De Noordstar. Jaargang 3
(1842)– [tijdschrift] Noordstar, De– Auteursrechtvrij
[pagina 67]
| |
Proeven van Antwerpsch dialekt.
| |
[pagina 68]
| |
te hooren. Een byzonder geval nogtans verschafte my de gelegenheid om eenige dier vertelsels afteluisteren, zonder dat men myne tegenwoordigheid bemerken kon. De vertellers waren vier jongens die byna de mannenjaren bereikt hadden en by dage op eenen winkel als leergasten van timmerlieden of smeden arbeidden. Gewis hunne wys van verhalen was niet van de fraeisten, doch een van hen vertelde met een zekeren zwier, met eene losheid die aen zyn verhael een eigenaerdig en kluchtig karakter gaf, en my op de gedachte deed komen zyne woorden als eene proef van den antwerpschen tongval door den druk medetedeelen. Onder de halfgeslotene venster van een burgershuis en op eenen keldermond of val gezeten, maenden zy elkander aen om te vertellen. De eerste die sprak, was:
Kobe.
Zeg, Frans, kunde gy die historie, die ze zondag in de'Ga naar voetnoot(1) poesjenelle kelder gespe'ld hebben? Ge we't wel, SnoefGa naar voetnoot(2) die trouwtd op 't leste met de keunegin van Teurrekeije.Ga naar voetnoot(3) | |
[pagina 69]
| |
Balte.
Die kan ekik.
Frans.
Is dâ die van Hanefroeike?
Sus.
Och néë, we't het nie meer? Daer komtd 'enGa naar voetnoot(1) betooverd kornyn in, dâ diën brief op diën tore' draegt, aen de Princers van Améreka. Kunde gy het nie, Balte?
Balte.
Ik kan ekik alles! Ik kan Malegys, ik kan Smitje Verholen, ik kan Guldentop, ik kan Sinte Peeter, ik kan ouwGa naar voetnoot(2) lampen veur nief, ik kan den betooverden hond, en dâ van 't Steen, en visserke visserke vangt me nie,Ga naar voetnoot(3) en, och heer, ik kan er wel honderd ander asGa naar voetnoot(4) ik ze maer wilde vertellen.
Frans.
Ah wel, laet ons strooikentrek doen. (Zy trekken wie eerst zal beginnen.)
Kobe.
Hoera, viva! 't is Balte! Toe, van doctoor Faussius of van de' kelder onder de Vierschaer. | |
[pagina 70]
| |
Sus.
Néë, Balte, doe g' et nie. Vertelt liever van den duvel of van tooverhekse' of van spooke'Ga naar voetnoot(1)
Balte.
Ah wel, 'k zal eulieGa naar voetnoot(2) 'é waerachtig vertelsel vertellen, dâ gebeurd is op de kleinmart; en bitje verder a's de kornynepyp, int Frans gezeédGa naar voetnoot(3) la pipe de lapin.
Kobe.
Lapin? Datd is 'en kat; ge zeg het mis.
Balte.
Zie dâ gauwke! Lapin is 'en kat, pertang!Ga naar voetnoot(4) Neen, poes is 'en kat in 't Frans. Ze riepen ommers altyd tege' diën ouwe' Fransman uit de Mannekestraet: voleur de poes de kattendief. Dâ wilt tege' my Frans spreke'! Wel gy kastekindere', hebtde geulie op de Chantjië gewerkt? Heeft eulie vader gardechou geweest, eh? Onder | |
[pagina 71]
| |
den tyd van de Marriene'?Ga naar voetnoot(1) Zwygt nâ, zulle,Ga naar voetnoot(2) want ik begin op 'e' nief.Ga naar voetnoot(3) Nâ-w-in die straet daer stond eens 'en huis mê vier steugië zonder de' zolder, zoo groot en zoo schoon a's het paleis van 'ne keunink.Ga naar voetnoot(4) Maer in datd huis wilde-n-ommers in't geheel niemand nie woonen en het bleef jaren lank onnuttig leeg staen, want het spookte-n- er in.
Sus.
A! ah! da zal schoon zyn!
