De Noordstar. Jaargang 3

[p. 32]

Over de welluidenheid van het Oud Vlaemsch.
(Vervolg en einde.)

De verliezen door de vlaemsche tael gedaen, en de veranderingen welke zy onderstaen heeft, laten zich gemakkelik beseffen door hem die de reden er van in de geschiedenis onzes vaderlands opzoekt. In onze provinciën heeft zich de nederduitsche tongval te midden der noodlottigste omstandigheden ontwikkeld. Sedert de 10^ste eeuw van het duitsche Keizerryk afgescheiden, had Vlaenderen gansch de middeleeuwen door, nauwe en innige betrekkingen met niemand anders dan met Frankryk, aen welk het door een feodalen band, was vastgeboeid; - en Braband, schoon by name van het duitsche ryk afhankelik, kwam echter maer zelden en by toeval in aenraking met de overige gedeelten van het germanische geheel, terwyl deszelfs nederduitsche bevolking, met de aengrenzende of medeonderhoorige waelsche volkerschappen, in dageliksche betrekking stond. Later kwam het hof van Burgonje, welks noodlottige invloed zich niet alleen in Vlaenderen en Braband, maer ook tot in het diepste van Holland gevoelen deed.

Terwyl deze oorzaken op eene voortdurende en evenmagtige wys, hunne werking voortzetteden op de landen tusschen het Kanael en de Zuiderzee gelegen, beoefende Duitschland zyne verschillende tongvallen, zonder op zyne belgische stamgenoten het minste acht te slaen. Door eenen band slechts hielden wy nog aen Duitschland vast; en die band was de teutoonsche Hanse. Doch de invloed dezer hield af, juist op het oogenblik dat zy ons, onder het letterkundig oogpunt nuttig te worden stond. Reeds in

[p. 33]

de 15^ste eeuw bemerkte men eenige toenaderingen in de spellingwyze tusschen het nedersaksisch en het vlaemsch, en onze spelling was toen voor het grootste gedeelte ook in noorder Duitschland aengenomen. In geval onze betrekkingen met de Hansesteden op dit tydstip hadden voortgeduerd, zoude er welligt voor alle nederduitsche volken ééne en de zelfde spelling, ééne en de zelfde geschrevene tael zyn tot stand gekomen. En gewis deze tael door negen miljoen menschen gesproken, had de Franschman niet, als nu, une pauvre et chétive petite langue, durven noemen; terwyl langs eenen anderen kant, de letterkunde die er uit geboren moest worden, van Duinkerken tot Koeningsberg eenen weêrgalm vindende, zonder tegenspraek schoon, ryk en magtig worden moest. Het hoogduitsch had zich dan afzonderlik beoefend gezien of wel het ware allengskens onder de werking van het noorder-dialekt weggesmolten.

Dan de zaken hebben eenen anderen keer genomen. Van in den beginne der 16^ste eeuw voor het staetkundige, afgescheiden, verdeelden de nederduitsche bevolkingen zich later nog door de scheuring tusschen de zuidelike en de noordelike Nederlanden terwyl Antwerpen 's ondergang alle slach van verband tusschen ons en noorder Duitschland verbrak. In Duitschland door den zuideliken tongval verdrongen, in de katholike Nederlanden verwaerloosd, wierd onze tael slechts in de Vereenigde-Provinciën beoefend, en dan nog op eene onvolledige wys. Men weet, trouwens, dat vele goede hollandsche schryvers het latyn, andere, schoon oneindig kleiner in getal het fransch in hunne werken gebezigd hebben.

Het is bekend dat, buiten het Italjaensch, dat veel vroeger gevormd wierd, het meerendeel der europesche talen, haren huidigen vorm omtrent den aenvang der 16^ste eeuw verkregen. Dit tydstip was een beslissend oogenblik, een stond van krisis waeruit de nieuwere spraken, te gelyk met de nieuwere staten, gesproten zyn. Dan de 16^ste eeuw was noodlottig voor ons by wie zy, met den uitlandschen oorlog begonnen, met den burgerkryg moest eindigen.

