|
| |
| |
| |
| |
Een geregtsdag te Antwerpen, in 1564.
Vrydag om negen ure 's morgens zag men hier van alle kanten eene menigte inwooners in beweging, hunnen weg scheldewaerts rigtende; want een der geregtsdienaren die men kolfdragers noemt, had aen de poorten en kruisstraten der burcht den hoorn geblazen en afgekondigd dat men vierschare houden zal, dat een iegelijk die 't belieft, aldaer kome en aenhoore het regt en justitie die men aldaer doende is. ‘Plaets! plaets! uit de baen!’ werd er eensklaps in de Zilversmidsstraet onder het gedrang geroepen, en men zag eenieder ter zyde de straet dringen om den doorgang aen den aenkomenden stoet te laten.
De wethouders waren van het stadhuis afgekomen om zich solemnelyk naer de Vierschaer te begeven. Vooraen gingen de geregtsdienaers die men de korte roeden noemt, in hun plegtig gewaed met hunne roeden in de hand, den weg openen; na dezen volgden de Schoutet en Burgemeester, verder de twaelf Schepenen in orde van ouderdom van hunnen eed, dat is van dat zy in bediening getreden zyn.
| |
| |
Met statigen tred en van eene krielende menigte gevolgd, die zich op hun aensloot, rigtte dus het magistraet zynen weg door de Kaestraet, over de Gevangenis-brug, voorby den Steen, door het sombere gewelf dat onder de koor van S. Walburgis kerk eenen openbaren doorgang liet, en kwam eindelyk in de Vierschaer waer elk zyne bestemde plaets nam.
Op den zuid-oosten hoek van de Matten straet, regt over den gewelfden doorgang, staet een vierkant gebouw, een soort van atrium hebbende aen de zuidzyde eenen muer van ongeveer vyftien voet hoogte, met drie betraliede gaten en twee tamelyk smalle ingangen; boven bekroond met beurtelings hooge en lage witte steenen. Aen de westzyde is de omvang door de wooning van den deurwaerder besloten, en de aenpalende hooge huizen beschutten de twee overige zyden van dit ruim. Ten noorde zyn de vertrekken en raedkamers voor de regters. Dit is de Vierschaer.
Het ruim is in twee gescheiden met eene eizeren tralie onder en boven in arduinsteenen gehecht; het voorste plein kan ongeveer honderd twintig of honderd veertig man bevatten en van dit getal is er ten hoogste een achtste gedeelte die zich tegen de tralie kunnen plaetsen om te zien en te hooren; het klouteren is volstrekt onmogelyk, want aen de vier kanten dalen boven uit de muren schuinsche yzeren stengen van drie voeten lang, welkers scherpe punten gedurig dreigen den nieuwsgierigen het hoofd te doorbooren die de stoutheid zou hebben zich boven de anderen te willen verheffen. Deze nauwe gehoorplaets was van volk opgepropt; doch het gedrang dat zich rondom buiten den omvang hield,
| |
| |
was oneindig grooter. Allen stonden onder den blauwen hemel, even als in vroegere tyden ook het magistaet zat; want volgens aloude gebruiken onzer voorvaderen, de Germanen, moet de regtspleging onder den blauwen hemel geschieden; maer thans is het atrium dat eigentlyk de Vierschaer is, langs drie zyden met een afhangende schaliendak omringd waeronder de magistraetspersoonen tegen den regen beschut zitten.
Het magistraet, de geregtsdienaers en de misdadigen hadden hunnen byzonderen ingang langs de Mattenstraet; degene voor het publiek was aen den kant der Zakstraet.
Wanneer nu de regters gezeten waren, verdween ook, als uit algemeenen eerbied, de mompeling, en er volgde onder het gewoel eene doode stilte. De beschuldigde van twee dieflyders vergezeld, verschynt in de Vierschaer, en staet regt tegenover den Schoutet. Deze, zich tot den Borgemeester wendende, opent de zitting met de volgende solemnele woorden: Borgemeester ik maen u of den dag zoo verre gegaen is dat ik vierschare bannen mag. Waerop de Borgemeester tot eenen geregtsdienaer: Ik vraeg u of den hoorn om geweest is? Deze antwoordt, ja. - Ik wyze, herneemt de Burgemeester, dat de dag zoo verre gegaen is dat ik vierschare bannen mag om een iegelyk regt te doen, zoo naer der hooger vierschare regt behoort. - Ik banne, vervolgt een der advocaten van het geregtshof, de vierschare van wegen ons Genadigst heere des hertogs van Braband, om eenen iegelyken regt en justitie te administreren die het verzoeken zal, naer der hooger vierscharen regt, verbiedende dat niemand en spreke dan by oorlove ende
| |
| |
met regte, ende oft hy anders dede, dat die zal worden gecalengiert. En dat ter vierscharen gebannen is, worde gelegt ter kennisse van Borgemeester en Schepenen. - En zich tot het publiek keerende. - Die regt van doen heeft dat hy spreke, voegt hy er by met opgehevene stemme.