Balte
(gestoord.)
Stilans! houd u' gezigt. Ah wel. Op slag van twelf ure dan kwam er iedere' keer 'ne geest dië het huis van onder toe boven afliep, en a's dat dan lank genoeg geduerd had dan kwam de geest tege' slag van den eene' achter de straetpoort staen en begostGa naar voetnoot(5) zoo jammerlak t' huilen en te schreeuwe' dat er iedereen compassie mê kreeg.
Kobe
(met bange stem.)
Zyt de gy dâ Sus die daer ne zucht gelaten heét. | |
[pagina 72]
| |
Frans.
Eê! hy is al bang, hy beeft, ik vuel' het. Wel wâ kieken!
Balte.
A's Kobe zyne' mond nie toehoudt, stamp ik hem van de keldermond. - Na daer dierf toch niemant in datd huis gaen, al was't dat de geest niet déGa naar voetnoot(1) als roepe': verlost myn ziel! verlost myn ziel! Daer wierd dan gezeéd, en 'k geloof ekik, datd ook wel, dat het de ziel was van de' lesten heer daer het huis van geweest was, en dat diën uit gierighadGa naar voetnoot(2) ene' groote schat had verbeurgen. En ge we't wel a's iemand sterft mê verbeurge' geld op zyn konsjentie dat hem dan zoo lank in d' Hel moet blyve' brande' tot datd het geld gevonde' weurd.Ga naar voetnoot(3) A's dâ nâGa naar voetnoot(4) zoo al heel lank geduert had dan kwam er eens ene keer eenen ouwen soldaet van de' marmitten-oorlog | |
[pagina 73]
| |
Dië soldaet heette sterke Jan, en diën had gezeéd in 'en herberg dat hem veur 'ene' niet en 'ne niemendalle, om zoo te zeggen veur ze plesier, 'ene' nacht in het leeg huis zou slapen, a's ze hem honderd gulden op veurhand wilde' geven. Den huisbaes die zé tege' Jan: Is dâ waer? Derfde gy in datd huis slapen? Ja, zé Jan zoo, want ik geef wâ schoon de knoppe, zé hem, van alle spooken en duvels. Dâ God bewaert, is wel bewaert! Ah wel, zé den huisbaes, geef mê d' hand daer op, zé hem;Ga naar voetnoot(1) 't is gedaen. Wâ moet ik u geven, vroeg hem Hoort, zé Jan, geef me maer al om te beginnen ene wis buekenhout in klompekes, 'en dozyn flesse' wyn, 'en fles kwak, 'ene' koekpot vol spys en 'en goêi pan om myn koeken in te bakken. Dâ zulde gy hebben, zé den huisbaes, - en a's hem dâ gegeven had, trok Jan tege' den avedGa naar voetnoot(2) mê zyn provisie in het huis. A's hem nâ vier geslagen had dan droeg hem zyn hout en zyne' koekpot mê spys, in 'en kamer op d' eerste steugie, daer nog 'en tafel stond mê twee stoelen. Hy begost daer 'e' vier te maken gelak om het huis aftebranden en hy zette zyne koekpot daer neffe om de spys te doen gaen. Terwylt dat de spys nou aen 't gaen was, begost Jan | |
[pagina 74]
| |
de flessen een voor een den hals af te byten, en hy kreeg op den duer 'e' stuk in zyne' kraeg gelak 'enen ouwe' Zwitser; - maer hy was toch nie' van zyne' centerGa naar voetnoot(1) en hy wist heel goed wat hem zé of dé. Dâ was me goed, maer a's hem nâ lank genoeg gedronken had, begost zynen beer te danse'.Ga naar voetnoot(2) Hy zette dan zyn pan op 't vier en hy lapte daer 'ene' goeije pollepel spys in. - Dan aen het kissen dat het 'e' plesier was. Het rook er zoo lakker a's aen de deur van 't Lanswelvaren: - zoo 'enen reuk gelak van 'en restoratie. Ah wel, dâ was me goed; de koek van Jan was langs den eene kant schoon bruin gebakken en hy goeiden hem omhoog in de schouw om hem om te draeijen. Maer gelak hem nou weer op 't vier stond valt er in eene' keer iet uit de schouw - en bardoef in Jan zyn pan, en de koek in d' asse! Wel honderd duzed 'k weet nie watte! riep Jan; zoude da nou hier en daer nie verwense'? Bruin en zoo lakker! Daer lé nou mene zieltjeskoekGa naar voetnoot(3) Maer wâ wil ik er aen doen? zeét hem in zyn eige; 't is na toch zoo. 