De Noordstar. Jaargang 2

[p. 113]

Reisherinneringen.
II.

Stockholm.
(Vervolg.)

Het ware te langdradig alle de gestichten op te noemen waermede de dynasty Waza's, het noorderlyke en zuiderlyke gedeelte der stad versierd, en hunne regering verheerlykt heeft. Ieder vorst uit dien edelen stam gesproten, heeft aen Stockholm eene gedachtenis willen nalaten; Carl Johan alleen, de vader der nieuwe dynasty, schynt in dit koninglyk vermaek geen genoegen te scheppen, want door hem is er tot heden geen gesticht noch gebouwd, noch veranderd. - Aen de linker zyde der brugge en regt voor het hof, is een slecht bebouwd eiland gelegen hetwelk de bouwmeesters der stad gaerne tot eenen wandeltuin hadden gemaekt; doch daer dit des konings imkomsten zou verminderd hebben is het ontwerp, niet mogen uitgevoerd worden. - Men verhaelt nog dat de koning, door af-

[p. 114]

keer voor bouwen, voor zynen kleinzoon een burgershuis in de koninginne-straet, wilde aenkoopen, hetwelk onlangs door eenen duitschen bakker volgens een voortreflyk plan uitgevoerd was, en dat op de aenvraeg die Z.M. aen dien burger dede, deze hem antwoordde ‘dat hy dit voor zynen eigenen kleinzoon had gemaekt.’

Onder de gebouwen die men niet zonder aendacht mag voorbygaen, hooren de Adolph-Fredriks kerk, de Clara kerk, het gebouw der wetenschappelyke Akademie (wooning van Berzelius,) het koninglyke Gasthuis en het Observatorium, in het noorderlyke deel; de groote kerk op het eiland, en de Catharine kerk, in het zuiderlyke der stad gelegen. Deze en alle overige kerken zyn in den dorischen smaek gebouwd, en in geene van allen, uitgenomen in de Riddarholm's toren, kan men iets gotisch aentreffen.

De groote kerk, Stora Kyrka, wordt ook de duitsche kerk genoemd, omdat men in dezelve den lutheraenschen dienst in duitsche spraek oefent; vyf andere kerken zyn der zweedsche hervorming gansch toegewyd, ééne kleine, behoort den anglikaenschen eeredienst.

Het is te bemerken dat ofschoon de hervorming in Zweden door duitsche priesteren is ingevoerd geworden, dezelve evenwel eene, verschillende secte, van het oorsprongelyke Lutheranismus, uitmaekt. Dit verschil is in het kerk- en priestergewaed zeer merkbaer, en wel bezonderlyk in sommige ceremonien, als in het begraven der lyken, enz. - De leering is die van Luther, de oefening gelykt meer naer de Roomsche. Tot

[p. 115]

den katholyken Godsdienst hoort eene kleine kapel, door den Koning ingerigt voor een der Princessen, welke, met nog drie inwooneren van het platte land, de eenigste residerende Roomschen zyn. Zy worden door een jongen geestelyken bestierd, die van Aken geboortig, in onze stad Leuven zyne studien gedaen heeft.

De Israëlieten hebben ook hunne Synagogen in Zweden, de eene in Gotheborg, de andere in Stockholm, doch de aenhangers van het oude testament zyn zoo weinig in tal, hunne voorregten zyn hier zoo bekrompen, dat hunne tempels niet aenzienlyk zyn en zy zelven uit alle openbare ambten, ja, tot uit den koophandel zyn gesloten.

Na de byzonderste stichtingen afzonderlyk bemerkt te hebben, kan men geene volledigere kennis van de stad in 't algemeen bekomen dan met het zuiderlyke deel derzelve te beklimmen en van de hoogte genaemd Mosebacken een uitzigt over de stad te nemen. Dáér heeft men een natuerlyk Panorama der volle grootte en der juiste ligging van Stockholm. Regt voor zich ligt Saltsjöu, een arm der Baltiek, welkers vlak en ongeroerd water door groote vaertuigen schynt als bewandeld te worden, en tegelyker tyd door de krielende speelschuitjens gerimpeld wordt. Buiten deze schuiten, die meestal aen bezondere inwooners van Stockholm toehooren en waeronder men eenige gansch kleine stoombootjens bemerkt, ziet er men nog een aental grootere door Wermelapdsche of Dälicarliaensche vrouwen gestuerd, die de voortbrengsels des omliggenden akkerbouws ter stede komen verkoopen. Deze vrouwen zyn van de natuer struis en lang, en de gedurige oefe-

[p. 116]

ning in den arbeid, en hunne schaepsvelle kleederen geven haer een gansch mannelyk voorkomen. Zy zyn het ook meestdeels, welke die menigvuldige booten sturen, die men daer ter beide zyden de inwooners van den eenen oever tot den anderen ziet overvoeren. Beschouwt men dit tafereel met eene warme inbeelding, dan ontbreekt er niets dan het gezang eeniger Barcarollen om zich in het midden van Venetiën te gelooven.