De advocaet dus gesproken hebbende, heft de Schoutet zyne roede op, en wyzende op den beschuldigde die tegen hem over tusschen twee dieflyders staet: - ‘Ik vertoon my tegens dien knape’ zegt hy. - Heer Schoutet hy houdt zich voor vertoond, antwoordt de advocaet van den beschuldigde. Waerop de Schoutet vervolgt. - ‘Ik zegge hem op ende aen dat hy een ketter en aenhanger der nieuwe leer is; dat hy tegen de placcaten en ordonnantien op het stuk van religie bestaende, bevonden is geweest conciliabulen en vergaderingen der nieuwsgeziende, valsche leeraren bygewoond te hebben. Concluderende ten einde dat hy zal hebben verbeurd zyn lyf ende goed tot des Hertogs behoef, en dat ik over hem zal regten en doen regten gelyk men over zulkdanige misdadigen schuldig is te doen, protesterende te blyven op myn geheel van alle andere mesusen, delicten ende nieuwigheden die tot myne kennis nog ter tyd niet gekomen zyn.’
Nademael de wreveldaed den gevangene aengetygd, in de tegenwoordige omstandigheden als overmatig werd beschouwd en de Schepenen er reeds kennis van hadden ten gevolge der belydenis door den misdadigen op de pynbank en onder den blauwen hemel gedaen, werd hem geboden terstond te antwoorden. In gewoone of min zware misdryven werdt hem wel tot den derden
| |
| |
dag, ook wel acht dagen, ja zelfs tot eenen anderen dag, naer goed vinden van Borgemeester en Schepenen, dag gegund om op de beschuldiging te antwoorden. In alle geval werdt hem van wege de regtbank eenen advocaet gegeven of toegelaten te nemen, met welken hy zich mag beraden en die hem in de vierschaer verdedigt.
De advocaet in zyne verdediging het feit ontkend hebbende, werd de Schoutet door den Borgemeester aenzocht zyne aentyging met getuigen te bewaerheden, dat men noemt ten toone wyzen. - Hoe zal ik mynen toon leiden? vraegde de Schoutet; - dat wy in de gewoone spreekwyze zouden zeggen, - op welke wyze verlangt de regtbank dat ik de getuigen van myne beschuldiging voordrage? - Gy zult schuldig wezen, antwoordde de Burgemeester, uwen toon afteleggen by de schepenen van Antwerpen; gy zult ze manen op den eed die zy in het aenkomen van hunnen schependomme gezworen hebben, dat zy overleggen alzulken verlyd als zy van den gevangene order hebben en in hunne presentie gedaen is. - De Schoutet deze zelfde woorden tot de schepenen gesproken hebbende die over het verlyd, dat is over de bekentenis van den misdadigen op de pynbank en onder den blauwen hemel gedaen, gestaen hadden, gaven deze de belydenis by schrifte over in handen van den borgemeester, die het stuk voorts aen den griffier van de vierschaer behandigde, en deze gaf er met luider stemme lezing van.
Het is niet altyd op de bekentenissen door den gevangene op de pynbank gedaen dat de overtuiging gegrond is, het is ook veeltyds, zoo men het noemt, by
| |
| |
levende getuigen, en in die gevallen wyst de burgemeester dat de Schoutet zal schuldig wezen zynen toon af te leiden by wettige persoonen die zullen zweren dat zy zeggen zullen de geregte waerheid van 't gene des zy gehoord ende gezien hebben, daermede zy by ende aen hebben geweest, en dat hun kennelyk is, zoo moet hen God helpen. Deze getuigen worden door eenen gezworen kolfdrager gedaegd om in de gebanne vierschaer te verschynen, ‘in persoon met blikkende aenschyn,’ zegt de costume, en doen aldaer in bywezen van den gevangene, en in zyn aenhooren den eed welke hun by den schoutet in deze woorden wordt voorgesproken. - Ik zweer openbaerlyk van het gene des men my vragen zal en partye aen my gedragen heeft, dat ik zal zeggen de beste waerheid van 't gene dat ik gezien ende gehoord heb, daer ik mede aen ende by geweest heb, en dat het kondende kenlyk is. Zoo moet my God helpen. Nogtans leggen zy hunne getuigenis niet in de Vierschaer af, hunne namen worden op den vierschaerboek slechts opgeteekend, en daerna op het stadhuis onderhoord by schepenen daertoe gecommitteerd. De depositien worden in de vierschaer openbaerlyk gelezen, en van deze wordt der partyen copy gegeven, maer nooit van de belydenissen op de pynbank gedaen.