'k Zal maer 'ene' nieve pollepel spys in de pan doen; op goê val hetd uit. Nâ, hy doet dâ, en weér aen 't kissen da g'er de geeuwhonger zoudt van gekregen hebben; al was 't dâ g'in geen dry dagen geéten had. | |
[pagina 75]
| |
Maer jan die laet de' steel van de pan los en hy pakt dat dink op dat uit de schouw gevalle' was. Graed nâ toch eens wat datd het was? - Het was 'en doodsbeen uit 'enen arm! Jan die schiet in 'ene' lach en hy zé, zoo al lachende: Ja denke' ze my verveerd te make' of veur de' zot 't houwe, dan zyn ze wel geleverd mê hun' peerdebeenen! al was't dat ze den heele prosputGa naar voetnoot(1) deur de schouw goeide' dan gaf ik er nog geen duit om; mê hunne' flaeuwekul! Maer dâ was me goed a's Jan zyne koek nou half gebakke 'was, zeét hem zoo in zyn eige': gy zult me deze' keer nie vast hebbe', vieze mannen! 'k Zal de' koek liever half rauw binne' spele'..... En hy steekt zyn hand uit om de koek te pakken maer in eene' keer valt er 'nen heelen reessel beenen uit de schouw en bardoef in Jan zyn pan en de koek in d'asse! Wel Seezeke van Maderitje! riep Jan; zal ik nou alle myn spys naer de weêrlicht zien gaen? Wat is dâ nou weêr daer ze daer mê gegoeid hebben? Dat is geene kleine potternoster; het is zeker 'en ruggraet van 'e' veuleke. Hoe flauw dat die manne' toch zyn, ze kunne' 'ne mensch nog nie gerust laten eten. Ja maer hetgeen dat in zyn pan gevalle' was, ware' zoo allemael beentjes aen 'en koor geregen en het was 'en ruggraet van 'ne mensch! Jan die begost dan zoodanig kwaed te worden dat hem de beenen oppakte en gelyk tegé de' muer aen garselemente' van een sloeg. | |
[pagina 76]
| |
Hy gink gestoord by zyn pan zitten en sloeg er van tyd tot tyd 'ene' nieve' pollepel spys in, maer iedere keer dat hem de' koek wilde-n-uit de pan nemen, viel er 't een of 't ander menschbeen in - en dat duerde zoo lank tot dat er op 't leste 'nen doodskop in viel. Jan die schoot in en franse koleère en hy goeide den doodskop zoo ver als hem vliege' wou. Dan begost hem gerust te bakken en hy had al 'en schotel vol koeken op de tafel gezet om te gaen eten. Als hem nâ goed by de tafel zat en lakker aen 't knabbelen en aen 't zuigen was, komt er in eene' keer 'ne slag. - Jan telde en 't was twelf ure! Maer Jan heft zyn' oogen op en hy ziet daer in den hoek daer hem de beene' gegoeid had 'e' leelyk geremt staen. Want op slag van twelf ure ware' de beenen allemael aen een gekropen en daer stond nâ de geest mé 'e' wit laken op zynen rug. - En hy was, och arme! zoo mager geworden van dat eeuwig rondloopen dâ ge zyn ingewand door zenen buik kost zien. Jan bezag het spook zoo 'ne' zekeren tyd en hy vreef aen zyn oogen want hy docht dat het nie waer was; maer als het spook hem verruerde dan zag hem pormentelyk dat het ene geest was. Ha, zé Jan, goeijen dag, Pietje de Dood! Hoe gaget mê uw gezondheid? Me dunkt ik heb ouw nog meer gezien. Staetde gy nie in de kerk van St. Willebors mê het Zielenoctaef? Ge ziet er anders maer armoyeus uit, Jan Stek! Zie zoo 'ne koek of dry en zoo 'e' fleske zou u deugd doen. Maer wâ zeg ik? 'k Geloof waerentig dat de koeken deur uwen buik zouwe vallen; want | |