Aen de overzyde komt het noordelyke deel der stad als eene tentoonstelling van huizen voor, die zoo natuerlyker wyze boven elkander gestapeld staen, dat er by dezelve noch eentoonigheid, noch wanorde wordt gevonden. Aen de linker zyde bemerkt men het eiland in zyne lengte; aen welkers voet men de zeevaerders hunne ryke ladingen ziet lossen, en hunne schepen weder met noordsche voortsbrengsels ziet vullen. Voor en achter het eiland zyn de noord- en zuidbruggen; de eene vast en uit steen gehouwen, de andere opdraeyende en met sluizen om den samenloop der zee met het Meer-Malaren te beletten of te vergemakkelyken. Verders is het gansche landschap met torenspillen en koepeltorens doorsneden en de horizont is met graniten bergen, die door het hooge observatorium beheerscht worden, afgebroken.

Op deze plaets is Stockholm voortreffelyk, en onder de betrekking harer ligging is zy buiten St. Petersburg, gewis de schoonste stad Europa's. Onder die der bevolking, des rykdoms der beweging en der vermaken, mag zy met de hoofdsteden der kleine koningryken kampen, doch ten opzigte der zuiverheid en der pracht is zy verre van met onze zuiderlyke steden te kunnen vergeleken worden.

[p. 117]

Geene zuivere straten, geene gemakkelyke steenwegen, en gevolgentlyk ook geene fraeye benedenverdiepen. De beneden plaetsen worden door de lieden van rang, nog meer dan in Parys of London gevlugt; in trotsche gebouwen zyn dezelve of wel ledig of wel aen winkeliers overgelaten; in buizen van tweeden rang door schoenlappers of dergelyke stielen bewoond, zoo dat het niet ongemeen is een baron midden door een neurembergsch kraem of door den atelier eens kunstigen lêersnyders te moeten opzoeken.

Men ziet er ook geene kostelyke rytuigen, zelfs die der koninglyke familie, gelyken beter aen Engelsche Hakney-koetsen, dan aen de prachtige berlines onzer vlaemsche kooplieden. Geene hotellen, geene koffy-huizen, want burgershuizen die men in kwartieren verhuert, en konditoryen of gebakwinkels, waer men slechts warme dranken en eenige likeuren bekomen kan, verdienen deze namen niet. Van deze groote middelen van tydverdryf beroofd zynde, kan men gissen hoe verdrietend het leven voor luye reizigers in Stockholm zyn moet.

Het is te vermoeden dat deze mangel slechts als een gebrek voorkomt aen de Belgen, de Duitschen, de Franschen en andere natiën, welke uit geest van samenleving meer dan uit lust tot drank deze inrigtingen onontbeerlyk vinden. Want de Zweden, met nog meer koude rede dan de Englanders begaefd, zyn ook nog meer dan zy tot de goede cier gedreven, en om dien drift te bevredigen, hebben zy, zoo min als onze overzeesche geburen, noch de Cafés der Franschen, noch de Estaminets der Belgen, noch de Pavillons der

[p. 118]

Duitschen van noode. - Het komt dan met de Zweedsche inborst niet overeen, gestichten te bezitten waer men zyne vrienden vergaderd kan vinden, waer men zyn geest kan ontspannen, met bekende en vreemde redenen, en die duizend kleine nietigheden hooren verhalen die een beuzelachtig karakter verlustigen. Neen, de Zweden zoo wel als alle de noorderlyke volken, zonderen zich meer door hunne diepdenkenheid af, zy bestaen meer op zichzelven, en doen hun genoegen niet gansch in den samenhandel met anderen bestaen. Door deze stemming worden de Kofy- en Bierhuizen in Zweden onnoodzakelyk. De weinige vreemde die dit land bezoeken, en de natuerlyke neiging der inboorlingen tot rust, maken regelmatige gasthoven (hotellen) nutteloos.