Om ons verhael te hernemen: na de voorlezing der bekentenis maende de Schoutet op nieuw de Schepenen, die over de scherper examinatie gezeten hadden, op den eed van hunnen schependomme of het zoo hun kennelyk was? - Deze met een uitdrukkelyk ja geantwoord bebbende. - ‘Nadien ik volkomelyk van myne feiten en intentie getoond hebbe,’ hernam de Schoutet,
| |
| |
‘houd ik staende dat myne conclusie zal aengewezen worden.’
De advokaet trachtte niettemin de bewyzen nog te wederleggen, en de Schoutet antwoordde eene laetstemael op deze verdediging met korte woorden, waerna de Borgemeester en Schepenen in hunne raedkamer ter zyde de vierschaer vertrokken om de zaek te overwegen en hunne beslissing te nemen.
Wy spraken hierboven van de voorafgaende bekentenis van den misdadige. Deze belydenis gebeurt altyd in den Steen in bywezen van ten minste twee schepenen benevens den griffier van de vierschaer. Over deze onderhooring gaf my een man die voortyds het ambt van griffier bekleed had eenen korten uitleg. De eerste proeve, zegde hy, om den misdadige tot het bekennen van het hem aengetygde feit te brengen, bestond in eenen zeer eenvoudigen middel; men hing hem slechts een nat lakenen lapje over het aengezigt, dat hem neus en mond bedekte, en zoo werd hy voor een tamelyk warm vuertje geplaetst. Deze toestel werd hem na eenige stonden zoo drukkend dat hy hem wel zou afgerukt hebben, waren hem niet de handen geboeid geweest. Doch aleer men dezen dwangmiddel gebruikte, had hy reeds het feit geloochend, en waren de magistraten eenigzins van zyne schuld overtuigd (dit zyn de woorden van mynen verhaler,) of kende men genoegzaem het vorige gedrag van den beschuldigde. Wanneer hy nu in die gesteltenis, als het veeltyds gebeurde, te drinken vraegde, dit was een zeker voorteeken dat hy bekentenissen ging doen, en men haestte zich hem van den verstikkenden toestel te ontlasten en hem een glas
| |
| |
water toetereiken, Het was iets zeer buitengewoon dat hy na zyne keel ververscht te hebben, weigerde te antwoorden of verklaringen te doen, en zich aen eene herhaelde proef onderwierp. Degene die er aen wederstond, bleef stom zitten tot bezwyken toe, en werd ter pynbanke gewezen; doch in de meeste gevallen moest de Schoutet, aleer daertoe overtegaen, de toestemming van Borgemeester en Schepenen bekomen. In vele gevallen, en wel byzonder in diegene welke heden het stuk der religie raken, wordt de misdadige ter pynbanke gebragt en het proces in den Steen ingesteld, alvorens hy in de vierschaer verschynt dog ook in andere omstandigheden, is het in de vierschaer zelve dat de Schoutet zyne conclusie neemt dat de knaep zal worden gewezen tot scherper examinatiën, en dan wordt de gevangene terug naer den Steen geleid om ter pynbank gebragt te worden. Hoor wat ik verder van de belydenis onder den blauwen hemel vernam.