[pagina 77]
| |
ge draegt 'en gilé die à jour gewerkt is. Als ge nogtans eens wilt drinken, zit maer by. De geest die sprak nie; maer hy dé 'en teeken mê zyne' vinger al' of hem zegge' wilde: komt gy eens hier. Maer Jan die was slum genoeg om het nie te doen. Aperopo, zê hem, Pietje krakelink wilde gy daer blyven staen toe morgen dâ kunde gy gerust doen. Maer a's ik gelak a's gy was ik ging wat aen 't vier zitten; want diën hoek is heel roemotiek en ge moest zoo eens 'en valling pakken. Ah sa, maer zeg m' eens wat tael spreekte gy? Zeg! is 't van parlé fransé conter alle mense? Ook al niet? Gaet dan maer naer uw doodkist terug, droogzak! Zytde van God sprekt, zytde van den duvel vertrekt! Maer de geest bleef staen en dé nie als mê zyne vinger wenken om dâ Jan by hem zou komen. Maer Jan ging gerust voort mê eten en hy zag naer 't spook nie meer om. Als dâ zoo n'en heelen tyd geduerd had sloeg het halver een en de geest die hefte zyn mager beenen op en kwam zoo allenskens naer Jan gegaen en hy wenkte-n-altyd mê zene' vinger. Maer Jan stond in eene' keer op en hy riep tege' de geest: Ah sa Peerlala, 'k heb ouw maer een dingen te zeggen: ge meugt zoo veul spreken als ge wilt maer van my lyf te blyven, zullen, of we weurre kwaei vrienden! Als ge nog wat digter derft komen zal ik u die fles eens op uw leelyk gezigt kapot slagen. - Ge zoudt me geeren den nek breken, eh? 'k weet het wel; maer 't zal nie waer zyn; ge kent me nog nie, manneke'! | |
[pagina 78]
| |
De geest stak zyne vinger uit en raekte-n-er mê aen Jan zyn hand: - maer op d'hand van Jan was 'en heel blyn gebrand. Wel Nóondekeu! riep Jan, wilde gy zoo kennis mê my maken? Het schynt dâ ge warm handen hebt, gebuer? Maer zoo zyn me nie getrouwd. 'k Zal ouw dâ wel afleeren. - Arrè! dat is het eerste koofke! En Jan sloeg het spook mê 'en' lege fles vlak op het scheel van zyne' kop; maer hy raekte de' geest toch niet, want hy sloeg gelak op de' wind. Dan wierd Jan eerst voor goê kwaed. Hy wilde de' geest vastpakken en op de' grond slagen, maer dâ liep nie af, want als hem docht dat hem hem vast had, dan vuelden hem niemendalle. Pas op, riep hem, dat duert nou al lank genoeg; ge kunt maer eens gauw gaen zeggen wat dâ ge van my hebben moet. Waerom komde gy my hier ruzie zueken, eh? 'k heb ommers mé ouw of mé uw heel familie geen affaire'? Laet me dan gerust en gaed aen. Maer de geest dé nie a's wenken en naer de deur wyzen! Jan pakte dan zynen kandelèr en zé tege' de geest: allô! laet zien wat dâ g' hebbe' wilt. Ga veur, ik zal u volgen. Het spook dé de deur open en wees Jan den trap af, maer Jan was wel slummer, en hy zé altyd: ga zelf veur - want had hy veur gegaen dan had het spook hem zeker den nek gebroken. Ze kwamen dan te lange leste beneën in de' gank en daer lag 'ene' zark mé 'enen yzeren rink die er in vast was. Het spook wees aen Jan dat hem dië zark moest op- | |
[pagina 79]
| |