Eene omstandigheid die den vreemden reizende in 't algemeen lastig valt, is de moeilykheid der zweedsche tael en de noodzakelykheid gedurig met lieden omtegaen die geene andere dan hunne eigene spreken. Het is waer, de hovelingen en alle hooge ingezetenen des Ryks, spreken de tael hunnes konings, welke nooit zyne moederspraek heeft willen ruilen, en nooit gesprek noch geschrift in de landtael heeft willen houden;^(*) het is waer dat de kooplieden die met Engeland, Amerika en Oost-Indien handelen, met de engelsche sprake zeer

(*) Dit zy eene proeve der heilige verkleefdheid met welke de Franschen de tael hunner vaderen in alle omstandigheden blyven eerbiedigen en die zelfs niets aen hunne hoogste persoonlyke belangen opofferen. Bernadotte van gemeen soldaet tot den rang van franschen veldheer opgeklommen, heeft aen de Zweden, toen dezen hem tot koning uitriepen den godsdienst zyner jeugd afgestaen, doch de tael zyner wieg willen bewaren. In dit laetste punt zy hy een voorbeld ter navolging aen de bastaerd-vlamingen die zoo bestendig de Franschen in alles wat zy slecht, gek en belachelyk hebben, naäpen.
Nota der Redactie.

[p. 119]

bekend zyn, dat de schriften des kleinen handels en der kramery in Neurembergsche goederen, meestal in het duitsch gebeuren, en dat de menigte geleerden die men aentreft niet alleen de klassike talen grondelyk verstaen, maer ook verscheidene hedendaegsche spraken bezitten, doch dit belet niet dat de oneindige meerderheid der lieden waermede men te handelen heeft geene dezer tongvallen magtig is.

De Zweedsche tael, even als de Deensche en Yslandsche, koomt volgens den geleerden Johnson^(*) van het Kimbrische voort, welke met de Vlaemsche, Duitsche en Engelsche spraken weder van het Teutonisch, afstamt. Van deze drie laetsten komt zy door haren woordenklank het meest met de vlaemsche overeen, edoch kunnen de Belgen zoo min als de Denen, Noorwegers of Yslanders dezelve niet dadelyk vertalen. Zy bezit een oneindig getal woorden die met de onzen geene gemeinschap schynen te hebben, als: icke, niet, jag, ik; ni, gy; elden, vuer; flicka, meisje; sju, zeven; enz. Dikwils ook verschilt haer zinbouw met den hoog- en nederduitschen, zoo wel als met dien der Engelsche tael, als in: Har ni waret i Stocholm? ‘Zyt gy in Stockholm geweest? Jag har redan ätet mycket, ‘Yhave eaten envugh already, enz; en het zyn deze onregelmatigheden, en sommige vreemdklinkende woorden, die de eerstbeginnenden tot strunkelsteenen dienen. Eene proef op dit myn gezegde, komt in het adres myner wooning in Stockholm voor, hetwelk in ‘Store kyrka Brincken, huset po hornet stadssmedje gatan^(**) gele-

(*) Preface to the dictionary of the english language, by Samuel Johnson.

(**) Vertaeld: Groote kerk's kelling, hoek der stads-smissen straet. -

[p. 120]

gen was, en welk huis voor een regt goed verblyf mag aenbevolen worden.

De Zweedsche tael, min ryk dan de overige Duitsche dialecten, heeft gevolgenlyk des te grooter getal gelykbeteekenende woorden, waeruit dikwils koddige calembourgs, voortspruiten. Zoo het zweedsche gezegde: skall jag slaga in en änna kop! ‘zal ik u een tweede tassche schenken?’ luidt als ook, ‘wil ik u den kop inslaen?’ als ook: upholdswedare, beduidt schoon weder en terzelfder tyd, het weder wanneer de juffers door het opligten harer kleederen zich van het stockholmsche slyk hoeven te bevryden.

Voor de dichtkunde schynt de zweedsche tael hoogst geschikt te zyn; dit hebben wy dikwerf aen den slag der zweedsche versen kunnen voelen. Eenige overzettingen, en wel byzonderlyk die van hunnen vermaerden dichter Tegnér, welke door den jongen en bekwamen Oscar Baker in het Engelsch zyn gebragt, zyn ons proeven der magtige geestvermogens van de zweedsche schryveren. - Deze Tegnér die de zweedsche Vondel mag genaemd worden was eertyds aertsbiskop in de zweedsche kerk, doch is nu ongelukkiglyk voor de letterkundige wereld verloren. De poëtische vervoering heeft te sterk op zyne zwakke gesteltenis gewerkt en hem door overspanning in kindsheid doen vervallen.

p. karel van geert.

(Het vervolg hier na.)