De Noordstar. Jaargang 2

[p. 263]

Overzigten van verschenen werken.

Jacob van Artevelde of zeven jaren uit de geschiedenis van Vlaenderen, historisch drama in vyf bedryven en zeven tafereelen door H. Van Peene. Vertoond voor de eerste mael te Gent, op het schouwburg der maetschappy Broedermin en taelyver, den 12 September 1841 - te Gent, algemeenen boekwinkel van H. Hoste.

Reeds hebben wy uit de twee voorgaende tooneelkundige werkjes van den heer Van Peene kunnen opmaken welkdanig zyne kunde in dit vak is en welke schoone baen hy zich geopend heeft. Dat hy dien weg waerdig zal bewandelen, lydt geen twyfel; doch dat hy nu ook in 't zigt houde dat de hoogte waerop hy zich zoo heerlyk gesteld heeft, aen het publiek regt laet zyne gewrochten met aendacht en zelfs met weinig toegevenheid te beoordeelen. Volgen wy in korte woorden het historische van Jacob van Artevelde.

Lodewyk, graef van Vlaenderen, is verliefd geworden op eene vrouwe welke hy in de kerk heeft opgespeurd. Hy doet ze door twee zyner vertrouwelingen achtervolgen en verneemt van hen dat het de vrouw van Artevelde is. Lodewyk om zich in haer huis

[p. 264]

intedringen, verkleedt zich in monik, en onder voorwendsel eene aelmoes van Christina voor den arme te komen afsmeeken, doet by haer eene liefdeverklaring en maekt zich kenbaer. Christina laet een gil en op het gerucht komt Artevelde toegeschoten en eischt de rede harer bevreesdheid. Christina verklaert niets; want Lodewyk heeft haer met den dood haersechtgenoots bedreigd: ‘uw en zyn lot,’ heeft hy gezegt, ‘hangt van uw stilzwygen af.’ Op dit oogenblik en terwyl Lodewyk nog tegenwoordig is, komt het volk van Gent Artevelde verzoeken zich aen deszelfs hoofd te willen stellen om de vyanden des vaderlands te keer te gaen. Een boodschapper brengt de tyding dat Seger de Kortrykzaen aengehouden is en te Ruppelmonde in de gevangenis isopgesloten. Dit doet de gramschap des volks en van Artevelde ten top stygen. Lodewyk maekt zich bekend, het volk wil opstaenden voet zich van hem ontmaken; doch Jacob Van Artevelde beschermt hem, en de Graef mag gerust het huis verlaten.

Het tweede bedryf vertoont ons Van Artevelde in gesprek met Lodewyk. Deze heeft besloten den hoofdman te doen vermoorden; doch zyn opzet wordt verydeld door het geschreeuw van het volk dat buiten aen het paleis zynen hoofdman terugeischt. Een ander tooneel heeft er plaets tusschen Lodewyk en Christina. De vrouw van Artevelde komt genade smeeken voor haer grootvader, Seger den Kortrykzaen. Die genade kan slechts ten prys harer eer verkregen worden en Christina antwoordt: ‘ho 't is afgryslyk! 't is schande zoo de eerbaerheid eener vrouw op den toets te stellen. Het is dan zoo dat gy, vorsten der aerde, met de geregtigheid speelt. Eene grilligheid van een oogenblik kan ze aen haren vollen loop overlaten; eene vrouw die zich aen uwe lusten overgeeft, kan ze tegenhouden. Maer wat zult gy zeggen aen de genen die regt over den schuldigen zullen eischen? Zult gy zeggen dat de eerbaerheid eener vrouw den pligtigen heeft vrygekocht? Of dat gy hem om uw welbehagen bebt vrygelaten. Maer alsdan zal men u of een eerlooze of een dwingeland moeten noemen.’ (die diepe redeneringen van eene vrouw en op zulk een oogenblik schynen ons niet zeer natuerlyk.)

Het derde bedryf heeft plaets in het huis van Artevelde en

[p. 265]

vangt aen met eene vergadering bestaende uit Artevelde, Vaernewyck en van Willade. Eene overeenkomst is tusschen Engeland en de gemeente van Gent gesloten. Artevelde wordt met de liefde van den Graef tot zyne echtgenoot bekend; men tydigt hem de dood van Seger en hy zweert nu haet en vervolging tot den dood aen den graef. De Gentenaers vereenigen zich en trekken in leger naer Biervliet.

In het vierde bedryf is het gentsche leger zegevierend, graef Lodewyk, teekent het verdrag, en doet zyne blyde intrede. Voor dat nog de geheele plegtigheid geëindigd is, verlaet Lodewyk den stoet om Chistina door zyne liefde te gaen vervolgen: haet en verachting vindt hy by de kuische vrouw. Eindelyk wil hy haer opvatten en wegvoeren, Christina roept om hulp en Van Artevelde komt toegesneld; doch hy doodt den Graef niet uit vreeze dat het volk hem met heerschzucht zou betigten.