Alhoewel de stad reeds verscheide malen vergroot is, en de aloude burcht een klein gedeelte derzelver omvang uitmaekt, bestaen er toch nog altyd de wallen en grachten die in vroeger tyden de burcht begrensden. Het zyn ook deze eindpalen die men nog steeds in het uitvoeren der Costumen in acht neemt. Het is, by voorbeeld, aen de nog bestaende poorten van de oude burcht dat de vierschaer met het blazen van den hoorn gebannen wordt; eene dezer poorten staet tegen den Steen, en heeft van daer den naem van steenpoort gekregen, en de brug die er naertoe leidt dien van gevangenbrug. Als men langs deze spitsvormige poort in de burcht gaet, merkt men regts aen den buitenkant twee tamelyk zware
| |
| |
eizeren stengen dwars in den muer en in eenen arduinen pael gevest; de bovenste eene halve manslengte hoog boven den grond, maekt eene korte leuning. De handschoen die het tegenwoordige Antwerpen in zyn wapen voert, half verheven in den pael uitgehouwen, hierin bestaet al het siraed van dezen eenvoudigen toestel die het volk den blauwen hemel noemt, omdat het achter die stengen is dat de misdadige, na op de pynbank gemarteld te zyn geweest, uit den Steen wordt gebragt om de belydenis in de banden gedaen, te bevestigen; want volgens de stadscostumen kunnen de bekentenissen in de tortuer of ook daerbuiten in den Steen gedaen, den beschuldigden niet benadeelen, aleer hy die buiten de burcht herhaeld heeft; volgens de letter doet hy alzoo zyne belydenis buiten alle geweld en in volle vryheid. Menigeen, wel is waer, ontkende onder den blauwen hemel de belydenis die hy op de pynbank gedaen had; maer dan ook werd hy terug naer de gevangenis gebragt om op nieuw gepynigd te worden, en daerna weder hier zyne bekentenis te komen loochenen. Hoe menigmael het magistraet gedoogde den beschuldigde zoo weg en weder te beproeven, is my niet ingevallen te vragen, even min hoe lang de gevangene die beurtelingsche verligting en marteling kon onderstaen. Het is alleen de bekentenis alzoo buiten de burcht gedaen die als wettig erkend wordt. In vroegere tyden was de wreveldaed van luxurie tegen natuer daer alleen van uitgenomen; deze alleen vereischte slechts de bekentenis in de banden om de overtuiging te staven, maer sedert dat de nieuwe leer veld wint en men min of meer den geest van het volk vreest, heeft men goed gevon- | |
| |
den de uitzondering verder uittebreiden, en onder stilzwygen eenige kleine voorregten van den beschuldigde over het hoofd te zien. Men gaet verder: sedert eenigen tyd worden vele aenhangers der nieuwe leer op den Steen gepynigd, veroordeeld en ter dood gebragt; in tonnen vol water versmoord of onthoofd......
Hier werd ons gesprek afgebroken. Onze aendacht werd opgewekt door de plotselinge stilte die de algemeene nieuwsgierigheid te kennen gaf. Het magistraet was reeds gezeten, het lot van den beschuldigde was beslist, iedereen wachtte met een ongerust en nêerslagtig voorgevoel de uitspraek. - ‘Belieft u te hooren van 't gene des gy my gemaend hebt.’ - vraegde de Borgemeester den Schoutet. - ‘Spreekt dat regt is,’ antwoordde deze. - En wie van ons zou gevat hebben dat de doemenis ter vlamme in deze woorden besloten lag? Ik wys den Schoutet volkomen van zynen vermeten, sprak de Borgemeester, en dat hy de andere Schepenen vrage of zy 's volgen. De Schoutet noemde vervolgens de Schepenen by orde met hunne namen, elk byzonder vragende of hy het gewezen volgde; die allen antwoorden ja. - Zoo min de misdadige als het meeste gedeelte der aenhoorders zouden het geheim dezer bewoording verstaen hebben, had niet onmiddelyk een der dieflyders die den gevangene bewaerden, hem den hoed van 't hoofd genomen en denzelven over de yzerentralie, daer wy achter stonden, in de voorplein onder het volk geworpen. Aen dit algemeen bekend sein verstond eenieder dat de doodstraf uitgesproken was, en het werd met een ysselyk gedruisch toegejuicht. Men hoorde eene hartscheurende mengeling van schimpreden
| |
| |
en beklagingen. Het gedrang verliet de vierschaer, begerig om op den verwezene eenen laetsten blik van wrok of medelyden te werpen volgens de gezindheden.
In den Steen wachtte hem de gewoone geestelyke die hem by zyne aenkomst met eenen kus en de woorden: welkom bruidegom, begroette, en hem verder ter dood bereidde, want 's anderdaegs 's morgens moest hy verbrand worden.
Zaterdags vroeg in den morgend was er eene groote menigte, meest vrouwen en kinderen, aen den steen vergaderd, door een gansch ander gevoel bewogen dan de nieuwsgierigen die den misdadige op de Grootemarkt afwachtten.
Naby den Steen, op de leuning van de Gevangenisbrug, staet een groot steenen kruis. Het is een oud gebruik dat de doodschuldige daer met den geestelyke die hem vergezeld, by het uitkomen uit de gevangenis voor nederknielt, en met luider stemme de litanie van alle heiligen en de gebeden voor de stervenden bidt. Het geen niet weinig tot de aendoening van dit plegtig gebed bydraegt, is dat men daer al weenende die menigte van vrouwen en kinderen hunne stemmen en snikken, met die van den veroordeelde en den geestelyke hoort mengen. Dikwyls duerde deze laetste plegtigheid eene gansche halve uer aleer men den weg naer de markt vervoorderde.
f.h.m.
|
|
Auteursrechtvrij