heffen; maer Jan die begost te lachen en hy zé: ja g'houd me wa veur de zot, brurke! Als ge geene nikanikGa naar voetnoot(1) in ouwe zak hebt zulde nog al lang moete' rondloopen. Heft gy de' steen zelf op, want ik kan ekik het nie. De geest hefte de' steen op en daer onder was ene groote put daer dry groot' yzere' potten in stonde' vol gouwe geld. En zoo gauw als Jan het geld gezien had, begost het spook te spreken. Ziede dâ geld? Vroeg het aen Jan. Wel gy vieze landsman, riep Jan, ge sprekt gelak Vlaemsch? Nou beginne' we malkandere' te verstaen. Fransch kan ik toch ook, zullen, want 'k heb vyf jaer gediend - en Vivan Apoleon! Ja 'k zien zoo al iet blinken dâ sterk op tienguldestukke' trekt. De geest haelde de dry potten uit de' put en zé mê 'en holle stem: Dâ zyn dry potte' geld die ik had verbeurgen eer datd ik dood was. Eer dâ ge dood waert, riep Jan heel verwonderd, zyde gy dood? Dâ zoude niet zegge'. 'k Geloof dâ ge me wat opwindt. Maer de geest die luisterde daer nie naer en hy zé: Ik heb in d'hel zoo lank moete' brande' tot dat die potte' zoude' gevonde' zyn - en gy hebt me nouw uit d'hel verlost. Heb ik ouw uit d'hel verlost? Riep Jan; dat doet me groot spyt. Ge zyt dan toch 'ene' schoone' jonge! 'k verlos ouw uit d'hel en gy verbrandt myn hand. 'k Zal er maer van zwyge' want myn bloed kokt al! | |
[pagina 80]
| |
Nou brand ik nie meer, zé de geest, arrè! daer is myn hand, vult, nou is ze heel koud.... Bedankt veur de goedheid, zé Jan, houdt uw pikkelbeentjes maer stillekens t' huis. Zoo weinig komplementen a's 't meugelyk is. Ik ken u, vogel, gy zyt gy den duvel te plat, gy! Zie, zé het spook, van die dry potte' goud verzoek ik u dat g'er eenen aen den arme' zoudt geven, eenen aen de kerk om missen veur myn ziel te doen en.... Hola, riep Jan, dâ verwensch ik 'en bitje. Ben ik ouwe knecht. Ge maekt gy geen' slechte rekening! en wa zal ik dan hebbe'? Neen, maer als er wat drinkgeld overschiet dan zal ik het doen.... Ge zyt gy ommers toch ryk genoeg al is 't dà ge zoo slecht gekleed gaet, en dâ nog al in de' winter. - Ah wel, wa zegde? Den derde' pot, zé de geest, is veur ouw. Veur my! riep Jan heel bly, wel Simenie! daer weur ik stapelzot van. Kom hier, 'k zal u eens kusse' op uw postelyne kaken. En Jan spronk op van arreusie; maer hy strunkelde en hy viel in de put en zyn licht uit! Het sloeg juist een uer. Nâ was Jan in den donkere'. Pietje de dood! riep hem zoo hard as hem kost, waer zyde? He spookske lief, kom eens hier! 'k Heb ik ouw uit d'hel verlost, ge meugt me nou ook wel is uit deze put verlosse'. Maer het spook was weg. Jan die kroop dan mé veul moeite de put uit en raepte zyn keers op. Hy ging dan naer boven en als hem zyn eige' wâ ge- | |
[pagina 81]
| |
warmd had en nog twee fleskes had gedronke' viel hem in 't slaep. 's Anderendaegs dé Jan hetgeen dat de geest hem gezeéd had. Hy gaf 'ene' pot aen den arme, 'ene' pot aen de kerk en hy hiel 'ene' pot veur zyn eige'. En Jan was ryk, want in zyne pot waren wel honderd duzed millioen. En Jan woonde dan in 'e' groot huis, en hy hiel sees en peerd, en hy sliep op 'e' fraweelen bed, en hy dronk wyn, en hy gink alle dagen naer d'herberg.... En daer kwam 'e' varke mê 'ene' lange snuit en 't vertelsel is uit!
h.c. |
|