Het vlaemsch, reeds onder Keizer Karel bres gebeukt, bedierf

[p. 34]

zich nog meer en meer tydens de regering van Filips II, onder den samenwerkenden invloed van het fransch en het spaensch. Te midden dezer betreurlike omstandigheden is het dat het nederduitsch enkel in Holland als letterkundige tael gedyen kon; en dan nog wierd de verbasterde staet der spraek op dit tydstip, om zoo te zeggen als normalen staet herkend. Hier en daer wierden, wel is waer, door sommige goede schryvers de woorden van vreemden oorsprong verbannen; doch de stukken van den tyd getuigen nog hoeveel onzuiver slik, die stroom van burgerkryg en uitlandschen invloed op het ryke erf der tael had laten neêrzakken. Niemand alsdan dacht aen de spraek van Maerlant, nauwliks waren de oude schryvers bekend, en de Reinaert de Vos, even als het meestendeel der rymwerken van het zelfde tydvak, waren vermomd en onkennelik gemaekt onder het gekke kleed eener ellendige proza waervan er ons in de blauwe boekskens nog een staeltjen overblyft.

Sedert de Utrechtsche Unie, verkreeg de provincie Holland het overwigt, en drong der overige provinciën niet alleen heuren wil op in het vak der staetkundige belangen; maer ook in dit der tael, en heur tongval, de onaengenaemste en wanluidendste aller nederduitsche dialekten, wierd de norm der nederlandsche spraek.⁽¹⁾ De Hollanders verre van hunne tael met die der volkerschappen van noorder Duitschland te zoeken in verband te brengen, namen zelfs de dialekten hunner pas vervreemde broeders, de Brabanders en Vlamingen niet in acht. Met de tael te beoefenen, hebben zy ze dan ook verarmd. In stede van by de andere germanische stammen te ontleenen wat zy mogten of konden, zyn zy by uitsluiting te werk gegaen, en elk woord, elke spraekvorm, elke wending wierd zonder genade weggebannen, zoohaest het bleek dat zy op den bodem zelf der provincie Holland niet geboren was. Men sla het woorden-

(1) Wat de welluidendheid en de zuiverheid der tael betreft, is het ten hoogste te betreuren dat de tongval van Gelder en Limburg den voorrang niet bekomen hebbe, of dat ten minste de Oostelike provinciën heur deel van invloed niet hebben kunnen uitoefenen.

[p. 35]

boek van Kiliaen, op, en men zal getroffen zyn door de ontellike hoeveelheid woorden, in zynen tyd gebruikelik, en by de Hollanders uit hunne geschrevene tael verworpen.

Wat er nog aen onze tael ontbroken heeft, is een gemeen middelpunt voor alle volkeren die ze spreken, eene hoofdplaets of gezaghebbende stad, waer ze te gelyk met kunst en nyverheid beoefend wierd; een hooge stand die ze by voorkeur hebbe gesproken, eene schoone kunne die ze hebbe verzacht; een geniale man, die uit heure verschillige oordspraken al het mogelike voordeel hebbe getrokken. De geschiedenis leert dat Dante Alighieri toen hy zyn onvergankelik gedicht la divina comedia opstelde, uit alle de streektalen zyns vaderlands ditgene opzocht wat hy er goeds en spraekkundigs in kon aentreffen, en zich by middel van dezen keus, eene schoone, zachtvloeijende, ryke en regelmatige tael vormde. Min gelukkig dan het Italjaensch, zag het Nederduitsch de hardste en stroefste zyner oordspraken tot den rang van geschrevene tael verheffen, terwyl de welluidendste, de meest dichterlike verwaerloosd wierden en tot den staet van straettael verlaegd bleven.

Indien men in de 16^ste eeuw den tongval van elk nederduitsch gewest in acht had genomen, dan zouden wy ongetwyfeld nu een verschillig lidwoord voor het enkelvoud des mannel. en vrouwel. eersten naemvals, bezitten. En inderdaed, toen men nog zonder onderscheid de en die man schreef, ware het gemakkelik geweest te beslissen dat de eerste dezer vormen voor het mannel., de tweede voor het vrouwel. hoefde gebruikt te worden. Zoo ook had men voor het aentoonend lidw. de Zuid-Brabandsche uitspraek (dei) met die van Vlaenderen en Holland (die) kunnen samensmelten en voor de drie geslachten dei, die, dat, kunnen bezigen.

Had men den aert onzer tael dieper bestudeerd en op de noodzakelikheid nagedacht de, er zoo overvloedig in voorkomende, trage en sleepende klanken te verminderen, dan zeker had men van in den beginne zorgvuldiglik het onderscheid tusschen de enkele i en de y vastgesteld, en, wy hebben het in onzen eersten opstel reeds doen opmerken, de woorden mi, wi, gi, di enz.

