byna in het schryven van schoolboeken volvoerd heeft. Van de laegste klassen beginnende, heeft hy de leerlingen trap voor trap opgeleid om hen eindelyk in zyn onderhavig werkje tot taelkundigen te vormen. Die overstapping is met voorzorg en niet schokkend geschied, en zelfs in de spraekkunst waer wy thans eenige woorden willen van zeggen, is het alles, schoon er zich hier en daer

[p. 41]

voor het verstand eens leerlings moeilyke zaken opdoen, eenvoudig, klaer en duidelyk voorgesteld.

De heer Courtmans vangt aen met over de enkelvoudige en samengestelde voorstellen te handelen; dan stapt hy over tot de eigentlyke spraekkunst en spreekt gevolgentlyk van de naemwoorden, lidwoorden, voornaemwoorden, werkwoorden en derzelver verscheidenheden; dan van de bywoorden, voegwoorden, tusschenwerpsels enz. Dit alles is door voorbeelden tot oefening gestaefd en opgehelderd. Het vierde hoofdstuk is aen de syntaxis of woordvoeging toegewyd. Eene menigte voorbeelden dienen hier insgelyks om de regels meer verstaenbaer te maken en wy zyn het met den schryver volkomen eens dat het beter is de cacogafrien door voorbeelden welke, zonder feilen, ter beschaving eenige dingen bevatten, te vervangen; doch laten wy den schryver over dit punt zelf spreken:

‘Gebreken in schriftelyke opstellen, brengen de jeugd niet zelden op de twyfelbaen, in welke zy menigmael zoo verre dompelt dat het haer moeijelyk valt den regten uitweg op nieuw te ontdekken, het geheugen wordt een doolhof van het misschien; en deze oefening is dikwils in staet om van een goed geschreven stuk eene kakographische opgave in de wereld te zenden. Stukken, wier opstel geene verminking ondergaen hebben, maer die telkens iets ter volmaking behoeven, schynen ons doelmatiger toe, om het nadenken op te wekken en in de gronden der tale dieper te dringen, dan al die verbeteringen en herstellingen, welke al spoedig in wezenlyke verknoeijingen herschapen worden.’

De lezer zal het ons niet ten kwade duiden zoo wy hier onze aenmerkingen staken. Reeds sedert lang hebben wy ons gedacht over de gewetensvolle gewrochten van den heer Courtmans blootgelegd. By de lezing van het laetste werkje is onze toegenegenheid nog aengegroeid en wy zyn eenen nieuwen dank aen den verdienstvollen schryver verschuldigd.

[p. 42]

Dramata (verzameling van vier oorspronkelyke tooneelstukjes) door Albrecht Van Bossche - Antwerpen uit de drukkery van de gebroeders De Wever, Engelsche borze.

Onder dien tytel heeft de heer V.B. vier tooneelstukjes uitgegeven welke wy niet zonder eenige melding mogen voorbygaen. Ons inzigt is echter niet alle die stukjes het een na het ander te ontlitten, den gang van elk te onderzoeken, en door aenhalingen onze gezegden te staven. Zoo eenige onzer lezers, en wy twyfelen daer niet aen, het boekje in bezit hebben, verzoeken wy hen hetzelve met ons eens te willen doorlezen en achter elk sutkje onze aenmerkingen te aenhooren.

N^o 1. Hoon en wraek. Zyn twee dramatische tafereelen, in welke men waerlyk treffende gemoedstonden vindt en waer wel eenigzins het karakter der middeleeuwen in doorstraelt. En toch na de lezing, voelt men zich de ziel niet in evenredigheid der treffende voorvallen ontroerd; men voelt zich niet geschokt. Waer uit mag dit voortkomen? Wy denken dat dit hieraen toetewyten is dat de schryver niet genoeg tot het hart gesproken heeft. Zoo Ethelreda een weinig minder grootmoedigheid en wat meer schrik voor Johan Zonder Land getoond had; in een woord zoo zy wat meer vrouw was geweest en lang gesmeekt en later slechts vervloekt had, zou de lezer alsdan niet meer geraekt zyn geworden? Wy laten dit ter beoordeeling.

N^o II. Van Dyck te Saventhem is een aengenaem stukje. De karakters zyn in het algemeen wel geschetst. De burgermeester is goed; alleenlyk schynt het ons dat hy wel wat dikwils, wat al te dikwils zullen wy zeggen, het gewoon referein over zyne antwerpsche reize herhaelt. Men moet met alles weten zuinig te handelen, ook met de kluchtigheden. Wy hadden ook wel eene dier tedere liefdescenen tusschen Van Dyck en Margareta

[p. 43]

willen zien. Dan dit had mogelyk ook meer dan een bedryf genoodzakelykt.

N^o III. Meester Spinael achten wy wel voor het beste stukje dat in den hundel van den heer V.B. voorkomt. Het is eene ware studie naer de natuer; goed en breed geschetst. Wy weten er niets op aftewyzen; alleenlyk schynt ons baes Spinael wat al te geleerd.

N^o IV. Karlina of het weesmeisje is insgelyks een goed behandeld stukje. Hier heeft de schryver meer het innig gevoelen geraedpleegd, en zyn gewrocht heeft er zyne gansche weerde aen te danken. Men kan zich by de lezing getroffen voelen en men vindt zich genoodzaekt met het lot van Karlina bekommerd te zyn. Dit is eene groote verdienste welke de schryver aen zyn stuk, waervan de vinding voor het overig niet nieuw is, heeft weten te geven. Wy weten niet of de heer Albrecht Van Bossche voornemens is, andere tooneelstukken te vervaerdigen; doch zoo hy in die letterbaen voortstapt, en met geweten werkt, durven wy hem gerust eenen schoonen byval voorzeggen.

de bestierder p.f.v.k.