Zeven jaren zyn er verloopen tusschen het vierde en vyfde bedryf. De dwingelandy is ten top gestegen. Van Artevelde wil Lodewyk van allen regt op Vlaenderen vervallen verklaren en den zoon van Eduard van Engeland ten troon voeren. De Leliaerts hebben eene samenzwering gemaekt en het volk opgehitst, dat Van Artevelde wil overvallen en hem ter dood brengen. Doch het krachtige woord van dezen laetste verbaest en bedaert de menigte voor eenen stond en hy stapt ongehinderd door het volk weg. De samenzwering echter blyft voortduren en des avonds ten tien ure wordt het huis van Artevelde overvallen, men rukt den hoofdman buiten en een bylslag velt hem ter aerde. Men poogt in het zelfde oogenblik Christina te schaken; doch zy ontvlugt de handen der booswichten en komt stervend op het lyk van Artevelde neêrstorten.

Dit is de algemeene gang des stuks, en die gang is goed; alleenlyk zullen wy doen opmerken dat de laetste tooneelen in vergelyking met het overige des stuks, niet uitvoerig genoeg behandeld zyn. Er was volgens ons nog meer dramatisch voordeel uit de dood van Artevelde te trekken. Iets dat ons nog getroffen heeft, is de herhaling welke Christina doet van hetgeen tusschen haer en den Graef heeft plaets gehad. Eerst ziet de aenschouwer

[p. 266]

het gebeuren, en dan wordt het nog tweemael vertelt, eens aen Van Artevelde en eens aen de dienstmaegd Anna. Dit laetste is in allen geval overbodig.

Edoch zulke kleine dingen vergeet men ligt wanneer men tooneelen zoo als het volgende aentreft.

Van Artevelde

(aen den Graef sprekende.)

‘Gy kunt het niet genoeg gelooven, heer! maer zy, die zoo lang tegen honger en gebrek hebben geworsteld, zullen nog genoeg krachten vinden om uwe beulen waerdiglyk weêrstand te bieden. - Denkt gy dat een volk, 't welk na negen lange jaren zieltooging nog een sprankje hoop van redding in de toekomst ziet, niet eene laetste pooging zal doen om dat laetste sprankje vlam te doen vatten. Denkt gy dat het niet liever zynen jongsten snik zal wagen in hope van nog wat zyn bestaen te verlengen, dan zich als een weerloos lam, zeker van de dood, aen het mes des slagters overtegeven? Neen! de worsteling der wanhoop zal verschrikkelyk zyn. Het leven van ons, van onze kinderen, misschien van een geheel geslacht zal er van afhangen. En bedrieg u niet heer! de Vlamingen hebben een afkeer van 't vreemde juk. Zy zyn vry geboren, zy hebben de vryheid met de moedermelk ingezogen, zy willen vry leven en sterven. Veertien eeuwen hebben hunne vryheidsliefde en heldenmoed nog niet kunnen verbasteren. Laet uwe legerbenden te velde trekken en in elken Gentenaer, in elken Vlaming zult gy nog eenen Breydel ontmoeten.

Lodewyk.

Neem u in acht! gy vergeet tot wien gy spreekt.

Van Artevelde.

Neen, heer! Ik weet dat gy graef van Vlaenderen, ons aller opperheer zyt, en dat gy gezworen hebt op het heilig Evangelie, voor God en al zyne Heiligen het geluk uwer onderdanen te bewerken.

Lodewyk.

En wie zegt u dat ik zulks niet pooge te doen? Wie zegt u dat ik my niet reeds, ten dien einde tot Frankryks koning gewend

[p. 267]

heb, opdat deze zyne grenzen voor Vlaenderens koophandel zou openen.

Van Artevelde.

En wat kunnen wy daer by winnen? Wat baet het ons dat er uit dit land ons overvloed van graen komt, als ons het middel ontbreekt om het te koopen. Neen, Frankryk kan ons niet helpen; Frankryk zoekt steeds eigenbaet. Frankryk is eene rivier, die zich te eng in hare bedding besloten vindt en buiten hare oevers stroomt, om de naburige landen met hare waters te bedekken. Onze laetste hoop van behoudenis is elders gelegen.’

Iets schoon hebben wy nog bewonderd in het antwoord welk Christina geeft aen den bode van Lodewyk die haer een brief brengt waer in deze laetste haer de vryheid van Seger ten prys harer eer aenbiedt:

‘Wat antwoordt moet ik dragen?’ vraegt de bode.

Christina

(den brief tegen den grond werpende.)

‘Dat ik slechts verachting gevonden heb voor zoo veel laegheden; en dat er eene plaets op den vloer myner kamer is, waer ik den naem van den eerloozen met de voeten heb getrapt. Ga; dat is myn antwoord.’

Nog meer zulke schoone tooneelen zouden wy kunnen aenhalen; want het gewrocht van den heer Van Peene lydt er geen gebrek aen; doch wy hebben liever onze lezers tot het werk zelf te verzenden, verzekerd als wy zyn dat zy ons om die aenwyzing dankbaer zullen wezen.

Eindigen wy nu met opentlyk te verklaren dat de heer Van Peene onze goede verwachting niet bedrogen heeft, en zich zoo wel in het hooge dramatische als in het fyne boertige eene schoone plaets mag toeeigenen. Met ongeduld zien wy het reeds aengekondigd kluchtspel: Thyl Uilspiegel, van onzen verdienstvollen schryver te gemoet.

de bestierder p.f.v.k.