[p. 36]

met eene enkele i geschreven. Het is denkelik dat ware ten tyde van Cats en Zevecote, deze spelling aengenomen geweest, de klank der korte i in de uitspraek dezer woorden immer en algemeen had voortgeduerd, en als nu, geene afwyking, geene oordspraek, maer wel de norm onzer letterkundige tael zou geworden zyn.

Langs eenen anderen kant, indien het ons gelukt was aen den invloed der fransche en aen dien der spaensche tael te ontsnappen, zouden wy de s voor den zachten klank (soon, sitten, seker enz.) en de z voor den harden (zieraed, zamen, zedert enz.) behouden hebben,⁽¹⁾ en wy hadden aen de u hare oude weerde (oe) gelaten.⁽²⁾ Met het, over het spellingstelsel, met de andere volkerschappen onzes stams eens te blyven, hadden wy het voordeel genoten gemakkelik door hen gelezen en verstaen te worden, terwyl het aennemen der fransche z en u ons nooit eenen franschen lezer heeft aengewonnen, noch ons er nimmer eenen enkelen verschaffen zal.

Het besluit dan dat voortspruit uit alles wat wy gezegd hebben, zal de lezer zonder moeite gissen, te weten dat heden de studie onzer oude schryvers onontbeerlik is geworden, niet alleen voor de letterkundigen; maer tevens voor hen die in het vlaemsch eene volkomene opvoeding willen bezitten. Het ware dan ook te wenschen dat men zich bezig hielde met eene spraekkunde onzer oude tael te vervaardigen. Zulk eene bestaet er reeds voor het Hoogduitsch.⁽³⁾ By deze spraekkunde behoefde er een lyst van verouderde of in onbruik geraekte woorden, gevoegd. Indien het lezend publiek met onze tael der 14^ste eeuw bekend was, (iets dat in alle geval slechts weinig dagen oefening vordert) zou er niets gemakkeliker vallen dan de zoo welluidende en

(1) Zie wat Vondel daerover zegt in de voorrede van zyn Palamedes, eerste uitgave, Amsterdam 1625, in 4^o. Hy maekt altyd gebruik van de s gelyk Cats en Zevecote. Zie ook Ten Kate, Aenleiding enz. B.I. bl. 120.

(2) Zie Lulofs, schets van een overzigt der duitsche taal, Groningen, 1819. bl. 129.

(3) Zie Mittelhochdeutsche grammatik, von K.A. Halm. Francfort. 1842. 8^o van 118 bladz.

[p. 37]

kernvolle uitdrukkingen en spraekvormen onzer vaderen te doen herleven.

Deze studie moest van eene andere vergezeld gaen, namelik van die van het nieuwere Hoogduitsch. De overeenkomst dier tael met de onze, kan ons in het beoefenen dezer leste van het hoogste nut worden. Het Hoogduitsch bezit om zoo te zeggen geene krachtvolle uitdrukking, geene schitterende en levendige volzinwending die niet met even veel geluk en voordeel in het Vlaemsch kan worden ingevoerd. Hierby konden wy nog den grond zelve der gedachten doen gelden. Iedereen, ten minste van hooren zeggen, weet hoe ryk de hoogduitsche letterkunde hieraen is, en hoeveel modellen van allen aert zy ons zou kunnen aenbieden. De vergelyking nu, van deze modellen, met die welke de fransche letterkunde ons oplevert, zou veel bybrengen om ons eene eigene letterkunde, welke noch fransch noch duitsch zou wezen, te helpen opbouwen. Eene klip ware toch zorgvuldiglik te vermyden; de duisterheid namelik welke in enkele duitsche prozaschryvers, zich opdoet. De Hollanders die in het begin dezer eeuw de Hoogduitschers hebben nagevolgd zyn niet immer van dit gebrek vry gebleven; dan wy gelooven dat het belgisch karakter, minder droomerig en te gelyk meer levendig en eenvoudig, onze letterkundigen er voor behoeden zal. - Wat Lulofs⁽¹⁾ aengaende dit gebrek geboekt heeft, is ten hoogste zinryk. ‘Ten slotte, zegt hy, wensch ik hartelijk, dat wij altijd de buigzaamheid onzer taal in het scheppen en verbinden van woorden, op hoogen prijs blijven stellen, en ons door geene dwaze navolging van den stijl der romanische, dat is van geheel anders samengestelde talen, laten wegslepen, om van deze fraaije eigenschap niet het behoorlijke gebruik te maken. - Voor onnatuurlijke en stroeve verbindingen moge ons de Hemel evenzeer bewaren!’

v.d.h.

Brussel, Mei 1842.

(1) Opus citat. bladz. 208.